Month: October 2020

ԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՆԵԼՈՒԿՆԵՐ (ՃԼԲ․)

ԿԱՐՕ ԱՒԵՏԻՍԵԱՆ

ՌՅԺԱ․
Ազգային բարերարը ազգին ազգային գումարներ նուիրաբերած է, այդ իսկ ազգային պատճառով ազգային թաղման պիտի արժանանայ։ Ազգարժան եւ ազգիրաւ։ Միայն ազգային գումարներ չէ տուած մեր ողբացեալ ազգայինը․ ազգային զգացումներ, ազգային մտածումներ, ազգային տագնապներ ալ ունեցած է յաճախ, սակայն այդ ազգային զգացումներէն, մտածումներէն ու տագնապներէն շատ աւելի կշռած է անոր ազգային դրամը։

ՌՅԺԲ․
Պատերազմ է։ Մէկը դրամ կը հաւաքէ, միւսը՝ ստորագրութիւն։ Մինչ այդ ռազմադաշտին վրայ ռազմիկները մարմին ու հոգի կ’ընծայաբերեն։

ՌՅԺԳ․
Հայաստան Համայնագիտական Հիմնադրամին ղրկուած գումարները արդեօք ո՞ր խումարին պիտի արժանանան աս անգամ․ ո՞վ գիտէ։

ՌՅԺԴ․
Խեղճ ժողովուրդէն մէկական տոլար հաւաքելու տեղ, եթէ կրնաք, բռնեցէք օձիքէն կամ օձիկէն ոչ թէ դուրսի հարուստներուն, այլ ներսի, ամենաներսի մեծամեծահարուստներուն։ Իրենց թալանածով եթէ զէնք եւ զինամթերք առած ըլլային, թերեւս պատերազմ ալ չէր սկսեր կամ սկսելու պարագային, շատ աւելի լաւ արդիւնք կ’ունենայինք հիմա։ Իսկ հիմա ալ կրնան իրենց թալանածը զէնքի դրամի վերածել։ Երբեք ուշ չէ։

ՌՅԺԵ․
Պատերազմ է, պատերազմ է։ Խաղաղ եղած ժամանակ երկիրը կողոպտեցինք, թիզ առ թիզ վաճառեցինք, բնակչութիւնը ճամբու դրինք, Սփիւռք ղրկեցինք, որպէսզի երբոր պատերազմ ըլլայ, Սփիւռքի մէջ մայրուղիները փակեն եւ մեզ փրկեն։ Կը տեսնէ՞ք որքան հեռատես ենք։ Ասանկ պիտի ըլլաս։ Ապագադ լաւ պիտի գծես, որ յետոյ պատերազմ-մատերազմ ըլլայ՝ նեղութեան չմատնուիս։

ՌՅԺԶ․
Այսինչ նախագահը մտահոգ է, միւսինչ վարչապետը խաղաղութեան կոչ ըրած է, ուրիշ մը յոյսին պոչը հանած ու ցոյց տուած է, մէկ ուրիշը զգաստութեան պոչին կոչ ուղղած է. բոլորդ ալ ձեզի պահեցէք ձեր կոչերն ու պոչերը, մտահոգութիւններն ու մտաքաքութիւնները։

ՌՅԺԷ․
«Նա շատ գեղեցիկ լեզուով է բացատրել, թե ինչ երիվարավարութիւնների միջով են անցել, զգացել ու անհանգստացել պոլսահայերը այս դժուարին օրերին»: 
Ասիկա Պոլսոյ արեւմտահայերէնին ապագան է։ Երիվարը մեր գիտցած ձին է, որ աս պարագային վարէն կ’ընթանայ, վարութիւններ կը սիրէ, թերեւս ալ վարնոց տեսակէն է։ Շատ հաւանական է։
Չդպչի՛ք աս հայերէնին։ Եղածին պէս ձգեցէ՛ք։ Կիւլկիւլատիպ աս հայերէնը մեր ապագան է։

ՌՅԺԸ․
Կորիկոսը նորէն բերանը բացած է։ Ատենին ծրագիր մը ունէր, Հայաստան ճամբորդողները կը խրատէր, որ մերկ ճամբայ ելլեն եւ հոնկէ ընեն իրենց գնումները՝ հագուստ-կապուստէ սկսելով։ Հիմա դրամահաւաքի ելած է։ Ասպիսիները եթէ բերաննին գոցեն՝ մեծ հայրենասիրութիւն ի գործ դրած կ’ըլլան։ Զի եթէ մէկը բերանը գոց պահէ՝ գոնէ հայրենասէր կամ ոչ-հայրենասէր ըլլալը յայտնի չ’ըլլար։ 

ՌՅԺԹ․
Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու այսինչ նահանգին այսինչ քաղաքին այսինչ շրջանին այսինչ թաղամասին այսինչ փողոցին այսինչ խանութպանին այսինչ խանութին այսինչ պատին ետեւ պառկած երջանիկը ճանչցաւ հայոց ցեղասպանութիւնը․․․ չէ՜, հիմա կարգը եկած է Արցախի Հանրապետութեան անկախացման։

ՌՅԻ․
Հիմա ժամանակն է Հայաստանի մէջ թրքական արտադրութիւններուն ներածման դէմ պայքար տանելու։ Չես ալ գիտեր աս թրքական արտադրութիւնները ուրկէ՞ եկած հասած են Հայաստան։

Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:

ԱՆԱՆՁՆԱԿԱՆ ՑԱՒ

ԱՒԵՏ ՏԷԿԻՐՄԷՆՃԵԱՆ 
Քուէյթի Ազգային Վարժարան, 10րդ դասարան 

Ես բնաւորութեամբ թեթեւ մարդ եմ։ Երբ մեր հայերէնի ուսուցիչը յանձարարեց մեզի մեր կեանքին մէջ ցաւ պատճառող նիւթի մը շուրջ գրել, ես սկսայ մտածել, թէ ինչ իսկապէս ինծի ցաւ կը պատճառէ՝ մինչեւ այսօր լրջօրէն չէի մտածած ասոր մասին. վերը յիշեցի արդէն, որ թեթեւ բնաւորութեան մը կրողն եմ, անձնական կեանքիս մէջ լուրջ ցաւեր չեմ ունեցած, չեմ յիշեր, մեծ մտահոգութիւններ՝ նոյնպէս, սակայն չի նշանակեր, որ անտարբեր անձ մըն եմ՝ շուրջս կատարուած իրադարձութիւններուն հանդէպ։

Անհոգ եմ կեանքիս նկատմամբ, սակայն կը ցաւիմ ու կը մտահոգուիմ ազգիս համար, յատկապէս վերջին օրերուն Արցախ մէջ տեղի ունեցած պատերազմը, զոհուած հայ զինուորները, թափուած արեան ամէն մէկ կաթիլը, քանդուած ամէն մէկ քար ու շիւղ ինծի խորունկ ցաւ կը պատճառեն…։ 

Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:

«ԱՒԵՐԱԿՆԵՐԸ ՄԵ՛Ր ԳՈՐԾԵՐՆ ԵՆ․․․»

ԱԼ․ ՍԱՐՈՒԽԱՆ

Զբօսաշրջիկը – Կարծեմ կարդալիք այս գիրքին մէջ գրուած է, թէ Անիի շինութիւնները հայերու գործերն են։

Թուրքերը – Ճիշդ է, բայց աւերակները մե՛ր գործերն են։

«Պատանեկան Արձագանգ», պատասխանատու խմբագիր՝ Ժանէթ Քասունի, ԼԹ․ տարի,1975, Ապրիլ, թիւ 4, Պէյրութ, էջ 103։

ՀԱՄԲԵՐՈՒԹԻՒՆ

ՆԱՅԻՐԻ ՀՈՓԱԼԵԱՆ

Ամրան եղանակն էր եւ դպրոցները փակ էին։ Փոքր Շահանին արձակուրդը սկսած էր։ Շահանին միակ մտահոգութիւնը՝ ինչպէ՞ս կարելի էր ձեռք ձգել իր iPadը. իսկ ծնողքին ամենամեծ մտահոգութիւնը՝ իրենց տղուն ապագան։

Մայրը յաճախ կ՚ուզէր, որ ան իր ընկերներով ժամանց ընէ թաղի խաղավայրին մէջ. բայց Շահան, հազիւ քառորդ ժամ անցած, տուն կ’ելլէր նեղանալով, տռտռալով՝ «ձանձրացայ… ipadս կ՚ուզեմ, ձանձրացայ… iPadս կ՚ուզեմ»։

Դժբախտաբար, ճարտարարուեստը (technology) փոխարինած էր Շահանին բացօթեայ ժամանցը։ Ճաշի ժամանակ, իր ամենասիրած ճաշն անգամ եթէ պատրաստ ըլլար, Շահան չէր ուզեր խաղը ձեռքէն ձգել, միշտ պատճառ մը գտնելով։ Մայրը յաճախ կը փորձէր խրատել զայն, որ համբերող տղայ ըլլար եւ ամէն ինչ իր ժամանակին կատարէր։

Ծնողքը կ’որոշէ Շահանը արձանագրել Taekwondoի դասընթացքի, սակայն ան երբեք խանդավառ չէր այդ դասընթացքով, որովհետեւ զինք հետաքրքրողը միայն իր ipad-ն էր. միշտ ջղային էր ան, ամէն անգամ պատրուակով մը։ 

Մայրը կը պատուիրէ, որ եթէ հնազանդ տղայ ըլլար, դիմատետրի գործածութիւնը պիտի սորվեցնէր իրեն, որպէսզի այդ ձեւով կապի մէջ մնար իր ընկերներուն հետ։

Շահանին մեծ մայրը պատմութեան գիրք մը նուիրած էր իրեն։ Անոր ջերմ փափաքն էր, որ թոռնիկը բժիշկ ըլլար ապագային։ Շահան խոստացած էր իր մեծ մօր, որ գիշերները պիտի կարդար այդ գիրքէն նախքան քնանալը։

Թէպէտ ծուլանալով եւ թուլանալով հազիւ մի քանի տող կը կարդար, բայց եւ այնպէս ան չէր ուզեր խոստմնադրուժ ըլլալ իր մեծ մօր։

Շահան գիրքը առօրեայ դրութեամբ կարդալով վարժութիւն ըրաւ եւ շարունակեց ամէն գիշեր կարդալ։ 

Մեծ մօրը նուիրած գիրքը կարդալու սէր արթնցուցած էր իր մէջ եւ որքան մեծնար ալ աւելի կը զօրանար իր մէջ կարդալու բուռն փափաքը։ Ան նոյնիսկ
iPadի վրայ ճիգ թափելով սերտողութիւններ կ՚ընէր եւ զանազան աշխատանքներ կը կատարէր…

Շահանին ճիգերը ապարդիւն չմնացին եւ ապագային եղաւ հոգեբան, կատարելով մեծ մօր փափաքը։

Իսկ իր նշանաբանը եղաւ․ «Համբերութիւնը այն բանալին է, որ կը հասցնէ մեր ջանքերը յաջողութեան»։

Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:

ՊԱՏՈՒԱՒՈՐ ԺԼԱՏՈՒԹԻՒՆ

ԳԵՂԳԵՂՈՒՀԻ

Ես յիսունը անց բժիշկ մըն եմ, Ազգային իշխանութեան անդամ ալ ընտրուած եմ համայնքէս ներս, բայց փարայ ծախսել չեմ սիրեր երբեք, ձրիակերութիւնը կեցած տեղ դրամս ինչո՞ւ վատնեմ, ես դիզել կը սիրեմ՝ուրիշին հաշուին ապրիլ, բարիքներէն օգտուիլ։  

Ինքնաշարժ ալ ունիմ, բայց ինքնաշարժիս մէջ վառելանիւթ լեցնել չեմ սիրեր, մեքենաս շատ հազուադէպ տեղէն կը շարժեմ, ընդհանրապէս ուրիշներէն կը խնդրեմ, որ ինծի հոս ու հոն տարուբերեն, այդ նոյն ուրիշներուն հետ երթալիք տեղերս կը դասաւորեմ․ կէսօրուան, երբ անօթենամ, փլելիք քսակ մը կը գտնեմ։

Իմ կէս տարիքս ունեցող առատաձեռն երիտասարդ արիւնները շատ կը սիրեմ՝ հոգ չէ թէ անոնց շահածը իմ վաստկածիս մէկ տոկոսն է ընդամէնը. անոնցմէ երբոր ալ բան մը խնդրեմ, քաղաքավարութեամբ միշտ ալ սիրակամ կ՚ընդունին՝ երբեք չեն մերժեր, պատրուակներ չեն ներկայացներ, միշտ իրենց ինքնաշարժներով պէտքերս կը հոգան, վերջն ալ լաւ մը փորս կը կշտացնեն։ Վրայէն սուրճ ու անոյշ ալ կը հիւրասիրեն, ետ մինչեւ տունս ալ կը տանին։

Ամբողջովին օտար մարդիկ ալ ինծի բարեկամ կը զգամ։ Տեղ մը հրաւիրուիլս կարեւոր չէ, ես ինքզինքս կը հրաւիրեմ՝ եօթն օտարին, եօթը պորտ հեռու բարեկամին ճաշկերոյթին. միշտ դատարկաձեռն կ՚երթամ, սեղանին վերի գլուխը կը նստիմ․ ի վերջոյ յարգուած մասնագիտութիւն մը ունիմ՝ պատուի արժանի եմ, կ՚ուտեմ, կը խմեմ, բերանս կը սրբեմ եւ կ՚ուզեմ, որ ճամբերնուն վրայ մէկն ու մէկը զիս տուն հասցնէ։ 

Ձեռքերս միշտ ալ ետուառաջ պարապ-պարապ շարժելով չեմ երթար, երբեմն, մէկը ինծի նուէր մը՝ շոքոլա, երբ բերած ըլլայ կամ տեղէ մը պէլէշ (ձրի) բան մը կարգադրած ըլլամ, անոնցմէ ծծած արիւնիս տակէն ելլելու համար ֆիախա  (ցուցամոլութիւն, պարծենկոտութիւն) ալ կը ծախեմ, բայց տարին մէկ անգամ կը պատահի։

Այս տարի բացառութիւն եղաւ եւ երկու անգամ նոյն անձերը հիւրասիրելու մեծահոգութիւն ունեցայ։

Համայնքիս մէջ ղեկավար անձնաւորութիւն մը ամիսներ շարունակ համաճարակին պատճառով քաղաքէն դուրս կը գտնուէր․ երբ վերադարձաւ, որպէս Ազգային Իշխանութիւն չուզեցի օդակայան երթալ եւ զինք դիմաւորել, զի ինքնաշարժը տեղէն շարժելու, վառելանիւթ ծախսելու հարց կը յառաջանար, բայց բարի գալուստէն ալ փախչիլ չէր ըլլար․ ինչպէս միշտ, որոշած էի ձեռնունայն երթալ, սակայն քաղաքավար ձեւանալու համար հեռաձայնեցի եւ մեր նուիրապետին հարցուցի․ «Ի՞նչ բերեմ եկած ատենս, բանի մը պէտքութիւն ունի՞ք»։

Մարդը բան մը չուզեց, ես ալ չուզելէն քաջալերուած եւ կծծիի պիտակ չստանալու համար, ինքնավստահ քիչ մը պնդեցի. նուիրապետը ստիպուած եւ քիչ մըն ալ ճամբորդի յոգնած վիճակին մէջ, բժիշկ ըլլալս ալ նկատի առնելով՝ «Վիթամին (կենսանիւթ) Սի», ըսաւ։

Այցելութեան ժամը ուշ էր, հիւանդանոցէն ձրի վիթամիններ կրնայի կարգադրել, բայց ժամանակը նեղ էր, նախ մտածեցի ետ հեռաձայնել, ներողութիւն խնդրել եւ այցելութիւնը յաջորդ օրուան յետաձգել, որպէսզի ժամանակ շահիմ եւ առաւօտեան հիւանդանոցէն ձրի վիթամին մը կարգադրեմ, սակայն փախուստ չկրցայ տալ եւ ստիպուած դեղարան-դեղարան պտտեցայ՝ գիները ստուգելու եւ ամենէն աժանն ու պզտիկ չափինը առնելու համար․ այդպէս ալ ըրի։

 Չկարծէք յանկարծ, որ դեղարան-դեղարան պտտած եւ վիթամին փնտռած ատենս ինքնաշարժիս մէջ էի․ մեղա՜յ, այդ երիտասարդ արիւնը նորէն քովս էր՝ անոր ինքնաշարժին մէջ էինք, ամէնուր հետս կը քաշքշէի, քիչ մնաց պիտի առաջարկէի, որ միասին բարի գալուստի երթանք, գոնէ կիսուինք սա վիթամինին գումարը, բայց երիտասարդը առատաձեռն էր եւ իրեն հետ համով ընթրիք մըն ալ առած էր․ չկրցայ առաջարկել, նուազագոյնը կ՚երթանք եւ փորերնիս կը կշտացնենք, մտածեցի։

Գացինք, ողջագուրուեցանք, սակայն վիթամինը նուիրապետին մէկէն չտուի, առաջ կերայ-կշտացայ, վերջը այդ կերածիս տակէն ելլելու համար, երեք գաւաթ ուզեցի, վիթամինը բացի, հատ մը գաւաթիս մէջ դրի, հատ մը՝ նուիրապետին եւ հատիկ մըն ալ՝ երիտասարդ արիւնին գաւաթին։ Է՜հ, գնելու գնած եմ՝ գոնէ օգտուիմ եւ գրպանէս հիւրասիրութիւն մըն ալ ըրած ըլլամ։

Յաջորդին, առատաձեռնութեան թատրոն մը որոշեցի խաղալ, ուզեցի նուիրապետը գէթ անգամ մը պատուել եւ վերջապէս արիւնաքամ եղած երիտասարդը լաւ մը հիւրասիրել։

Իմ զաւկիս տարիքը եղող արիւնաքամին եւ ապա նուիրապետին հպարտօրէն հեռաձայնեցի եւ հրաւէրս յայտնեցի. երկու անձերն ալ զարմացած մնացին հեռաձայնէս ու մանաւանդ առաջարկիս։ Հրաժարիլ, փախուստ տալ ուզեցին, բայց որոշած էի՝ համոզեցի եւ իրենց կամքին չթողուցի, միայն խնդրեցի, որ երիտասարդը նուիրապետն ու զիս իր ինքնաշարժով առնէ ու ճաշարան տանի։

Շռայլ, աստղերով ճաշարան մը ընտրած ըլլալուս, պատուաւոր հիւրերս կը շարունակէին զարմանալ, միաժամանակ անոնց դէմքին վախ ու մտահոգութիւն ալ կը նշմարէի։

Սեղանը ծայրէ ծայր լաւագոյն նախուտեստներով եւ ամենէն թանկարժէք ձկնեղէններով լեցուցի, ամէն բան պէտք եղածէն աւելի ապսպրած էի, հիւրերս այնքան շուարած-շլմորած էին կատարուածէն, որ քաղաքավարութենէ մեկնած պատառ մը հազիւ կրցան ուտել, հոգ չէ՝ ինձմէ հիւրասիրելը, անոնցմէ չուտելը։ Ես ամէն բան դէմս քաշեցի եւ լաւ մը փորիս բոլոր անկիւնները կշտացուցի։ Վրայէն սուրճ եւ անուշեղէն հիւրասիրելու շռայլութիւնն ալ ունեցայ, հիւրերս՝ անխօս, ապշահար՝ պապանձումն Զաքարէի… քար կտրած էին։

Կը մտածէին ու կը կարծէին, որ հաշիւը վճարելու պահուն պիտի աներեւութանամ, չքանամ հաւանաբար (է՜հ, չըրած բանս ալ չէր) եւ կամ երիտասարդը պիտի ստիպուէր այդ բազմաստղանի ճաշարանին խոհանոցին մէջ աման լուալ։

Հաշիւը գոցելու պահը եկաւ, ես շատ ինքնավստահ առատաձեռնութեան խաղս շարունակեցի, գրպանէս կախարդական քարթ մը հանեցի, սպասեակին երկարեցի, երկու վայրկեան վերջ մեր կերուխումին պարտքը փակուած էր։

Ամբողջ երեկոյ հիւրերս զարմացնելէ չդադրեցայ. դեռ կը շարունակէին տարօրինակ իրարու նայիլ, այս անգամ անփորձանք փրկուած ըլլալնուն համար՝ փառք տալով Աստուծոյն։

Սակայն արիւնաքամ երիտասարդը հանգիստ չէր կենար տեղը, խաղցած թատրոնիս իսկական երեսը կ՚ուզէր գիտնալ, այդ կախարդական քարթին մասին հարցումներ կ՚ուղղէր անընդհատ։ Ես ալ, բաց պատարագ ըլլալուս համար, մէջս աւելի երկար չկրցայ պահել եւ պատմեցի՝ «Քարթը բժիշկ ընկերներէս մէկէն թռցուցի։ Ընկերս տարեկան բաժանորդագրութիւն ունի այս աստղաւոր ճաշարանին մէջ եւ անսահմանօրէն օգտուելու կարելիութիւններ․ այսօրուան հիւրասիրութիւնները ընկերոջս քսակէն եւ այս քարթին միջոցով՝ ձրի կատարեցի…»։

Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:

ՊԱՏԵՐԱԶՄԷՆ ԵՏՔ

ՍՏԵՓԱՆ ՔԷՕՇԿԷՐԵԱՆ

Պետութեանս
Ազգիս
Ժողովուրդիս
Հաւաքական շահերուն
Նպաստելու համար
Որուն մասին ամէն մարդ
Ամէն վայրկեան կը խօսի
Պատերազմէն ետք
Եթէ հինգ ղրուշ գրպանս դնեմ
Եթէ հինգ ղրուշ կաշառք առնեմ
Եթէ հինգ ղրուշ գողնամ
Տասնհինգ ղրուշ ազգիս գրպանը պիտի դնեմ
Տասնհինգ ղրուշ պետութեան սնտուկին պիտի նուիրեմ
Տասնհինգ ղրուշ ազգային նպատակներու պիտի յատկացնեմ
Առածիս եռապատիկը հաւաքականին պիտի տամ
Եւ հաւաքականն ալ գրպանս դրուած պիտի չըլլայ
Որ մէկ գրպանէս ելածը միւս գրպանս չմտնէ
Առածիս երեք անգամը պիտի վերադարձնեմ
Բայց որովհետեւ ասիկա եթէ միայն ես ընեմ
Եւ բարեկամս ազգականս դրացիս խնամիս չընեն
Բան մը չի փոխուիր
Ուրեմն ես պիտի շարունակեմ
Գողութիւնս կաշառքս առնելս պարգեւավճարուիլս
Դրացիս ալ պիտի շարունակէ
Գողութիւնը կաշառքը առնելը պարգեւավճարուիլը
Եւ այսպէս պիտի շարունակուի
Մինչեւ յաջորդ պատերազմ
Մինչեւ այն ատեն որ որոշում առնող մարդիկ
Պետական կամ ազգային գործիչներ
Ըլլան մարդ ըլլալու չափ մարդ
Հայ ըլլալու չափ հայ
Ինչպէս կ’ըսեն
Հասկնալի դառնալու համար
Որ խորհին ոչ թէ միայն իրենց անձնական
Ազգականական խնամիական շահուն մասին
Իրենց ազգականները պաշտօնի կոչեն
Այլ հաւաքական շահու հասկացողութիւն ունենան
Ասիկա Չարենցի հաւաքական ուժն ալ չէ
Չարենցին գիւտը պատերազմի ատեն կը քալէ
Կը հաւաքուինք
Ոռ-ոռի սիրտ-սիրտի ուս-ուսի դրամ-դրամի
Փաթաթէս-փաթաթէսի կ’ըլլանք
Մինչեւ պատերազմը աւարտի
Արդէն հաւաքուած դրամին ալ ճակատագիրը
Աստուած միայն գիտէ ինչ կ’ըլլայ
Պատերազմէն ետք ալ կը դառնանք նոյն գազանները
Նոյն անհանդուրժողութեամբ
Նոյն տգիտութեամբ
Նոյն անհեռատեսութեամբ
Կը շարունակենք միութիւն զօրութիւն քարոզել
Կը շարունակենք մեր բազմամակարդակ սրիկայութիւնը
Բայց մի մոռնաք
Դրական աւարտ չէ՞ ուզածնիդ
Ահա
Յաղթանակը մերն է

Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:

ԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՆԵԼՈՒԿՆԵՐ (ՃԼԱ․)

ԿԱՐՕ ԱՒԵՏԻՍԵԱՆ

ՌՅԱ․
Մարդը կատղած է եւ աջին ու ձախին վրայ կը յարձակի, մէկուն պոչը կը խածնէ, միւսին՝ գլուխը։ Մէկն ալ չկայ, որ կատղածը տեղը նստեցնէ։

ՌՅԲ․
«Ոսկեծոց յիշատակներ ունիմ» հետը, կ’ըսէ հերոսին հետ մտերմութիւն ունեցած անոր բարեկամը։
Գիտենք որ ծոցերը միշտ ալ ոսկեայ կամ ոսկեջուր կ’ըլլան, սակայն այս համարձակութեամբ սովորաբար չենք արտայայտուիր։

ՌՅԳ․
Համացանցի վրայ ինքնակոչ գողերը շատցած են՝ հայաստանցի եւ սփիւռքահայ. մէկը բռնէ միւսին զարկ։ Դրամ կը հաւաքեն պատերազմի՞ն համար, իրենք իրե՞նց համար՝ շատ յստակ չէ։ Յստակը իրենց նկարագիրն է, եւ բարեբախտաբար անոնցմէ շատերուն ծանօթ ենք, յականէ յանուանէ յորովայնէ կը ճանչնանք, ինչ որ մեզի կը թելադրէ, կը յուշէ, թէ ձեռքերնին անցած դրամը, դուք ըսէք՝ մաս մը, գրպաննին պիտի երթայ։ Անոյշ ըլլայ։

ՌՅԴ․
Կոչ կ’ուղղենք հայրենասէր, հայրենագող, երկիրը կուլ տուած ՀՀ նախկին նախագահներուն, որ ճգնաժամային այս օրերուն իրենց ունեցած ամբողջ հարստութեան խորհրդանշական մէկ մասը, ջնջին մէկ մասը տրամադրեն հայոց բանակին։ 

ՌՅԵ․
Քսանհինգ տարի առաջնորդ եղայ այսինչ թեմին։ Ծառայութեանս դաշտը շատ ընդարձակ էր, սակայն առաքելութեանս գլխաւոր նպատակը դրամ հասցնել էր կաթողիկոսարան։ Որքան շատ դրամ հասցնես՝ այնքան արժէքի կ’անցնիս, մարդու կարգ կ’անցնիս։ Գիշեր-ցերեկ «արժէք»ներու մասին քարոզող կոտոշաւորները միայն դրամի՛ն արժէքը գիտեն եւ միայն դրա՛մն է անոնց համար արժէքը։ Պիտի սատկին բոլորը, տակաւին աչքերնին չկշտացաւ։

ՌՅԶ․
ՀՀ կարգ մը կուսակցութիւնները կ’առաջարկեն ներկայի կառավարութեան, որ նախկին նախագահները, յետագահները եւ միւս բոլոր տեսակի ագահները հաւաքուին եւ բորենիներու վոհմակ մը կազմուի եւ միասնաբար որոշեն, թէ ինչպէ՛ս կրնան հայոց բանակը կողոպտել, որպէսզի այս պատերազմը հայկական պարտութեամբ աւարտի։

ՌՅԷ․
Կիւլկիւլեան Հիմնարկութիւնը վաղը Քահքահէ Վերվարեանին կիրակնօրեայ համալսարանին համար ալ նիւթական յատկացումներ կը կատարէ՝ յանուն արեւմտահայերէնի կենսաոռման։

ՌՅԸ․
«Այս մէկը հարցում մըն է, որ կապ ունի տարիքային ժամանակաշրջանի գրողին կացութենէն»:
Այս մէկը նախադասութիւն մըն է, որ սխալ է եւ ասիկա սրբագրելու համար որեւէ թերթ խմբագիրի պէտք ունի։

ՌՅԹ․
Ով ինչ աղբ, որ ունի, ի նպաստ արցախեան պատերազմին ծախու հանած է։ «Աղբս ծախու է,- կ’ըսեն անոնք,- բայց դրամին ես պէտք չունիմ, Հայաստան Համահայրենական Հիմնադրամին կրնաք ղրկել։ Աղբիս գինը իրենց կը վայելէ»։

ՌՅԺ․
«․․․ըստ որոնց Մարգար Էսաեան բարեացակամ ու հայրենասէր անձնաւորութիւն մըն էր՝ կապուած իր պետութեան եւ ազգին»։
Պետութիւնը՝ հասկցանք․ բայց ո՞ր ազգին կապուած էր․ յստակ չէ։

Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:

ՏԷՄԻՐՃԻՊԱՇԵԱՆԻ ԴՐԱՊԱՇՏ ՊԱՐԲԵՐԱԹԵՐԹԸ՝ «ԳՐԱԿԱՆ ԵՒ ԻՄԱՍՏԱՍԻՐԱԿԱՆ ՇԱՐԺՈՒՄ» (Գ․)

ՃԱՆ ԷՐԶՈՒՐՈՒՄԼՈՒՕՂԼՈՒ

Գրական եւ Իմաստասիրական Շարժումը կը բովանդակէ նաեւ ազգային եկեղեցւոյ բարեփոխման եւ կրօնքի վերաբերեալ յօդուածներ, որոնց մէջ Տէմիրճիպաշեանը կը քննադատէ եկեղեցին եւ կրօնականները դրական փիլիսոփայութեան դիրքերէն:

Տէմիրճիպաշեան, որ կ’ապրէր պահպանողական հասարակութեան մը մէջ, տարուբերուած է արեւմտեան նիւթապաշտ ու բարեշրջական հոսանքներու եւ կրօնական արժէքներու միջեւ: Հակառակ անոր, որ փիլիսոփայական բառարաններու մէջ հակակրօնական մեկնութիւններ ըրած է, երբեք կապերը չէ խզած քրիստոնէութեան եւ ազգային եկեղեցիին հետ: Խարխափումները կը տեսնենք, երբ կը կատարէ վերլուծումներ իր ներքին աշխարհին մասին: Իմ կարծիքով, Տէմիրճիպաշեանի այս վերաբերումը, հակառակ ժամանակակից օսմանեան մտաւորականներու, առընչուած է ոչ թէ ճնշումներէն իր խուսափումին հետ, այլ իր հակասական ներաշխարհին պատճառով է։ Իր հոգեկան հիւանդութիւնը, որ զայն մելամաղձոտ ալ ըրած էր, օր ըստ օրէ կը սաստկանար եւ արդէն երրորդ ինքնասպանութեան փորձին մէջ պիտի յաջողէր ազատիլ բոլոր ցաւերէն: Տէմիրճիպաշեանը հետաքրքրուած էր նաեւ պուտտայականութեան հետ եւ գրած է Նիրվանայի մասին մեծ եռանդով:[1] Իր գրական գործերուն մէջ կը տեսնենք արեւելեան միսթիսիզմի թողած հետքերը: 

Տէմիրճիպաշեանի՝ կրօնքին հանդէպ ունեցած կեցուածքը կարելի չէ յստակ շրջաններու բաժնել, բայց յատկապէս 1880ական թուականներուն, այսինքն այն ժամանակաշրջանին, երբ կը զգար դրական փիլիսոփայութեան ազդեցութիւնը ուժեղ կերպով, իր վարանումները աւելի բացայայտ են:

«Դպրոցական նստարանէն սկսեալ՝ ազատական ու դրական գաղափարներով սնած եւ յառաջդիմական վարդապետութեան յարած, սակայն չեմ կրցած մտքէս յաւէտ ի բաց փարատել Տարակոյսն եւ չը գիտեմ ինչ բան մ’որ անհաշտ ըլլալ կը թուի տարակուսանաց հետ, որ մարդուս հետ գոգցես կը ծնի, որ երկբայութենէն յետոյ, որ իմաստասիրութենէն յետոյ, որ սէրէն եւ իր քա՜ղցր անուրջներէն յետոյ՝ կ’ապրի քաղցրագո՜յն ի խորս հոգւոյն, եւ որ մահկանացուաց լեզուին մէջ կը կոչուի Հաւատք»։[2]

Դրական փիլիսոփայութեան գիտապաշտ եւ նիւթապաշտ նկարագիրը անկասկած խոր ազդեցութիւն ունեցած է իր աշխարհահայեացքին վրայ: Յատկապէս ընկերային բարեշրջութիւնը Տէմիրճիպաշեանի ամենաշատ շօշափած նիւթերէն մէկն է: Տէմիրճիպաշեանի համաձայն, դրական փիլիսոփայութեան զուգահեռ հայ ժողովուրդի կրօնական հասկացողութիւնն ալ սկսած է փոխուիլ:

«Աշխատութեան կարգին մէջ կատարուածին նման բարեշրջութիւն մ’ալ Հայ ընկերութեան կրօնական դաւանութեանց մէջ կատարուեցաւ նո՛յն ազդեցութեանց ներքեւ, այսինքն դրական ծանօթութեանց ազդեցութեան ներքեւ»։[3]

Դրական փիլիսոփայութեան հիմնադիր Օկիւսթ Քոնթը մարդկութեան մտքի զարգացման պատմութիւնը կը բաժնէ երեք փուլերու. աստուածաբանական կամ երեւակայական, բնազանցական (մեթաֆիզիք) կամ վերացական եւ գիտական կամ դրական: Տէմիրճիպաշեանի համաձայն հայկական ընկերութիւնը կ’ապրի միջին շրջանը, «ուր յառաջացած է բաւական»: Այս շրջանին մէջ կոյր հաւատքը տեղի կու տայ «տակաւ իրարու յաջորդող կամ իրարու բաղխող իմաստասիրական դրութեանց ազդեցութեամբ, որք բարձրէն կամ խոնարհէն կրօնից կ’ակնարկեն»:[4] Տէմիրճիպաշեանը համոզուած է, որ հայ ազգը ամէն մարզի մէջ կը յառաջդիմէ եւ իր կրօնական ընկալումներն ալ անշուշտ պիտի ազդուին այս ընթացքէն: Կարգ մը նախապաշարումներ հետզհետէ կ’անհետանան. «Հայ ժողովուրդն այսօր աւելի կրօնասէր է քան կէս դար առաջ», որովհետեւ սկսած է իմաստասիրել եւ կրօնքի էական մասերը ըմբռնել:

«Քննական ոգւով համակուելով ու դրական ծանօթութեամբք պարարուելով, Հայք սկսան նուազ ծնրադրել ու նուազ խաչակնքել, նուազ համբուրել եկեղեցւոյ պատերն ու պատկերներն, նուազ յարգանք ընծայել նուազ արժանաւոր եկեղեցականաց: Չարի՞ք մ’է այս թէ բարիք. ի՛նչ որ ալ ըլլայ, Հայ ընկերութեան բարեշրջութեան բնական հետեւանքն է»։[5]

Տէմիրճիպաշեան համոզուած է, որ կրօնականներու ներկայ վիճակը «անխուսափելի» էր: Փոփոխութիւններու իսկական պատճառը ընկերային բարեշրջումն է:[6] Տէմիրճիպաշեանի եւ դրական փիլիսոփայութեան համաձայն պատմութիւնը կը պարտադրէ օրէնքներ: Կրօնքն ալ նոյնպէս փոփոխութեան ենթարկուած է:[7] Տէմիրճիպաշեանի այս մերձեցումը ուշագրաւ է այն առումով, որ ան կրօնքը կը համարէ մարդկային մտածողութեան արտադրութիւն:

Տէմիրճիպաշեան լուսաւորական մըն է, կրօնականները եւ ժամանակավրէպ դարձած ազգային հաստատութիւնները խստօրէն կը քննադատէ: Կրօնականները կը հրաւիրէ ազգային լուսաւորութեան նպաստելու:

«Քահանայք ընդհանուր առմամբ տակաւին այսպէս կ’ըմբռնեն իրենց կոչումն – ննջեցեալ թաղել, մկրտութիւն ու պսակ կատարել, տուն օրհնել, ու տուն պահել. Աստուծոյ տունն, Հայաստանեայց եկեղեցին կանգուն պահել, ժողովրդեան բարոյականին վրայ հսկել, ազգային լուսաւորութեան վրայ նպաստել՝ քարոզութեամբ, հրատարակութեամբ եւ անխոնջ գործունէութեամբ. ահա ա’յս է Հայ կղերին կոչումն…»։[8]

Ինչպէս օսմանեան մտաւորականները, ան ալ կը ջանայ համաձայնեցնել գիտութիւնը եւ կրօնքը: Տէմիրճիպաշեանի կարծիքով գիտութիւնը չի հակասեր կրօնքին: Իբրեւ օրինակ ցոյց կու տայ Նիւթընը եւ Տարուինը:[9]

Տէմիրճիպաշեան, ի տարբերութիւն արեւմտեան մտաւորականներուն, երբեք հակաեկեղեցական մը չեղաւ: Ան ընդգծեց եկեղեցւոյ մէջ բարեփոխումներ կատարելու եւ կրօնականներու կրթութեան անհրաժեշտութիւնը: Նախապաշարումներու դէմ պայքարեցաւ իր սուր գրիչով: Դրական փիլիսոփայութեան սերտօրէն կապուած ըլլալով հանդերձ, մերժեց անոր «Մարդկութեան Կրօնք»ի հասկացողութիւնը եւ հաւատարիմ մնաց իր ազգային եկեղեցիին: 

[1] «Մօտա-Պուռնիի սարսափելի՜ գիշերէն ի վեր իմ վարդապետութիւնս, այո՜, այդ է, եւ յաւիտեան այդ պիտ’ ըլլայ.- Դանդի՜ռ գերեզմանաց, Նիրվանա՜…», Գրական եւ Իմաստասիրական Շարժում, 1883, էջ 110:
[2] «Խոստովանութիւնք առ Հրաչեայ»,Գրական եւ Իմաստասիրական Շարժում, 1883, էջ 162։
[3] «Մանուկն եւ Ազգն (Ազգային Բարեշրջութիւն)», նոյն, 1884, էջ 171։
[4] Նոյն, անդ, էջ 172։
[5] Նոյն, անդ, էջ 172։
[6] «Ազգային վիճակացոյց. Կրօնք եւ կրօնականք», Գրական եւ Իմաստասիրական Շարժում, 1885, էջ 22։
[7] «Նոր Տարին եւ Նոր Գաղափարն»,Գրական եւ Իմաստասիրական Շարժում, 1884, էջ 7։
[8] «Ժամանակակից պատմութիւն. Հարեւանցի ակնարկ»,Գրական եւ Իմաստասիրական Շարժում, 1883, էջ 43։
[9] «Նախապաշարում մը կայ թէ բնական գիտութիւնք կը հալածեն հաւատքն: Անոնք, որք կը տարածեն այդ թիւր կարծիքն, ընթերցած չեն մեծին Իսահակ Նիւդընի կենսագրութիւնն: Այլ է՞ր այնքան ընկրկինք ժամանակին մէջ. մեզ ժամանակակից, դեռ քանի մը տարի յառաջ շնչող նոյնքան մեծ Տարուինի բնապատմական գործերն աստուածապաշտութիւն չե՞ն բուրեր»։ «Գաւառք եւ Ընծայարան առ մեծ. Յովհաննէս էֆ. Թիւյսիւզեան», Գրական եւ Իմաստասիրական Շարժում, 1886, էջ 206։

Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ: