ԱՐԵՒՄՏԱՀԱՅԵՐԷՆԻ ՈՒԺԸ ՎԵՐԱԴԱՐՁՆԵԼՈՒ ՃԱՄԲՈՒՆ ՎՐԱՅ. «ՎԵՐՆԱՏՈՒՆ» – ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՅԻՆ ՌԱՏԻՕ

Արեւմտահայերէնի մերօրեայ խնդիրների, նրա հետագայ գոյութեան, պահպանման ու զարգացման հնարաւորութիւնների մասին զրուցում ենք Գերմանիայում բնակուող մտաւորական, Հայերէն BLOG գրական կայքի հիմնադիր և խմբագիր Իշխան Չիֆթճեանի հետ։

Այս տարի լրանում է Հայերէն Blog-ի գործունեութեան 5 -ամեակը։ Ինչպէ՞ս և ի՞նչ նպատակով է հիմնուել պլօկը, որքանո՞վ է պլօկի գործունէութիւնը նպաստում արևտահայերէնի պահպանմանն ու զարգացմանը, պարզաբանում է Իշխան Չիֆթճեանը։

«Մենք արևմտահայերէնին երբեմնի ուժը վերադարձնելու ճամբուն վրայ ենք և արևմտահայերէն գրողներու «ետևէն կը վազենք»։ Լեզուի զարգացումը գիտակցական և հետևողական շարժում է և հետևողական աշխատանք կը պահանջէ լեզուական բոլոր մակարդակներու վրայ»։

Իշխան Չիֆթճեանը աւարտել է Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան Դպրեվանքը և Լայպցիկի համալսարանի աստուածաբանութեան բաժինը։ Խմբագրել է «Հասկ» հայագիտական տարեգիրքը, եղել «Բանաստեղծութիւն» գրքի համախմբագիրը։ 2012 թուականից Համպուրկի համալսարանում դասաւանդում է արևմտահայերէն։

Ստորեւ հարցազրոյցը.

ԱՐԵՒՄՏԱՀԱՅԵՐԷՆԻ ՈՒԺԸ ՎԵՐԱԴԱՐՁՆԵԼՈՒ ՃԱՄԲՈՒՆ ՎՐԱՅ

ԳՐԱԿԱՆ ՀԱՆԴԻՊՈՒՄ ՀԱԼԷՊԻ ՄԷՋ

ՍՕՍԻ ՄԻՇՈՅԵԱՆ ՏԱՊՊԱՂԵԱՆ

Հալէպ գտնուելուս պատեհ առիթէն օգտուելով, 7 Յունուար 2021ին, հանդիպում ունեցայ Հայերէն blog համացանցային տարածքին մէջ գրիչ շարժող աշխատակիցներուն հետ, ինչպէս նաեւ՝ պլօկով հետաքրքրուողներուն։

Տեղի ունեցաւ երկու ժամուան մտերմիկ զրոյց, որու ընթացքին նիւթ դարձաւ արեւմտահայերէնի գործածութեան պարագան ըլլա՛յ գաղութի դպրոցներէն ներս, թէ առօրեայ կեանքին մէջ։ Կարեւոր նկատուեցաւ միտքը գրաւոր լեզուին յանձնելու ամէնօրեայ վարժութիւնը, կարդալ եւ գրելու սովորութեան մը ձեւաւորումը։ Զրուցակիցներու վերջին կարդացած գիրքերէն քանի մը օրինակ տրուեցաւ եւ անդրադարձ եղաւ գրողին հմտութիւններուն եւ ընթերցողին վրայ անոր ձգած ազդեցութեան մասին։ Խօսուեցաւ Հայերէն blogի բաժիններուն եւ ազատ տարածք ու հող հանդիսանալուն մասին. տարածք, ուր ոչ տարիքային, ոչ ալ մակարդակի սահամանափակումներ կան, ուր մտնողը անպայման իր յառաջացումը կը զգայ, եթէ յարատեւէ, տրուած ըլլալով այն անմիջական աշխատանքային կապը, որ գոյութիւն ունի խմբագիրին եւ աշխատակիցին միջեւ։

Զրոյցին անմասն չմնացին նաեւ պատերազմին նիւթը, անոր թողած հետեւանքները եւ երկրին մէջ տիրող դժուար պայմանները։ Զրուցակիցները նշեցին համացանցի կապի տկարութեան եւ պլօկի կայքէջը բանալու դժուարութեան մասին, ինչպէս նաեւ կայքէջին հասնելու միակ կարելի միջոցին մասին։

Մթնոլորտը ոգեւորիչ էր եւ ներկաները մտածեցին նման հանդիպումներ յաճախակի դարձնել՝ միտքերու փոխանակում կատարելու եւ գրական մթնոլորտ ստեղծելու համար։

Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:

«ԵՐԲ ՀԱՅԵՐԷՆԻՆ ԼՐՋՕՐԷՆ ՄՕՏԵՆԱՆՔ, ՇԱՏԵՐ ԿԸ ՀԵՏԱՔՐՔՐՈՒԻՆ»[1]

Իշխան Չիֆթճեան ծնած է Պէյրութ, Լիբանան, ուր ստացած է իր կրթութիւնն ու ուսումը։ Ապա ուսանած է Գերմանիոյ մէջ։ Ազգային խոր համոզումներու հիման վրայ ան կը զգայ մայրենի լեզուին կարևորութիւնը, նկատելով զայն որպէս ինքնութեան զատորոշիչ գիծ, և ունի իր մտահոգութիւնը՝ լեզուի սփիւռքեան նահանջին համար, եւ զայն կը համարէ հաղորդակցութեան և շփման միջոց աշխարհի մէջ սփռուած հայութեան համար: Մտահոգ արևմտահայերէնի նուաղումով՝ նուիրուած է անոր ուսուցման և կը քաջալերէ անոր ընթերցումը և գրաւոր տարածումը: Իր կողմէ հիմնադրուած եւ փոքր խմբակով ղեկավարուող Հայերէն Blogի (hayerenblog.wordpress.com) միջոցով Իշխան Չիֆթճեան կը համախմբէ անձեր զանազան երկիրներէ հայերէն լեզուին շուրջ, որոնք լեզուն կը կարդան, կը գրեն և կը սորվին: Ունեցած ենք համացանցային հարցազրոյց մը Իշխան Չիֆթճեանի հետ, ահաւասիկ իր պատասխանները, զորս կու տանք ստորև.-

1.- Ի՞նչ պիտի ըսէիք այն անձերուն, որոնք պէտք չունին հայերէնին՝ հաղորդուելու համար այլ անձերու հետ: Երբեմն անձերը կ’ուզեն լեզու մը սորվիլ, որովհետեւ յստակ պատճառ եւ նպատակ ունին, սակայն դուք ի՞նչ պատճառաբանութեամբ այդ անձերը կը մղէիք հայերէն սորվելու, առանց անոր պէտք ունենալու:

Եթէ պէտք չունիս՝ չես սորվիր․ եթէ պէտք ունիս՝ կը սորվիս։ Ասիկա «պէտք»ի ու գործնականութեան տրամաբանութիւնն է։ Յստակ է։ Մեր մօտեցումները յաճախ այս տրամաբանութեան վրայ հիմնուած են։ Ինչ որ ինծի պէտք չէ՝ գոյութիւն իսկ չունի․ այսպէս կը մտածէ գործնապաշտ մարդը։

Շատ բնական է, որ հայերէնը կրնայ մեր առօրեային մէջ պէտք ըլլալ կամ չըլլալ, գործի մը ծառայել կամ չծառայել։ Ասիկա կախեալ է մե՛ր մօտեցումէն։ ԵԹԷ ուզենք՝ զայն կը բերենք, մեր կեանքին մաս կը դարձնենք։

Ճաշի սեղանին վրայ շատ կերակուրներ կրնան ըլլալ․ կան հացը, գլխաւոր ճաշը եւ այլ մանրուք։ Հացը քիչ թէ շատ մնայուն ներկայութիւն է սեղանին վրայ։ Ես անձամբ հայերէնին պիտի տայի ամէնօրեայ հացին դերը։ Ուրիշը՝ չի տար։ Եւ ազատ է։ Չենք կրնար պարտադրել։ «Էշ»ը «ծառ» հանելը դժուար աշխատանք մըն է։

Ան որ պէտք չունի հայերէնին եւ չի գործածեր՝ թող չգործածէ, սակայն ան որ նուազագոյն փափաքը ունի սորվելու՝ մէկ առ հարիւր (1%), ես պատրաստ եմ, – ահա ա՛յս է ձեր հարցումին պատասխանս, – այդ մէկ տոկոսին վրայ աշխատելու։ Զերոյին վրայ ես չեմ աշխատիր։ Ձեր հարցումին մէջ շեշտուած «հայերէն սորվելու մղելու իմ պատճառաբանութիւնս» դիմացինին մէջ գտնուող այդ մէկ նուազագոյն տոկոս կազմող փափաքին գոյութիւնն է։ Այսինքն այդ «պատճառաբանութիւն»ը դուրսէն չի գար, այլ ներսէն է, հոգ չէ թէ՝ շատ քիչ «քանակ»ով։ Եթէ զայն գտնեմ տուեալ անձին մէջ՝ կը մղեմ սորվելու։

Հոս կու գայ հարցումը․ մենք՝ այսինքն այն կառոյցները եւ կազմակերպութիւնները, դպրոցներէն զատ, որոնք լեզուին ուսուցման ու փոխանցումի աշխատանքին նուիրուած են, պատրա՞ստ են այդ մէկ տոկոսին վրայ աշխատելու։ Ես ձեզի տամ կարճ պատասխանը, որ գաղտնիք չէ՝ Ո՛Չ։

2.- Ի՞նչ պիտի ըսէիք այն երիտասարդներուն, որոնք երբեմն հայերէն սորված են եւ զայն պահած են անկիւն մը, չեն գործածեր, չեն խօսիր, չեն կարդար եւ չեն գրեր:

Պիտի առաջարկէի, որ անոնք փորձ մը ընէին ատենին իրենց սորվածը մէջտեղ հանելու։ Հայերէն Blogը այդ փորձերուն սիրով կ’ընդառաջէ։ Երկու օրինակ տամ։

Ա․ Մեր կեանքին մէջ թանկագին առարկաներ կան, որոնք սիրած կ’ըլլանք ատենին ու անկիւն մը նետած, մոռցած։ Երբ պատահմամբ զանոնք գտնենք, շատ կ’ուրախանանք։ Կ’առնենք անոնցմէ մէկը ու կը դնենք մեր աչքին առջեւ, սեղանին վրայ եւ անիկա հաճելի, ներշնչիչ, գեղեցիկ ներկայութեան կը վերածուի։ Կամ ալ․․․ չի վերածուիր։

Բ․ Երբեմն անձերու կը հանդիպինք մեր կեանքին մէջ, որոնք մեր կեանքին, առօրեային մէջ բարերար ու շինիչ ազդեցութիւն կը գործեն, անկեղծ ներկայութիւն եւ ընկերակից դառնալով մեզի։

Հայերէնը ոչ «առարկայ» է, ոչ ալ «անձ», սակայն այդ երկուքին պէս ու անոնցմէ ալ անդին դեր մը կրնայ ունենալ մեր կեանքին մէջ, դառնալով մեր մտերիմը։

3.- Ի՞նչ միջոցով այսօր կարելի է համոզել անձ մը, որ հայերէն խօսի եւ հայերէն գործածէ: Ինչպէ՞ս կարելի է անձ մը խրախուսել, որ հայերէն սորվելու մէջ իմաստ մը գտնէ:

Ատենին մէկը ըսած էր, թէ ի՞նչ կը պակսի աշխարհէն, եթէ հայութիւն չըլլայ։ Ոչի՛նչ՝ պատասխանած էր («Կը խորհիմ, որ մեր աշխարհը բան մը պիտի չկորսնցնէ, եթէ իր երեսէն Հայը անհետանայ վերջնական չքացումով», Շ․ Շահնուր): Ու հայերը վրան յարձակեցան՝ չես գիտեր ինչո՞ւ։ Կ’երեւի կ’ուզէին գոյութիւն ունենալ անպայման։ Աշխարհէն չպակսիլ։

Հայերէն գրելն ու կարդալը քաջալերել, «համոզել», որ մարդիկ գրեն կամ կարդան՝ երկարաշունչ աշխատանքի արդիւնք են։ Չենք կրնար միայն փափաքելով աշխարհէն չպակսիլ, ինչպէս որ չենք կրնար միայն «սիրելով» հայերէնը զայն սորվիլ։ Փորձառութեամբ կրնամ ըսել, որ երբ մեզի հետ աշխատողները տեսնեն մեր աշխատանքին լրջութիւնն ու հայերէնին հանդէպ ունեցած մեր յարգանքը՝ իրենք ալ կը քաջալերուին։ Կրնայ ըսածս անհամեստութիւն թուիլ։

Քաջալերողը նախ ինք պէտք է լեզուին իմաստը տեսնէ ու ի հարկին նախ ստեղծէ զայն իրեն համար, որպէսզի կարենայ այդ իմաստը փոխանցել։ Դրամ բաժնելով կարելի չէ լեզու սիրող կամ գրող մէջտեղ բերել։ Խորունկ, գոյութենական գիտակցութիւն պէտք է ըլլայ, որ մենք չունինք իբրեւ հաւաքականութիւն։ Երեւակայեցէ՛ք, որ պատասխանատու անձեր կ’ըսեն․ «Լաւ կ’ըլլայ հայերէն սորվիլ քան թէ չսորվիլ»։ Լաւի, աւելի լաւի եւ ամենալաւի խնդիր չկայ հոս․ հոս կայ էականի հարց։

Հայերէնին իմաստը, հայերէն սորվելուն իմաստը իր համին մէջ է։ Ինչպէս մեր կեանքին մէջ անձեր ու առարկաներ կան, որ միշտ կը փնտռենք, անոնց պէտք կ’ունենանք, անոնց կը մղուինք նեղութեան եւ ուրախութեան ատեն եւ անոնց կորուստը կ’ապրինք՝ այդպէս ալ հայերէնը մեր հարազատն է կամ կրնայ ըլլալ։ Արեւելագէտ բարեկամ մը ունէի, որ կը կրկնէր յաճախ․ լեզուն անանուն զգացում է, աշխարհը զգալու ձեւ է։

4.- Ի՞նչ փորձառութիւններ ունեցաք «Հայերէն Blog»ի ստեղծումէն ի վեր: Ի՞նչ դրական եւ ի՞նչ բացասական երեւոյթներ ունեցաք:

Փորձառութիւնները շատ են, սակայն ամենակարեւորը այն է, որ աշխարհի երեսուն տարբեր երկիրներէ 200է աւելի անձեր, շուրջ 10-75 տարեկան, իրարու (գրեթէ բոլորը) անծանօթ, չորս տարիէ ի վեր կը գրեն, անշուշտ՝ ոչ բոլորը նոյն յաճախականութեամբ, նոյն կշռոյթով, նոյն մակարդակով ու թափով, սակայն այս իրողութիւնը անձամբ ինծի համար դրական փորձառութիւն է։ Մարդիկ, որոնք ոչ թէ մեզ չէին ճանչնար, այլ մեր անունը չէին լսած, քանի մը տարիէ ի վեր կը գրեն։ Ոմանք նախապէս չէին գրեր, ուրիշներ արդէն կը գրէին։

Կարեւոր է գիտնալ, որ մենք մեր աշխատակիցներուն հետ սերտօրէն կը գործակցինք, գրելու նիւթի ու ձեւի մասին։ Մենք աջէն-ձախէն նիւթ հաւաքելով մեր էջը չենք լեցներ։ Շատ կան այդպիսի էջեր համացանցի վրայ։ Մեր նիւթերուն մէկտեղումը խորհրդակցութեան եւ յոգնաջան աշխատանքի արդիւնք է։

Այս մեծ ու դրական փորձառութեան դիմաց կրնամ նոյնքան եւ թերեւս աւելի մեծ ժխտական փորձառութիւն մըն ալ ըսել․ մեր ազգին մէջ պատասխանատուութիւն ստանձնած անձեր ու կազմակերպութիւններ ասպիսի գործով չեն զբաղած, Հայաստան կամ Սփիւռք, չեն ալ քաջալերեր նման աշխատանք։ Այն չնչին տոկոսը, որ մեզ բարոյապէս կը քաջալերէ, իրենց համապատասխան կազմակերպութիւններուն մէջ խօսք եւ ձայն չունեցողներէ կը բաղկանայ, բարի կամեցողութիւն ունեցող մարդոց փոքրիկ թիւ մըն է․ անոնց մենք միշտ շնորհակալ ենք։ Անտեսումի այս կեցուածքը, որ հայկական մակարդակի վրայ գրեթէ ամէն տեղ տարածուած է, պատճառ չէ, որ մենք մեր գործը չշարունակենք։

5.- Ձեր առօրեայ գործունէութեան մէջ դուք շփման մէջ էք զանազան երկիրներու մէջ ապրող անձերու հետ: Ի՞նչ տարբերութիւններ կը գտնէք այդ երկիրներուն մէջ բնակող անձերուն միջեւ, նկատի ունենալով անոնց վերաբերմունքը հայերէնի օգտագործման հանդէպ որպէս խօսակցական լեզու կամ դաստիարակման եւ մշակութային լեզու:

Ես ամէն տեղ կը տեսնեմ, որ երբ հայերէնին լրջօրէն մօտենանք, շատեր կը հետաքրքրուին, կը խանդավառուին։ Երկարաշունչ աշխատանքի վարժ չեն շատեր, սակայն կը սորվին։ Ամէն ինչ փորձառութեամբ է։

Կան Միջին Արեւելքի մէջ գաղութներ, ուր հայերէնը տան մէջ իսկ չի քաջալերուիր գործածել, յատկապէս վերջին տասնամեակին, ծնողներ կը փափաքին, որ իրենց զաւակները օտար լեզուներ սորվին, հայերէնը տան մէջ կը խօսին գէշ-աղէկ, կը բաւէ, պէտք չկայ աւելիին։

Աստեղ սակայն ժողովուրդը կամ նոյնիսկ ծնողները յանցանք մը չունին։ Ժողովուրդին վրայ յանցանք բարդելը շատ դիւրին է, ինչ որ յաճախ կը լսենք համայնքի պաշտօնական ներկայացուցիչներու կողմէ, «մեր ժողովուրդը ասպէս պէտք է ընէ, իր զաւակները հայկական վարժարան պէտք է ղրկէ» եւ այլն եւ այլն։ Սփիւռքի մեր կեանքը կազմակերպող բոլոր կառոյցները իրե՛նք է որ կարեւորութիւն չեն տար լեզուին, չեն մշակեր անոր կապուած ծրագիր ու աշխատանք, հետեւողական, մնայուն ռազմավարութիւն չունին, կը զբաղին մակերեսային խորհրդակցութիւններով ու խորհրդաժողովներով, անլուրջ յայտարարութիւններով ու արտայայտութիւններով․ ա՛յդ է պատճառը, որ աշակերտն ալ, ծնողքն ալ կը հեռանան հայերէնէն ալ, հայկական դպրոցէն ալ, հայութենէն ալ։ Մեր ծնողներուն եւ աշակերտներուն լեզուի հանդէպ անտարբերութիւնը արդի՛ւնքն է համայնքային այս լեզուազուրկ եւ լեզուատեաց կեցուածքին եւ ոչ՝ պատճառը։

Տարբեր գաղութներէն մեզի հետ աշխատողները հայերէնով հետաքրքրուած են։ Լեզուին հանդէպ անոնց կեցուածքը շատ չի տարբերիր մէկէն միւսը։ Անոնք բոլորն ալ իրենց շրջանակներուն մէջ կը փորձեն լեզուին լուրջ ու հոգածու գործածութիւնը քաջալերել։

6.- Ի՞նչ սխալներ գործած են որոշ երկիրներու հայ հաւաքականութիւնները, – զոր օրինակ, Արժանթինի հայ գաղութը, – կորսնցնելու համար հայերէնախօսութիւնը, եւ ի՞նչ պէտք է ընել, – եթէ կարելի է բան մը ընել, – այս իրականութիւնը փոխելու համար:

Դպրոցը բաւարար չէ լեզուն թարմ պահելու համար։ Դպրոցէն ետք ի՞նչ ճակատագիր կ’ունենայ հայերէնը մեր բերնին մէջ՝ հարցուցա՞ծ ենք մենք մեզի։ Մամուլը շատ աւելի մեծ աշխատանք կրնայ տանիլ, որ չ’ըներ։ Հայկական կառոյցներու մէջ աշխատող մարդոց ուղեղն ու կարելիութիւնները շատ սահմանափակ են ու աւելի կը սահմանափակուին հետզհետէ։ Տակաւին, փոխանակ մեր կաղապարուած շրջանակները լայնցնելու, կաղապարները քանդելու, ներածում կատարելու, աւելի կը նեղցնենք զանոնք։

Հայերէնախօսութիւնը քաջալերանք չի գտներ մեր աւանդական կառոյցներուն կողմէ դժբախտաբար, հակառակ բոլոր տեսակի հայրենասիրական ճառերուն եւ հռետորական ելոյթներուն։ Ասիկա պատճառ կը դառնայ, որ պաշտօնական շրջանակներու մէջ հայերէնախօսութիւնը չտարածուի։ Ոմանք կ’ըսեն․ «Մենք աս կ’ընենք, ան կ’ընենք, ասպէս կ’ընենք, անպէս կ’ընենք»։ Ներողութիւն։ Այդ «եղած»ներուն արդիւնքը ես չեմ տեսներ։

Օրինակ մը տամ։ Գաղութ մը կայ, ուրկէ մենք շուրջ տասը աշխատակիցներ ունինք։ Այդ գաղութին «տէրեր»ը, «մտաւորականներ»ը տեղեակ իսկ չեն, որ իրենց գաղութին մէջ ատքան գրող ու գրել փորձողներ կան, ոչ ալ հետաքրքրուած են անոնց գոյութեամբ։

Արժանթինցի մեր աշխատակիցներէն մէկը ըսած է ինծի, որ իր ծնողները հայերէն չէին գիտեր, սակայն ինք դպրոցէն յետոյ նաեւ ակումբին մէջ սորված է լեզուն եւ մեր քով ալ իր փորձերը կը շարունակէ։ Քանի՞ հոգի կարելի է գտնել իրեն պէս Արժանթինի մէջ՝ դուք պէտք է գիտնաք։

Ես տեղեակ եմ, որ յիսուն տարի առաջ Արժանթինի մէջ խումբ մը հայ երիտասարդներ մէջտեղ եկած են, որոնք քսան տարեկանէ ետք փափաքած են հայերէն սորվիլ եւ սորված են։ Ի՞նչ տեղի ունեցած է այն ատեն ձեր գաղութին մէջ, որ կրնայ նաեւ այսօր տեղի ունենալ՝ դուք պէտք է այս հարցումին պատասխանէք։

«Հայերէնախօս ակումբ»՝ ահաւասիկ լուծում մը, մանաւանդ՝ երիտասարդներու համար։ Ես ծանօթ եմ օտար լեզուներ խօսող խմբակներու Գերմանիոյ մէջ, օրինակ։ Ոչ միայն կուսակցական, այլ լեզուական ակումբ է ըսել ուզածս, որ շարունակական բնոյթ ունենայ, ոչ թէ ժամանցի շրջանակ, այլ նաեւ արտադրո՛ղ, – ոչ թէ տարին մէկ՝ Կաղանդի կամ Զատկուան տօնի պէս, – ուր լեզուի հետաքրքրութիւնը տիրապետող ըլլայ, ոչ թէ՝ գաղափարներու կամ ճաշատեսակներու։ Բայց մենք աս իմաստով հասուն ժողովուրդ մը չենք դեռ․ պէտք է ընդունինք։ Տարուած ենք մեր տարբեր գոյներով։ Այդ է «սխալ»ներէն մէկը, եթէ անպայման կ’ուզէք սխալներու մասին խօսիլ։

Այսօր սակայն համացանցի դար է։ Քով քովի գալու կարիքն ալ չկայ։ Թող հաւաքուի ա՛յս գաղութին մէջ խմբակ մը ու թող ունենայ ա՛յլ գաղութէ մը ուսուցիչ կամ հարցավար։ Կը կարծեմ, որ ատքանին համար ալ հասուն չենք, որովհետեւ դեռ չենք զգացած մեր լեզուին կարեւորութիւնը։

Մենք մեր լեզուին ներկայութիւնը չենք զգար։ Ա՛ս է բուն հարցը։ Մեր լեզուն ճառերու, հպարտութեան, խանդավառութեան նիւթ է։ Մեր նիւթը չէ։ Շատ աւելի ճիշդ է, առանց չափազանցութեան, ըսել, որ ան մեր հաւաքական ատելութեան ու արհամարհանքին առարկան է։

Իմ աս արտայայտած գաղափարներէս ու առաջարկներէս շատ աւելի փայլունները կան, արտայայտուած են, խորհրդաժողովներ, հանդիպումներ տեղի ունեցած են քանիցս, սակայն մակերեսային աշխատանքն է տիրապետողը, որ տեղեակ չէ, թէ հինգ տարի յետոյ ի՞նչ բերքի առջեւ կրնայ գտնուիլ՝ գէթ մօտաւորապէս։

Մեր բանալի անձերուն՝ ղեկավարներուն համար ալ այսօր յստակ չէ՛, թէ ՀԱՅԵՐԷՆԸ ՀԱՅՈՒԹԵԱՆ ՀԱՐՑՆ ՈՒ ՀԱՑՆ Է։

Իշխան Չիֆթճեանի պատասխաններէն յետոյ մեզի կը մնայ գնահատել անոր ներդրումը և անսպառ աշխատանքը հայերէն լեզուի տարածման համար: Կը հրաւիրեմ այցելել hayerenblog.wordpress.com.

Հարցազրոյցը վարեց՝
ՄԱՐԻԼԻՆ ՉԱՐԵԱՆ

Diario Armenia – հայերէն

Kantsasar.com

Diario Armenia – սպաներէն

[1] Այս հարցազրոյցը ունի նաեւ կարճ տարբերակ մը, «ՀԱՅԵՐԷՆԸ ՀԱՅՈՒԹԵԱՆ ՀԱՐՑՆ ՈՒ ՀԱՑՆ Է» խորագրով։

Ishkhan Chiftjian: «Si abordamos el idioma armenio con seriedad mucha gente se interesa y entusiasma»

Ishkhan Chiftjian nació en Beirut, El Líbano, donde creció y se educó. Luego continuó sus estudios en Alemania, Sobre la base de profundos sentimientos nacionales siente la importancia de la lengua materna, que considera como rasgo distintivo de identidad, y la preocupación por el retroceso que experimenta en toda la diáspora, y la considera como medio de comunicación y de interrelación en la armenidad dispersa. Preocupado por el languidecimiento del armenio occidental, se dedica a su enseñanza y promueve su lectura y su difusión escrita. Por medio de su blog, creado por él y dirigido por un pequeño grupo de personas (hayerenblog.wordpress.com) Ishkhan Chiftjian reúne a personas de muchos países en torno del idioma armenio, leyendo, escribiendo y aprendiendo la lengua. Hemos tenido una entrevista virtual con Ishkhan Chiftjian, cuyas respuestas transcribimos a continuación.

– Señor Chiftjian: ¿qué les diría a las personas que no tienen necesidad del idioma armenio para comunicarse con otras personas? A veces las personas quieren aprender un idioma porque tienen razones y motivos claros para hacerlo; ¿pero usted con qué motivo induciría a esas personas a aprender armenio sin tener necesidad de él?

– Quien no tenga necesidad del idioma armenio y no lo utiliza, que no lo utilice; pero aquel que tenga el mínimo deseo de aprender, aunque sea un uno por ciento, yo estoy dispuesto -y esta es la respuesta a su pregunta- a trabajar sobre ese uno por ciento. No trabajaría sobre la nada. La aseveración contenida en su pregunta acerca de “mi motivo para inducir a aprender armenio” es la existencia del deseo de ese porcentaje mínimo que se encuentra en quien tengo enfrente de mí. Es decir, ese “motivo” no viene de afuera, sino que surge de adentro, no importa que en muy pequeña cantidad. Si lo encuentro en la persona, la induzco a aprender.

– ¿Qué les diría a los jóvenes que alguna vez han aprendido armenio y lo han guardado en un rincón, no lo usan, no hablan, no leen y no escriben?

– Propondría que trataran de recuperar lo que alguna vez aprendieron. Hayeren Blog va con afecto a su encuentro. En nuestra vida hay objetos valiosos por los cuales hemos sentido afecto en algún momento y luego los hemos tirado en un rincón, los hemos olvidado. Si en algún momento nos reencontramos con ellos sentimos una gran alegría. Tomamos uno de ellos y lo ponemos ante nosotros, sobre la mesa, y ellos se transforman en una presencia agradable, inspiradora, hermosa. O quizás… no se transformen en tales. A veces nos cruzamos con personas que ejercen una influencia beneficiosa y constructiva en nuestras vidas, en nuestra cotidianeidad, transformándose en una presencia sincera y una gran compañía para nosotros.

El armenio no es “un objeto” ni “una persona”; sin embargo puede tener su mismo rol o un rol que va más allá y transformarse en nuestro amigo íntimo.

– ¿Por qué medios es probable en este momento convencer a una persona de que hable armenio y utilice el armenio? ¿Cómo se puede estimular a una persona a aprender armenio y a encontrar un sentido en ello?

– El sentido del armenio, el sentido de aprender armenio está en su propio sabor. Así como en nuestras vidas hay personas y objetos que siempre buscamos, que siempre necesitamos, nos dirigimos a ellos en momentos de angustia y de alegría y vivimos su pérdida, de la misma forma el idioma armenio es o puede ser nuestro pariente íntimo. Tenía un amigo orientalista que repetía con frecuencia: “la lengua es un sentimiento anónimo, es una forma de sentir el mundo”.

– ¿Qué experiencias tuvo desde la creación del “Hayeren Blog”? ¿Qué fenómenos positivos y qué fenómenos negativos experimentó?

– Las experiencias han sido muchas, pero la más importante es que más de 200 personas de treinta países del mundo, con edades entre 10 y 75 años, casi todas desconocidas entre ellas, hace cuatro años que escriben, por supuesto que no todas con la misma frecuencia, con el mismo ritmo, el mismo nivel e impulso; sin embargo esta realidad es para mí una experiencia positiva. Personas que no solamente no nos conocían sino que nunca habían oído siquiera nuestro nombre, escriben desde hace algunos años. Algunos no escribían desde antes, otros ya habían empezado a escribir.

En nuestro pueblo personas y organizaciones que han asumido responsabilidades no se han ocupado de una tarea como esta, ni en Armenia ni en la diáspora, ni alientan esta labor. Ese porcentaje insignificante que nos apoya moralmente está integrado por personas que no tienen ni voz ni voto en sus correspondientes organizaciones; es un pequeño grupo de seres de buena voluntad, a quienes siempre estamos agradecidos. Esta actitud de desconsideración, que a nivel armenio está difundida por todas partes, no puede ser la causa de que nosotros no continuemos con nuestra labor.

– En su actividad cotidiana usted está en contacto con personas que viven en diferentes países. ¿Qué diferencias encuentra entre las personas que viven en esos países, teniendo en cuenta su actitud con respecto al uso del idioma armenio como lengua hablada o como lengua de educación y cultura?

– Yo veo en todas partes que si abordamos el idioma armenio con seriedad mucha gente se interesa y se entusiasma. Muchos no están acostumbrados al trabajo de largo aliento, pero sin embargo aprenden. Todo depende de la experiencia.

Desde diversas colectividades armenias mucha gente que trabaja con nosotros está interesada en el idioma armenio. Su actitud frente a la lengua no se diferencia

demasiado de unos a otros. Todos ellos tratan de fomentar en sus círculos de allegados el uso serio y cuidadoso de la lengua.

– ¿Qué errores han cometido las colectividades armenias de algunos países –por ejemplo la comunidad armenia de la Argentina- para perder el uso cotidiano de la lengua armenia y qué hay que hacer –si es posible hacer algo- para cambiar esta realidad?

– La escuela no es suficiente para mantener la frescura de la lengua. ¿Después de la escuela cuál es el destino del armenio? A veces nos hemos planteado esta pregunta. La prensa puede desarrollar una tarea mucho más importante, que no realiza. El cerebro y las posibilidades de las personas que trabajan en las estructuras armenias son muy limitadas y se van limitando aún más paulatinamente. Más aún, en lugar de ampliar nuestros círculos estáticos y de derribar los modelos, de introducir novedades, los hacemos más estrechos.

Uno de nuestros colaboradores de la Argentina me dijo que sus padres no sabían armenio, pero que sin embargo él aprendió la lengua aún después de la escuela dentro del club y que sigue su aprendizaje con nosotros. Usted debe saber cuántas personas más como él se puede encontrar en la Argentina.

Tengo conocimiento de que cincuenta años atrás en la Argentina surgió un grupo de jóvenes armenios que después de los veinte años de edad han querido aprender armenio y lo han aprendido. ¿Qué ocurrió en esos días en la colectividad de ustedes que pueda ocurrir también hoy día? Son ustedes los que deben responder a este interrogante.

“Club de habla armenia”, he aquí una solución, especialmente para los jóvenes. Conozco grupos de habla extranjera en Alemania, por ejemplo. No solo club partidario, sino club idiomático es lo que quiero decir, que tenga un carácter continuo, no un círculo de pasatiempo, sino productivo – no como las festividades anuales de Navidad o Pascua-, en donde predomine el interés por la lengua y no por las ideas o las variedades gastronómicas. Pero no somos un pueblo maduro en este sentido, debemos aceptar esta realidad. Nos dejamos llevar por nuestra variedad de colores. Ese es uno de nuestros “errores”, para el caso de que se quiera hablar de errores.

Hoy día no está claro para nuestras personalidades claves, para nuestra dirigencia, que EL IDIOMA ARMENIO ES FUNDAMENTO Y ALIMENTO DE LA ARMENIDAD.

Luego de las respuestas de Ishkhan Chiftjian, solo nos queda reconocer su aporte y su incansable labor para la difusión del idioma armenio. Invito a visitar hayerenblog.wordpress.com.

Marilyn Tcharian

«ՀԱՅԵՐԷՆԸ ՀԱՅՈՒԹԵԱՆ ՀԱՐՑՆ ՈՒ ՀԱՑՆ Է»

Իշխան Չիֆթճեան ծնած է Պէյրութ, Լիբանան, ուր ստացած է իր կրթութիւնն ու ուսումը։ Ապա ուսանած է Գերմանիոյ մէջ։ Ազգային խոր համոզումներու հիման վրայ ան կը զգայ մայրենի լեզուին կարևորութիւնը, նկատելով զայն որպէս ինքնութեան զատորոշիչ գիծ, և ունի իր մտահոգութիւնը՝ լեզուի սփիւռքեան նահանջին համար, եւ զայն կը համարէ հաղորդակցութեան և շփման միջոց աշխարհի մէջ սփռուած հայութեան համար: Մտահոգ արևմտահայերէնի նուաղումով՝ նուիրուած է անոր ուսուցման և կը քաջալերէ անոր ընթերցումը և գրաւոր տարածումը: Իր կողմէ հիմնադրուած եւ փոքր խմբակով ղեկավարուող Հայերէն Blogի (hayerenblog.wordpress.com) միջոցով Իշխան Չիֆթճեան կը համախմբէ անձեր զանազան երկիրներէ հայերէն լեզուին շուրջ, որոնք լեզուն կը կարդան, կը գրեն և կը սորվին: Ունեցած ենք համացանցային հարցազրոյց մը Իշխան Չիֆթճեանի հետ, ահաւասիկ իր պատասխանները, զորս կու տանք ստորև.-

-.-.-.-.-.-.-.-

Պիտի առաջարկէի, որ անոնք փորձ մը ընէին ատենին իրենց սորվածը մէջտեղ հանելու։ Հայերէն Blogը այդ փորձերուն սիրով կ’ընդառաջէ։ Մեր կեանքին մէջ թանկագին առարկաներ կան, որոնք սիրած կ’ըլլանք ատենին ու անկիւն մը նետած, մոռցած։ Երբ պատահմամբ զանոնք գտնենք, շատ կ’ուրախանանք։ Կ’առնենք անոնցմէ մէկը ու կը դնենք մեր աչքին առջեւ, սեղանին վրայ եւ անիկա հաճելի, ներշնչիչ, գեղեցիկ ներկայութեան կը վերածուի։ Կամ ալ․․․ չի վերածուիր։ Երբեմն անձերու կը հանդիպինք մեր կեանքին մէջ, որոնք մեր կեանքին, առօրեային մէջ

բարերար ու շինիչ ազդեցութիւն կը գործեն, անկեղծ ներկայութիւն եւ ընկերակից դառնալով մեզի։

Մեր ազգին մէջ պատասխանատուութիւն ստանձնած անձեր ու կազմակերպութիւններ ասպիսի գործով չեն զբաղած, Հայաստան կամ Սփիւռք, չեն ալ քաջալերեր նման աշխատանք։ Այն չնչին տոկոսը, որ մեզ բարոյապէս կը քաջալերէ, իրենց համապատասխան կազմակերպութիւններուն մէջ խօսք եւ ձայն չունեցողներէ կը բաղկանայ, բարի կամեցողութիւն ունեցող մարդոց փոքրիկ թիւ մըն է․ անոնց մենք միշտ շնորհակալ ենք։ Անտեսումի այս կեցուածքը, որ հայկական մակարդակի վրայ գրեթէ ամէն տեղ տարածուած է, պատճառ չէ, որ մենք մեր գործը չշարունակենք։

Մեր բանալի անձերուն՝ ղեկավարներուն համար ալ այսօր յստակ չէ՛, թէ ՀԱՅԵՐԷՆԸ ՀԱՅՈՒԹԵԱՆ ՀԱՐՑՆ ՈՒ ՀԱՑՆ Է։

.-.-.-.-.-.-.-.

Իշխան Չիֆթճեանի պատասխաններէն յետոյ մեզի կը մնայ գնահատել անոր ներդրումը և անսպառ աշխատանքը հայերէն լեզուի տարածման համար: Կը հրաւիրեմ այցելել hayerenblog.wordpress.com

Մարիլին Չարեան

Ishkhan Chiftjian: «Si abordamos el idioma armenio con seriedad mucha gente se interesa y entusiasma»

ԲԱՌԱԿԵՐՏՈՒՄ. ՆՈՐ ՊԱՏՈՒՀԱՆ ՄԸ ԿԸ ԲԱՑՈՒԻ

Կը բացուի՝ մեր լեզուի պահպանութեան ու զարգացման դաշտին վրայ։

«ԲԱՌԱԿԵՐՏՈՒՄ».– Այսպէս կը կոչուի այն բաժինը, որ հաստատուեցաւ 5 մայիս 2020-ին՝ Հայերէն blog կայքէջին վրայ։ Զայն կարելի է այցելել հետեւեալ ել-կապի ճամբով՝

https://hayerenblog.wordpress.com ու մտնել Բառակերտում բաժինը։

Նախ երկու խօսք հիւրընկալ այս կայքէջին մասին։ Ան գոյութիւն առած է 8 ապրիլ 2016-ին։ Ինչպէս կը կարդանք իր «Առաջադրութիւններ» ներածականին մէջ՝ իր հիմնուելէն տարի մը ու երկու ամիս ետք, «Հայերէն պլօկը կը հաւատայ ՀԱՅԵՐԷՆին, մանաւանդ անոր անցեալին ու ապագային»։ Այդ հաւատքով ալ ան կը գործէ ահա աւելի քան չորս տարիէ ի վեր, հանդիսանալով «գրադաշտ ու գրագործարան։ Հոն կան գիրականն ու գրականը միաժամանակ, կողք-կողքի, աւելի ճիշդ՝ վրայ-վրայի կամ տակ-տակի, օրական դրութեամբ իրարու յաջորդող։ Գրականութենէն դուրս, անոր սահմաններուն եւ անկէ ներս կը գտնուի Հայերէն պլօկը միաժամանակ, սահմանի հարցը դնելով ու հանելով, ճիշդ աշխարհագրական սահմաններուն յաճախ շարժուն գոյութեան պէս»,– կը յստակացուի նոյն այդ ներածականին մէջ։

Իր չորրորդ տարեդարձին առթիւ, ի շարս այլոց, երբ ինծի ալ առիթ կը տրուէր, որ երկու խօսք ընեմ, Հայերէն blog-ը կը համարէի ժամադրավայր մը եւ դիտել կու տայի թէ «գանձարան մըն է ան, ոչ միայն գրական փորձերու, այլեւ գրականագիտական, մշակութաբանական ու այլ առնչեալ ոլորտներու։ Յաւելեալ միջոցներով ու դասաւորումով կրնայ նոյնիսկ հանրագիտական բնոյթ ստանալ»։

Եւ ահա, իր բազմաթիւ ու այլազան բաժինները կը հարստանան հիմա այն նոր բացուող պատուհանով, որուն սկիզբը զետեղուած է հետեւեալ խմբագրական նոթը.

«Ծանօթ է, որ արեւմտահայերէնը հետամուտ եղած է «օտար» եզրերը «հայացնելու» ուղղակի կամ անուղղակի աշխատանքի մը։ Անշուշտ լեզուագիտական ուսումնասիրութեան առարկայ է եզրերու մէջ օտարին ու հայկականին սահմանումի հարցը։ Տարիներու ընթացքին փոխառութիւններ ու փոխադրութիւններ, թարգմանութիւններ ու հայացումներ կատարուած են եւ կը կատարուին։ Մեր ուշադրութեան արդիւնքը եղած է այն, որ արեւմտահայերէնը յաճախ հայացման առաջարկներ կատարած է։

ԲԱՌԱԿԵՐՏՈՒՄ բաժինով կը սկսինք հաւաքել նման առաջարկներ, որոնք այստեղ դասակարգուելէ ետք կրնան ուսումնասիրութեան, քննարկման առարկայ դառնալ ու ի հարկին շրջանառութեան մէջ ալ մտնել։

Կը հրաւիրենք նման առաջարկներ ունեցող ընթերցողները, որ իրենք ալ իրենց առաջարկները ղրկեն մեզի»։

Այդ հրաւէրէն առաջին օգտուողը ըլլալով՝ համեստաբար այնտեղ ներկացացուցի տարիներու ընթացքին իմ ալ յօրինած կամ հնարած բառերէս առաջին ցանկ մը՝ քաջ գիտնալով, որ վերջին հաշուով անոնք՝ այդ նորաբանութիւնները, առաջարկներ են միայն, կրնան իմ գրութիւններէս դուրս անգամ մը եւս երբեք չգործածուիլ։ Իսկ ի՞նչ արժէք կ՚ունենան բառերը, եթէ մնան մէկ գրողի սեփականութիւնը…

Ներկայացուած բառացանկին մէջ կրնան ըլլալ եզրեր, որոնք նոյն հեղինակէն առաջ կամ ետք այլոց կողմէ ալ առաջարկուած են, առանց որ իրարմէ տեղեակ եղած ըլլան առաջարկողները, կրնան նոյն իմաստներուն համազօր աւելի ճշգրիտ, աւելի դիպուկ բառեր առաջարկուած ըլլալ, ինչպէս կրնան առկայ եզրերու փոխարէն առաջարկուիլ նորաբանութիւններ՝ թերեւս որպէս հոմանիշ՝ երանգային տարբերութիւններով։

Նոր բառերու ստեղծումը չի սահմանափակուիր անպայման գիտական, արուեստագիտական կամ արհեստագիտական նորութիւններու օտար եզրերու թարգմանութեամբ։ Մեր բառապաշարին մէջ յաճախ կը պակսին արդի քաղաքական, տնտեսական, ընկերային ու այլ ոլորտներու վերաբերեալ հասկացութիւններ, որոնք գոյութիւն առած էին ու կ՚առնեն այլ լեզուներով, եւ որոնք լաւապէս մշակման մէջ էին հայերէնի պարագային՝ մինչեւ քսաներորդ դարու սկիզբը, երբ ահաւոր Աղէտը եկաւ ու կասեցուց մեր քաղաքակրթական յառաջխաղացքը, ներառեալ լեզուականը։

Աւելցնեմ նաեւ, որ նորաբանութիւնները անպայման օտար բառերու համազօրներ գտնելու համար չեն ըլլար միայն, այլ նաեւ նոր յատկանիշեր կամ նոր միտքեր, որոնք հետզհետէ կը ճոխացնեն լեզուն։

Կ՚արժէ այստեղ յիշեցում մը կատարել։ Բառակերտումի, ուստի նաեւ լեզուակերտումի, աւելի ճիշտ՝ լեզուամտածողութեան զարգացման տեսակէտէն արեւմտահայերէնի դերակատարութիւնը անժխտելի եղած է ատենին եւ է՛ տակաւին, ինչպէս կը խոստովանի Երեւանի պետական համալսարանի կողմէ 2014-ին հրատարակուած «Բառգրքոյկ նոր եւ նորակազմ բառեր հայերէնում»-ի հեղինակը՝ Ռուբէն Սաքապետոյեան, իր պատրաստած նորաբանութիւններու հաւաքածոյի ներածականին մէջ։ Նշելով այդ բառգրքոյկի նպատակը՝ «ընթերցողի ձեռքը տալու մի համառօտ ու գործնական ուղեցոյց, որտեղ արձանագրուած են նոր եւ նորագոյն բառեր՝ յաճախ առաջին անգամ շրջանառութեան մէջ դրուող» ան կ՚աւելցնէ՝ «Դրանց մի զգալի մասը գալիս է արեւմտայերէնից, քիչ չեն նաեւ արեւելահայ իրականութեան մէջ ստեղծուածները»։ Բառգրքոյկը կարելի է այցելել «Նայիրի»-ի վրայ։

Ահա, ուրեմն, հայերէնի հանդէպ տածած սիրոյն ու պատասխանատւութեան գիտակցութեան բերմամբ Հայերէն blog-ը կը սկսի իր այս նոր նախաձեռնութիւնը։ Անկասկած փափագելի է, որ ան արժանանայ համընդհանուր հետաքրքրութեան եւ ուշադրութեան, եւ մեր գրողները, ուսուցիչները, նոյնիսկ պարզ ընթերցողները իրենց նորաբանութիւններու առաջարկները յղեն անոր՝ առ ի համատարած ծանօթացման։ Լեզուագէտներն ու բառարանագէտները կրնան թերեւս օգտակար եզրեր գտնել այդ առաջարկներուն մէջ։

Վերջապէս, պէտք է գիտակցիլ նաեւ, որ նման աշխատանքները, երբ կը զարգանան, սիրայօժար աշխատողներէ անդին կը կարօտին նաեւ լիաժամ ու վարձատրուող մարդուժի։ Լեզուական-գրական-մշակութային նախաձեռնութիւննե՛րն ալ կը կարօտին նիւթական միջոցներու, որքան քաղաքական եւ այլ աշխատանքները, գուցէ եւ աւելիո՛վ, քանի որ մեր ինքնութիւնը կը պահուի ա՛յդ նախաձեռնութիւններով, եւ եթէ ինքնութիւնը չդիմանայ՝ ոչ Դատ կը մնայ, ոչ ալ երկի՛ր։ Այս մասին աւելին ըսելու առիթը կ՚ըլլայ…

ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ

https://horizonweekly.ca/en/%D5%A2%D5%A1%D5%BC%D5%A1%D5%AF%D5%A5%D6%80%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B4-%D5%B6%D5%B8%D6%80-%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B8%D6%82%D5%B0%D5%A1%D5%B6-%D5%B4%D5%A8-%D5%AF%D5%A8-%D5%A2%D5%A1%D6%81%D5%B8%D6%82%D5%AB/

ՔԱՌԱՄԵԱԿ

ՀԱՅԵՐԷՆ BLOGը այսօր չորս տարեկան է։

Այս առիթով հետեւեալ նամակը ուղարկեցինք մեր աշխատակիցներուն եւ ընթերցողներուն։
Հիմա մեր կարգն է լռելու։
Բարի քառամեակ։

ՀԱՅԵՐԷՆ BLOGԻ ՎԱՐՉՈՒԹԻՒՆ

Սիրելի աշխատակիցներ, բարեկամ-բարեկամուհիներ,
8 Ապրիլին ՀԱՅԵՐԷՆ BLOGը կը դառնայ չորս տարեկան։ Ձեզմէ կը խնդրենք, որ քանի մը նախադասութեամբ պատասխանէք հետեւեալ հարցումին․
Ի՞նչ է եւ ի՞նչ չէ ՀBը ձեզի համար։
Մեր սպասածները գովք կամ միայն դրական տեսակէտ չեն։ Կը խնդրենք որ անուններ յիշելէ եւ շնորհակալութիւն յայտնելէ ալ խուսափիք եւ բովանդակութեան ու միջուկին անդրադառնաք։ Ինքնածանուցում չէ մեր նպատակը։ Եթէ հարցումը ձեզ կը նեղէ, կրնաք մեր էջին մասին պարզապէս ձեր կարծիքը գրել։
Այս ձեր գրութիւնները պիտի տեղադրենք մեր էջին վրայ։
Կը խնդրենք, որ ձեր գրութիւնը ուղարկէք մինչեւ Կիրակի, 5 Ապրիլ 2020։
Կանխայայտ շնորհակալութիւն։

Բարեւներ՝
ՀԱՅԵՐԷՆ BLOGԻ ՎԱՐՉՈՒԹԻՒՆ

***
Հայ գրականութեան եւ հրապարակագրութեան նորօրեայ դրսեւորման շնորհակալ աշխատանք կը կատարէք, ուր ամենակարեւորը ազատ արտայայտութեան սկզբունքը պահպանելն ու ըսուելիքը ուղղակի ըսելու բարձրութեան վրայ մնալն է, առանց հաշուի առնելու «զանազան պարագաներ», որոնք հայկական կեանքի յառաջացումը արգելակող եւ հայ հասարակութեան զարգացումը հիմքէն հարուածող ամենաժխտական երեւոյթներն են: Յաջողութիւն:

Յովսէփ Արթինեան
Պէյրութ, 30 Մարտ 2020

***
Ա․ Հայերէն Blogը ամէն հայու ի սպաս, մանաւանդ՝ ի սփիւռս աշխարհի, հայերէն գրելու քաջալերանք է։ Բ․ Միայն գրողներու յատուկ էջ մը չէ Հայերէն Blogը:

Փանոս Ճերանեան
Մոնթրէալ, 30 Մարտ 2020

***
Կը շնորհաւորեմ ՀBի չորրորդ տարեդարձը։ Յարատեւութիւն, յաջողութիւն եւ ամենայն բարիք։

Խաչատուր Ա․ Քհնյ․ Պօղոսեան
Նիս, 30 Մարտ 2020

***
Հայերէն պլօկին հետ չորս տարի առաջ ճամբորդել սկսայ ու կը մտածէի, որ միայն պիտի գրեմ: Սակայն այնպէս չեղաւ. թելին ծայրը կային մարդիկ: Հակառակ որ զիրար չէինք տեսներ, օրէ օր խորհրդակցութեան ընդարձակ, ծաւալուն շրջանակ մը կը կազմուէր մեր միջեւ: Այս շրջանակը որքան կ’ընդլայնէր, գրելու թափս այնքան կ’արագանար ու դուրս կը թափէին հաւասարութեան, ազատութեան, արդարութեան, գեղեցկութեան գաղափարները, անցեալի եւ ներկայի ապրումները: Հայերէն Պլօկը միայն գրականութեան էջ մը չէ, այլ դպրոց մըն է, ուր կան բազմաթիւ սնունդներ, որոնց պահանջքը զգալի է հոգիին համար, մշտապէս վերականգնած պահելու համար զայն: «Ան ի՞նչ է եւ չէ»ի միջեւ գիծ մը կայ: Այս գիծը ունի իր նպատակը, առաքելութիւնը, սկզբունքը, ուստի «է»: Ազատութիւն կայ այս գետնին վրայ եւ հաւասարութիւն, իր պատշաճ կարգ ու կանոնով կը գործէ ան եւ կ’արտայայտուի արեւմտահայերէն ճշգրիտ ձեւով: Յառաջդիմութիւն կը սկզբնաւորէ, որ արդէն ապրելու եւ ներկայ պայմաններուն քայլ յարմարցնելու հնար միջոցն է: Հայերէն Պլօկ, դալար մնաս եւ տարեդարձդ շնորհաւոր ըլլայ:

Լեռնա Գարագիւթիւք
Իսթանպուլ, 30 Մարտ 2020

***
Խառնիխուռն մտքեր․ ի՞նչ է եւ ի՞նչ չէ

Անակնկալ էր ՀԱՅԵՐԷՆ BLOGի վարչութենէն ստացուած խնդրանքը, բայց նաեւ ակնկալելի էր, որ նման հարցումներ ուղղուին մեզի։ Ես ալ նման կացութիւններու մէջ գտնուած եմ այն օրերուն, այն տարիներուն երբ «Հորիզոն»ի, ապա աւելի երկար ատեն՝ անոր Գրական յաւելուածի խմբագիրն էի. ուզած եմ միշտ, որ կատարած գործիս գնահատումը ընեն աշխատակիցներս, լսեմ իրենց տեսակէտները, քննադատութիւններն ու թելադրանքները։
Հիմա՝ այս խառնակ օրերուն, գուցէ չկարենամ շատ պատշաճ գրութիւն մը մէջտեղ բերել, սակայն կ՚ուզեմ վստահեցնել, որ պիտի փորձեմ հարազատօրէն հաղորդել մտքէս անցած-չանցածը. այդ է վերտառութեանս այդպէս բանաձեւուած ըլլալուն պատճառը։
ՀԱՅԵՐԷՆ BLOGը բազմերես իրողութիւն մըն է։
Անոր գոյութիւնը՝ չորս տարի անընդմէջ գործելը, մանաւանդ մի քանի հաւատաւոր անձերու ճիգերով ու միջոցներով,– որքան ալ շրջապատուած ըլլան անոնք հաւատարիմ աշխատակիցներով,– նշելի երեւոյթ է։ Այդ յարատեւութիւնը օրինակելի պէտք է ըլլայ մտաւորական որեւէ ծրագիր հետապնդողի համար։ Այդ յարատեւութիւնը ցոյց կու տայ նաեւ, որ ուր կայ կամք՝ կա՛յ նաեւ իրագործում։
Աշխատակիցներու լայն շրջանակն ալ երեւոյթ մըն է, որ կարելի չէ անտեսել։
ՀԱՅԵՐԷՆ BLOGը ապացոյց մըն է, թէ արեւմտահայերէնը կա՛յ, կ՚ապրի՛, կը խօսուի, կը գրուի ու կ՚ընթերցուի՝ ի դէմս բոլոր այն երեմիականներուն, որ անոր վերջը կ՚ողբան։
Վերջապէս անոր առցանց ձեւաչափը ապացոյց մըն է նաեւ, որ յառաջատա՛ր նախաձեռնութիւն մըն է ան։
Բայց անցնինք այս կայքէջին աւելի շօշափելի յատկանիշներուն։
Աշակերտներուն համար փորձադաշտ մըն է ան։ Բախտաւոր են այդ պատանիները, որ այսպէս լայն բեմ մը կ՚ընծայուի իրենց՝ գրական առաջին փորձերը հանրութեան մատչելի դարձնող։ Երանի վաղը տեսնենք անոնց հաստատ քայլերով մուտքը հայ գրականութեան անդաստանէն ներս։
Աշխատակիցներէն շատերու համար եւս կայքէջը նախադուռ մըն է ամենէն առաջ, գաւիթ մը՝ հայ գրականութեան տաճարէն ներս առաջնորդող։ Ոմանք հոն ալ կրնան մնալ, բայց ուրիշներ անպայման պիտի անցնին անկէ ու մտնեն ներս։ Մաղթենք որ շատ ըլլան անոնք։
ՀԱՅԵՐԷՆ BLOGը նաեւ ժամադրավայր մըն է, հանդիպման վայր մը, որ կրնայ տակաւին ա՛լ աւելի աշխուժանալ, եթէ առցանց հաղորդակցելու յարմարութիւնները զարգանան, իսկ եթէ արդէն կան՝ այցելողնե՛րը հմտանան անոնց գործածութեան մէջ։
Ինծի համար առաջին հերթին հրատարակչական մըն է ան, առցա՛նց հրատարակչական մը անշուշտ, որ գրողները կ՚ազատագրէ իրենց գործերը տպագիր հրատարակելու համար բարերարներ ճարելու տաղտուկէն, իրենց գործերը բաշխելու ալ տարապարհակ աշխատանքէն։ Այդ առիթը ինծի ընծայուած ըլլալուն՝ 14 հատորներէս 11ին այնտեղ զետեղուած ըլլալուն համար միշտ կը մնամ երախտապարտ։
Վերջապէս գանձարան մըն է ան, ոչ միայն գրական փորձերու, այլեւ գրականագիտական, մշակութաբանական ու այլ առնչեալ ոլորտներու։ Յաւելեալ միջոցներով ու դասաւորումով կրնայ նոյնիսկ հանրագիտական բնոյթ ստանալ։
Այդ ցանկութեամբ ալ փակեմ այս «խառնիխուռն» մտքերը՝ նաեւ արեւշատութիւն մաղթելով կայքէջին ու անոր կերտիչներուն։

Վրէժ-Արմէն Արթինեան
Մոնթրէալ, 31 Մարտ 2020

***
Բոլոր մասնակիցներուն եւ աջակցողներուն վարձքերը կատար:

Սեպուհ Պաղտոյեան
Վիեննա, 31 Մարտ 2020

***
http://www.hayerenblog.wordpress.comը արդէն 4 տարեկան է, որն արեւմտահայերէնի անցեալի վերարժեւորման, ներկայի զարգացման եւ ապագայի տեսլականով յուսավառուած մի կայքէջ է։ Այս կայքէջի գործունէութիւնը ոչ միայն նոր շնչառութիւն ու կենդանութիւն է հաղորդել արեւմտահայ մշակոյթի, հայ գրականութեան, հայ ազգագրութեան եւ յատկապէս լեզուի փիլիսոփայութեան մտածողութեանը, այլ նաեւ հայեցակարգային մօտեցում է դրսեւորել այդ ամէնի թէ՛ պահպանմանը եւ թէ՛ զարգացմանը։ Մագաղաթեայ դարերից մեզ հասած հոգեւոր ժառանգութիւնը բիւրեղանում եւ փոխանցւում է սերունդներին հրաշալի այս նախաձեռնութեամբ, որի համար շնորհաւորանքներս ու շնորհակալութիւններս ամէնքիդ։

Եղիշէ Վարդապետ Աւետիսեան
Բերլին, 31 Մարտ 2020

***
Սուսուփուս, առանց մեծ աղմուկի ստեղծուած «Հայերէն blog»ը արեւմտահայերէն գրական եւ մտաւորական մշակոյթ կենսաւորող հարթակ մըն է: Կարճ ժամանակի ընթացքին յաջողած է իր շուրջ համախմբել 200է աւելի աշխատակիցներու եւ աշակերտներու վիրտուալ համայնք մը, որ իր բազմալեզու եւ բազմամշակոյթ առօրեայ կեանքին առընթեր արեւմտահայերէնով կը մտածէ, կը գրէ ու կը ստեղծագործէ: Իրապաշտ պիտի չըլլար մտածել, որ «Հայերէն blog»ը կամ նման ծրագիրներ պիտի կրնան արեւմտահայերէնի «վտանգուած լեզու» ըլլալու կարգավիճակը մօտիկ ապագային զգալիօրէն փոխել: Բայց եւ այնպէս, յոյս կը ներշնչեն, որ ստեղծագործութեամբ, գործքով եւ գործնական քայլերով կարելի է «վտանգ»էն դէպի «ապահովութիւն» տանող ուղիներ բանալ:

Հրաչ Չիլինկիրեան
Օքսֆորտ, 31 Մարտ 2020

***
Նշանակալից ու բարձր գնահատանքի արժանի է «Հայերէն Պլօկ»ի առաքելութիւնը, որպէս արեւմտահայ գրականութեան ու մշակոյթի սպասաւոր արեւմտահայերէնի նահանջին դէմ պայքարի գործընթացքին բերած անոր ծառայութիւնը:
«Հայերէն Պլօկ» հաւատարիմ մնալով արեւմտահայ գրականութեան ու դասական ուղղագրութեան չորս տարիէ ի վեր կը շարունակէ իր սրբազան ծառայութիւնը, իր ուսերուն վրայ կրելով ծանր լուծ մը։ Ամենաջերմ զգացումներով սրտանց կը շնորհաւորեմ «Հայերէն Պլօկ»ի 4ամեակը, մաղթելով ծառայութեան երկար տարիներ: Կը շնորհաւորեմ մասնաւորաբար հիմնադիրը, խմբագիրները, թղթակիցները. բոլորին վարձքը կատար ու գրիչնին անսպառ թող ըլլան։

Սարգիս Ատամ
Վայլպուրկ (Գերմանիա), 31 Մարտ 2020

***
Իմ ասելիքը դրուատանք պիտի լինի, այս լարուած օրերին տուրք տալ գրականութեանը, պայքարել յանուն հայ լեզուի պահպանման, յղկման ու յարատեւման, իրօք գովեստի է արժանի:

Կոլիա Տէր Յովհաննիսեան
Լոս Անջելես, 31 Մարտ 2020

***
Չորս տարիէ ի վեր ձեր կատարած աշխատանքը մեծապէս ողջունելի է։ Դուք ազգօգուտ աշխատանք է որ կը կատարէք, որուն արդիւնքը պիտի տեսնենք ազգովին։
Վստահ եմ, որ մեր ժողովուրդը պիտի արժեւորէ հսկայածաւալ, տքնաջան, սուրբ աշխատանքնիդ։ Պատիւը ունեցած եմ ձեր կայքէջին մէջ գրութիւններս տեղադրուած տեսնելու ու մանաւանդ չեմ մոռնար Իշխան Չիֆթճեանի տաժանակիր աշխատանքը գրութիւններս սրբագրելով ընդունելի դարձնելու ընթերցողին, որուն համար ոչ միայն շնորհակալ եմ, այլեւ երախտապարտ եմ ի սրտէ։
Յարգելիներ, վստահ եմ որ ձեր առաքելութիւնը պիտի շարունակէք ի յայտ բերելով նոր գրիչներ։ Նորեկ գրողներու հանդէպ ձեր ուշադրութիւնը եւ հոգատարութիւնը ամբողջական քաջալերանքի արժանի է։ Խորին յարգանքս արժանաւորներուն, Մեսրոպերէնի պահակներ եւ պաշտպաններ, բարի երթ ձեր լուսափայլ ու նպատակասլաց ճամբուն։ Շնորհաւոր Ութը Ապրիլի ձեր տօնը եւ շնորհակալութիւն բոլորին։ Վստահ եմ, որ ազնիւ մշակը արժանի է իր վարձքին։

Յովհաննէս Հելվաճեան
Պէյրութ, 1 Ապրիլ 2020

***
«Հայերէն Blog»ի չորրորդ տարեդարձին ուրախ առիթով, կ’ուզեմ երախտագիտութեան խօսք եւ բարեմաղթութիւններ յղել անոր անձնակազմին եւ յատկապէս ժրաջան խմբագիրին:
Արեւմտահայերէն սիրողներուս, կիրառողներուս եւ անոր ապագայով մտահոգուողներուս համար «Հայերէն Blog»ը յուսադրող փաստ մըն է: Անոր ներկայութիւնը խրախուսիչ է: Աւելին՝ ան կը վկայէ, որ հետեւողական աշխատանքով կարելի է ընդդիմանալ արեւմտահայերէնին սպառնացող վտանգին:
Գալով բովանդակութեան, նախ ըսեմ, թէ բարձր կը գնահատեմ Blogին անկախութիւնը: Նիւթերը բազմազան են եւ անոնք յաճախ կը բխին անաչառ, անկաշկանդ եւ յանդուգն գրիչներէ, որ հազուագիւտ գովելի յատկութիւն մըն է ներգաղութատիրական ճնշումներով մեծցած սփիւռքահայերուս համար:
Ուշագրաւ են զուարթախոհութեամբ եւ սրամտութեամբ համեմուած յօդուածներն ու տոմսերը, որոնք ընթերցողը կը մղեն խորհրդածելու:
Յաջողութեան մաղթանքներով՝

Հարրի Դաւիթեան
Սիտնի, 1 Ապրիլ 2020

***
Նախ սրտանց շնորհակալութիւնս՝ որ կանոնաւոր կերպով կը ղրկես Հայերէն Պլօկը։
Մեծապէս գնահատելի կը գտնեմ այս ձեռնարկը, պատմական այնպիսի հանգրուանի մը՝ երբ արեւմտահայերէնը բացայայտօրէն վտանգուած լեզուատարբերակ մըն է։
Դիտմամբ չեմ ըսեր լեզու, քանի որ անձնապէս ջերմ ջատագով եմ հայերէն լեզուի
միութեան, քանի որ լեզու մը բնորոշող առաջին տարրը բառամթերքն է, ինչպէս կը
հաստատէ նաեւ մեծ լեզուաբան Մարտինէ։ Բայց ակնյայտ իրողութիւն է նաեւ որ այսօր, յատկապէս արեւելահայերէնի մէջ, բառերու իմաստաբանական (սեմանտիկ) դաշտը յարատեւ, մանաւանդ թէ յարաճուն սաhանքի մէջ է, ինչ որ կրնայ մեծապէս ազդել յիշեալ միութիւնը տկարացնելու կամ նոյնիսկ հարուածելու։
Նորաբանութիւնները ուրիշ հարց են։ Այսօր յաճախ ասոնք ալ կը սերին գրեթէ
անհաղորդ կերպով արեւելահայ եւ արեւմտահայ իրականութիւններուն մէջ։
Այս ուղղութեամբ կը խորհիմ, որ Հայերէն Պլօկը կրնայ օգտակար դեր մը կատարել եւ
կը կարծեմ թէ կը կատարէ արդէն, բայց կարելի է աւելի գիտակից եւ նպատակադէտ
դարձնել այս գործընթացը։ Զարմանալի է, որ ԺԹ․ դարուն, երբ մեծագոյն մասամբ կը պակսէին հաղորդակցութեան ներկայ միջոցները, նորակերտ կամ նոր իմաստներ բեռցուած հին բառերը, ինչպէս «հրացան», «ատրճանակ» եւ այլն, հասարակաց կալուած դարձած են արեւմտահայ եւ արեւելահայ բառամթերքին, մինչ այսօր դժուար է նոյնը հաստատել, գոնէ ընդհանուր առմամբ, նորաբանութիւններու պարագային։
Ուրիշ հարց է անշուշտ «արդիականութեան» ի խնդիր՝ քերականութեան, թէ՛
ձեւաբանութեան, թէ՛ շարահիւսութեան, ինչպէս եւ ուղղագրութեան դիտումնաւոր եւ
մեթոդիկ խախտումը, թէկուզ երգիծական նպատակներով, ինչ որ տեղի կ’ունենայ թէ՛արեւելահայ, թէ՛ արեւմտահայ հատուածներուն մէջ։ Դժուար է կռահել անշուշտ՝ թէ այս երեւոյթին ծայրը ո՛ւր կը յանգի։ Բայց մանաւանդ արեւմտահայերէնի պարագային, որ արդէն ըստ ինքեան վտանգուած լեզու մըն է, կրնայ տկարացման գործընթացը, նոյնիսկ այլասերման ծանրացնել, առանց նոր գլուխ գործոցներ տեսնելու գէթ մասամբ ցաւը փոխարինող մխիթարութեան։
Արեւելահայերէնը ունի նաեւ յաւելեալ հարց մը․ այն է՝ ընտիր, նաեւ պերճ լեզուի
կողքին, որ բարեբախտաբար ունի տակաւին իր լաւ եւ երդուեալ պահակներն ու
մշակները, շատ յաճախ կը հանդիպինք սլենգին, մայթաբարբառին, որու ազդեցութիւնը, յատկապէս ֆիլմաշարերու միջոցով, արդէն շատ զգալի է։ Երեւոյթ մը, զոր պէտք է, կը կարծեմ, հունաւորել, կերպաւորել, ձեւաբանել, նկատելով «ձեւ»ը, որ սոսկ տարազ չէ, իսկական արուեստին ամէնէն բնորոշ բաղկարարներէն մէկը։ Հուսկ ըսեմ որ, այս բոլորին նկատմամբ ո՛չ կոյս, ոչ ալ բոլորովին խոպան դաշտի մը մէջ կը գտնուինք։
Ունինք բացառիկ, փաստուած, ինքզինք հաստատած օրինակ մը՝ Գրիգոր Պըլտեանի մշակած գրականութիւնը։ Կրնայ օրինակ հանդիսանալ նոր սերունդներուն։
Յիշեալ երկու երեւոյթներուն ալ նկատմամբ կը խորհիմ, թէ պլօկը կրնայ օգտաւէտ դեր մը ստանձնել։
Բնականաբար շատ ու շատ բան կայ ըսելիք, հետազօտելիք, վիճարկելիք։ Ուզեցի միայն քանի մը խորհրդածութիւն կիսել, մանաւանդ սրտիս աւելի մօտիկ լեզուահարցերու մասին։ Արդէն պլօկդ այս նպատակով եղած է։ Կը ցաւիմ որ, ժամանակի բերմամբ, ի վիճակի չեմ գործօն մասնակցութիւն բերելու պլօկին։ Բայց ի սրտէ կը մաղթեմ շարունակութիւն, յարատեւութիւն եւ յաջողութիւն։

Սիրով, աղօթքով եւ օրհնութեամբ՝
Լեւոն Արքեպիսկոպոս Զեքիեան
Իսթանպուլ, 1 Ապրիլ 2020

***
մէկը լաստով
միւսը նաւակով
ելած են
բաց ծով

նաւահանգիստը
հորիզոնէն անդին
անհետացած
սակայն պատրանքին
ամուր փարած
կը նաւարկեն
ու կը ճեղքեն
կապոյտը հաւատքին

կղզիներ
կը յայտնուին

ահաւասիկ
կղզի մը
ինքնիշխան
ուր կը հանդիպին
նաւավարները
կապոյտով արբած
ու կը բացուին
ճամբրուկները
կապոյտէն ելած

եւ ահա
պատմութիւններ
հինէն նորէն
պատմութիւններ
հոսկէ հոնկէ
թեւեր առած
կը թռչին
մինչեւ պատրանքը
հորիզոնէն անդին

անահիտ Սարգիսեան
Փարիզ, 1 Ապրիլ 2020

***
Ցաւօք, ժամանակի սղութեան պատճառով, ես թռուցիկ եմ հետեւում այդ բլոկին, չնայած անկեծօրէն հաւանում եմ:
Հաւանում եմ եւ շնորհաշատ հեղինակներին, եւ ի հարկէ նրանց գրուածքները:
Իմ կարծիքով որակը բարձր է, մեր ժամանակների համար նոյնիսկ զարմանալի բարձր:
Նրբաճաշակ, մեղմ ու հաճելի լեզուով է գրւում ամէն ինչ:
Մինչդեռ, իմ՝ ոչ պրոֆեսիոնալի կարծիքով, ժանրերի տարանջատումը՝ բաժանումը, մի գուցէ դրական դեր կատարէր. ասենք երեխաների գրածներն հրապարակել «Հայերէն Բլոկ դեռահասների համար», կամ մի այլ անուանումով:
Բացի դա, մեր դարն ապացուցում է, որ կայ ճաշակի համընդհանուր անկում, ինչը ենթադրում է գրել էլ աւելի պարզ լեզուով, ինչպէս ասենք թերուսների համար, որոնք, որպէս ընթերցողներ, նոյնքան իրաւունքներ ունեն, որքան ամենագերգրագէտ ընթերցողները:
Խորհուրդ տալ ձեզ, «ստորին» խաւի համար, ձեր նիւթերում, երբեմն, ընդգրկել հայհոյանքներ եւ կամ «գօտկատեղից ցածր» գտնուող թեմաներ, ես զերծ կը մնամ, չնայած հէնց այդպիսի նիւթերն են աւելի շատ կարդացւում:
Եզրափակեմ. ընդհանուր առմամբ, անձամբ ես շատ եմ սիրում արեւմտահայ մեղեդիկ՝ մելոդային լեզուն եւ հրաշալի գրականութիւնը:
Եւ ողջունում եմ ձեր ջանքերը, որոնք դուք անում էք մեծ սրտով եւ սիրով, եւ դէպի հեղինակը, եւ դէպի ընթերցողը:
Կը ներէք, եթէ յախուռն (սումբուռ) ստացուեց, բայց կարծիքս եւ համակրանքս լիովին անկեղծ են:
Ողջ եղէք, յարգանքներիս հաւաստիքը:

Սիրեկան Սուքիասեան
Սանկտ-Պետերբուրգ, 1 Ապրիլ 2020

***
Իմ գաղափարովս «Հայերէն blog»ը ոչ միայն կայքէջ, այլեւ Սփիւռքը եւ Կ. Պոլիսը իրարու կապող կամուրջ մըն է։ Գետին մը, ուր մարդիկ իրենց մայրենիով կ’արտադրեն եւ միաժամանակ առիթը կ’ունենան կարդալու տարբեր տեսանկիւններէ գրի առնուած գրութիւններ։ Կը ծանօթանան տարբեր գաղութներէ անձերու հետ։
Այս կայքէջը գոյնզգոյն նկար մըն է, որ կազմուած է զանազան գծագրիչներու վրձինի հարուածներէն։ Այսպիսով ընթերցողը իր ճաշակին եւ կամ այդ օրուայ հոգեվիճակին համեմատ գրութիւն-յօդուած մը կրնայ գտնել։
Իսկ երիտասարդ սերունդին համար ալ յոյս եւ քաջալերանք մըն է, որովհետեւ blogին շնորհիւ արեւմտահայերէնով գրի կ’առնուին զանազան նիւթեր, որոնք կը զբաղեցնեն օրակարգը։
Կարելի է, որ երիտասարդ ընթերցողներուն թիւը բարձրացնելու համար նոր միջոցներ փորձուին։
Վերջապէս կ’ուզեմ մատնանշել, որ այս կայքէջին մէջ գրելու առիթը ունենալ ինծի համար պատիւ մըն է։ Նախ կ’ուզեմ շնորհակալութիւն յայտնել պրն. Իշխան Չիֆթճեանին եւ տիկին Սօսի Միշոյեան Տապպաղեանին, որոնք սիրայօժար կ’աշխատին blogին համար․ շնորհակալութիւն նաեւ բոլոր գրողներուն։

Մելիսա Ֆերահեան
Իսթանպուլ, 1 Ապրիլ 2020

***
Հայերէն Պլօկը բեմ մըն է, ուր աշխարհի չորս կողմէն հայեր կը միանան ու իրենց ապրումները, միտքերը, ցաւերն ու զգացումները համարձակ կ’արտայայտեն:
Հայերէն Պլօկը արեւմտահայերէն լեզուի տարածման ու զարգացման մղիչ շունչ է, որ համացանցի միջոցաւ մեր տուները մուտք գործեց:
Հայերէն Պլօկը թաքնուած ձիրքերը քաջալերող, փոքրիկներն ու պատանիները գրելու ու կարդալու յորդորող ուժ է:
Ամէն տարիքի ու ճաշակի գրութիւններ կը հրամցուին մեզի:
Այսուհանդերձ, երբեմն Հայերէն Պլօկը կը նմանցնեմ խճողուած ու տեսակաւոր ապրանքներով լեցուն շուկայի, ուր շատերը մեծ հաճոյքով կը շրջին ու իրենց փնտռածը յարմար գիներով կը գտնեն: Այս շուկան կը ներկայացնէ տեղւոյն բնութեան կերպարանքը: Իսկ անդին, կան շռայլ ու շքեղ ցուցափեղկերու մէջ տեղադրուած աշխարհահռչակ ցուցանիշերով ապրանքներ, որոնց գիները իսկական արժէքէն բարձր են ու ոչ բոլորին գրպաններուն համապատասխան:
Ի վերջոյ նախընտրութիւնը ճամբայ ելողինն է:
Ծնունդդ շնորհաւոր, Հայերէն Պլօկ, դեռ շատ երկար տարիներ պիտի վայելենք զիրար:

Ծովիկ Կարապետեան
Տեն Հաակ, 1 Ապրիլ 2020

***
Ողջունում եմ Հայէրեն blogի տարեդարձը եւ առաւել մեծ ձեռքբերումներ մաղթում։ Երախտապարտութիւնս այն կեանքի կոչողներին։
Հայէրեն blogը, որպէս համացանցային երեւոյթ, ինձ համար էական դեր ունեցող կայք է մի քանի առումներով։
Նախ՝ ինքնատիպ է իր տեսակով եւ բովանդակութեամբ, ընդգրկուն է եւ ճանաչողական մեծ նշանակութիւն ունի։
Հնարաւորութիւն է տալիս ծանօթանալու եւ ընթերցելու արեւմտահայերէնով ստեղծագործող մեր օրերի հեղինակներին։
Տեղադրում է գեղեցիկ թարգմանութիւններ տարբեր լեզուներից կամ գրաբարից, հետաքրքիր փաստագրական եւ գեղարուեստական նիւթեր ներկայացնում՝ մեր երախտաւորներին։
Եւ ամենակարեւորը, թերեւս ինձ համար, հնարաւորութիւն է տալիս լրացնելու արեւմտահայերէնի իմացութեան այն բացը, որը մենք խորհրդային տարիներին ուսումնառութեան ընթացքում չկարողացանք պատշաճ մակարդակով ուսումնասիրել եւ լիարժէքօրէն տիրապետել։
Իսկ արեւմտահայերէնը ինձ համար նոյնքան սիրելի է եւ ընդունելի, որքան արեւելահայերէնը։ Ի վերջոյ, չէ՞ որ նրանք նոյն մարմնի երկու թեւերն են։

Ալվարդ Յովսէփեան
Երեւան, 1 Ապրիլ 2020

***
Ըստ իս Հայերէն Պլօկը «է». Անի Պարոնեանին զբօսապարտէզն է: Պարտէզ մը, ուր երբ ուզեմ՝ կ’ելլեմ, կը խաղամ, խելքիս ի՛նչ փչէ՝ ան կ’ընեմ ազատ-համարձակ: Միայն պարոն տնօրէն մը ունիմ, որ ատեն-ատեն մեղմ, սակայն հրահանգիչ ոճով կ’ըսէ. «Հոս պարապ վախտի խաղավայր չէ, հայտէ սանկ մէյ մը չափէ, չափչփէ, պարտէզին պարապ անկիւնները ծաղիկ տնկէ, որպէսզի պարտէզը հարստանայ»:

Ըստ իս Հայերէն Պլօկը «չէ՞»: Դժուար է այս հարցումին պատասխանել, քանի որ ես անձամբ չունիմ այլ պարտէզ ուզածներս ընելու: Անշուշտ կան Վերսայի կամ Թուիլէրիի նման պարտէզներ, ուր արգիլուած է իմ նմաններուն զբօսանք կատարելը:

Անի Պարոնեան
Իսթանպուլ, 1 Ապրիլ 2020

***
Հայերէն Պլօկ էջը հայերէն լեզուն եւ գրականութիւնը լուսաւորող նորաձեւ փարոս մը դարձաւ եւ բերրի դաշտ մը: Ան դարձաւ աշակերտներուն մէջ խանդավառութիւն ստեղծող, ծնողներուն ուրախութեան եւ հպարտութեան նոր առիթ մը: Նաեւ եղաւ մրցակցութեան պատճառ: Աշակերտներ, երբ ծուլութեամբ հազիւ ամիսը մէյ մը շարադրութիւն մը կը գրէին, դարձան աւելի աշխոյժ, ժրաջան, պարտաճանաչ եւ դասապահերու ընթացքին բառակազմութեան մէջ աւելի բծախնդիր: Նաեւ մեզի համար ան դարձաւ գրական նոր դէմքերու հետ ծանօթանալու, գրական նոր ճաշակներ կարդալու, զարգանալու, տարբեր երկիրներ ապրող մանուկներու գրութիւնները կարդալու եւ զանոնք քաջալերելու, ինչպէս եւ ստեղծագործելու առիթ: Իսկ մենք հասուննալով պիտի դառնանք աւելի պատասխանատու անձեր, եւ աւելի պատրաստ՝ մայրենի լեզուն հասցնելու աւելի ապահով խարիսխ:

Անոյշ Քէօրօղլեան Մարաշլեան
Դամասկոս, 1 Ապրիլ 2020

***
Կը հետեւիմ ներկայացուած նիւթերուն: Հետաքրքրական մօտեցում, մտածելակերպ եւ վերլուծում կը գտնեմ գրութիւններուն մէջ: Տպաւորուած եմ՝ հակառակ անոր որ արտայայտուած կարծիքներէն ոմանք կրնամ չբաժնել: Կը նկատեմ թարմ շունչ մը, հարցերը նոր անկիւնէ տեսնելու եւ վերլուծելու մօտեցում մը՝ որ տաք հացի բուրմունք ունի: Ուրախ եմ հետեւելու Հայերէն Պլօկին, որուն համար միայն կրնամ շնորհակալ ըլլալ: Համաձայն եմ ձեզի հետ, որ լեզուն գրելով, խօսելով կը զարգանայ, եւ դուք լեզուն (արեւմտահայերէնը) կենդանի պահող եւ զարգացնող բեմ ստեղծած էք՝ որ հպարտութիւն է: Ձեզի կը մաղթեմ յարատեւութիւն եւ կորով՝ մանաւանդ խանգարողներու ազդեցութենէն հեռու մնալու համար…

Եսայի Հաւաթեան
Այնճար (Լիբանան), 1 Ապրիլ 2020

***
Շարունակութիւն

Weblogը՝
անվայր օրագրութիւն
զօրութենական միջոցում
օրեր է ստեղծում արեւմտահայերէնով՝
հազարից աւելի։

Եւ ի միջի այլոց կեանքով
մեր ուշադրութիւնը սրում
ուշով ու յուշով։

Վազրիկ Բազիլ
Դրեզդեն (Գերմանիա), 1 Ապրիլ 2020

***
Ոչ միշտ, բայց շատ անգամ, գրառումներու ոտքի հարուածները այնքան տեղին, ուժգին եւ ուղղուած կ’ըլլան նպատակաբերդին, որ տեղէս վեր ցատկելով, «Blog»ը շրջելով կը վերածեմ «Golb»ի եւ կարդալով անոր առաջին երեք տառերը միայն՝«ԿՕԼ» կը պոռամ։
Յաջողութիւն եւ յարատեւութիւն։

Եզնիկ Բալիկ
Սան Ֆրանսիսքօ, 1 Ապրիլ 2020

***
Սփիւռքահայ իրականութեան մէջ յաճախ օրակարգի վրայ կու գան արեւմտահայերէնի նահանջի մասին ոչ-յուսադրիչ արտայայտութիւններ, որոնց ի պատասխան «Հայերէն Blog»ը կու գայ յայտնուիլ իր յուսադրիչ ներկայութեամբ հայ գրականութեան եւ ընդհանրապէս հայ մշակոյթի նկատմամբ որդեգրած առողջ կեցուածքով։
Թէեւ միշտ առիթը չենք ունեցած մանրազննին հետեւելու կայքէջին, սակայն մեր հետեւած չափով արդէն իսկ համոզում գոյացուցած ենք, թէ «Հայերէն Blog»ը կերպով մը կ՚ընթանար այն գիծով, զոր որդեգրած էին 1877ին կազմուած «Ընկերութիւն Ազգային Մատենադարանին Հայոց»ի հիմնադիր անդամները։ Այս ընկերութեան առաջադրանքը իրականացած էր Ղալաթիոյ Ազգային Մատենադարանի հիմնադրութեամբ, ուր կը հաւաքուէին ձեռագրեր, հայ եւ օտար տպագրութեանց հաւաքածոներ, հին դրամներ եւ հնագիտական նիւթեր։ Այս մատենադարանին մէջ բացուած էր «Հայկազեան Կաճառ»ը, որ թէեւ ունեցած էր միամեայ կարճատեւ գործունէութիւն, նպատակադրած էր հետազօտել այն ամէն ինչ որ կը պատկանէր հայութեան անցեալին ու ներկային։
«Հայերէն Blog»ը ուստի արժանի է գնահատանքի իր գործունէութեան գծով։ Մեր շնորհաւորութեան սրտի խօսքին կարգին շնորհակալութիւն կը յայտնենք եւ յարաճուն յաջողութիւններ կը մաղթենք բոլոր անոնց, որոնք իրենց ներդրումով կայծեր կ՚աւելցնեն «Հայերէն Blog» կայքէջին։
Աղօթարար՝

Գրիգոր Ա․ Քհնյ․ Տամատեան
Իսթանպուլ, 2 Ապրիլ 2020

***
Բարի չորրորդ տարեդարձ, Հայերէն Պլօկ, քեզի կը մաղթեմ երկար տարիներ եւ յաջողութիւն։ Քու միջոցով կարող եղայ ճանչնալու եւ գիտնալու, թէ որքա՜ն անձեր կան, որոնք կը գրեն, կը կարդան ու կը հետաքրքրուին արեւմտահայերէնով:

Սիլվի Պալեան
Շթութենզէ (Գերմանիա), 2 Ապրիլ 2020

***

Արեւմտահայերէն բովանդակութիւն ունեցող համացանցային էջերը, բացի մամուլէն եւ պաշտօնական էջերէն, շատ քիչ են՝ յատկապէս ընկերային ցանցերու մէջ: Հայերէն Պլօկը կը համարեմ այս պակասութիւնը լրացնելու համար կատարուող յաջող ձեռնարկ մը, որ կը համախմբէ արեւմտահայերէն գրողները եւ յարմար առիթ կը ստեղծէ նոր կապերու հաստատման: Իսկ Պոլսոյ պարագային, ուր լեզուն, ինչպէս յայտնի է, զգալիօրէն նահանջած է, այսպիսի ձեռնարկ մը հնարաւորութիւն կու տայ ինծի պէս թերավարժ գրողներուն՝ արեւմտահայերէնը զարգացնելու:

Ճան Էրզուրումլուօղլու
Իսթանպուլ, 2 Ապրիլ 2020

***
«Ի՞նչ է եւ ի՞նչ չէ ՀBը ձեզի համար» ազնիւ հարցին ուզում եմ ազնիւ պատասխան տալ: Սկզբում՝ թէ ինչ չէ՛, աւելի ճիշտ՝ թէ ի՛նչն է ինձ խանգարում, երբ կարդում եմ ՀBը: Ինձ խանգարում է նրա ՀB անուանումը: Երկուական է, մեսրոպատառ «Հ»ին յաջորդում է լատինատառ «B»: Թէեւ սրամիտ է, եւ ես էլ հումորի զգացումից զերծ չեմ, այսուհանդերձ ուզում եմ այս գեղեցիկ նախաձեռնութիւնն ընկալել ոչ թէ արդի բլոգ բառի տակ, այլ հին բարի հայկական ամսագրերի վերնագրերով, օրինակ՝ Նոյի աղաւնի…
Ինչ վերաբերում է այն հարցին, թէ ի՛նչ է ինձ համար ՀBը, նրա պատասխանը աւելի հեշտ է գտնել, քանզի այն բխում է իմ նախորդ մտահոգութիւնից: Ինձ համար ՀBը իսկապէս մի Նոյի աղաւնի է, որը ոչ միայն տեղեկացնում է ինձ աշխարհում հայութեան նորութիւնների մասին, այլեւ պահպանում է հայոց գրաբարեան լեզուի գանձն արդի գրական եւ խօսակցական արեւմտահայերէնում եւ օրինակ է ծառայում արեւելահայերէնի համար: Ուստի ինձ մնում է միայն Մովսէսի խօսքերով ասել.
«Վասն որոյ ոչ միայն գովել արժան է զքեզ, այլ եւ ի վերայ քո աղօթել՝ առ ի լինել քեզ միշտ այսպիսի»:

Վահագն Աբգարեան
Երեւան, 2 Ապրիլ 2020

***
Ամէն մարդ չէ օժտուած գրելու յատկութեամբ, շատեր կան, որոնք մտքի մէջ այնքան հարուստ եւ գեղեցիկ նիւթեր ունին, բայց կարողութիւն չունին իրենց մտքերը թուղթին փոխանցելու, եւ եթէ քիչ մը կարողութիւն ունին գրի առնելու, համարձակութիւնը չունին ուրիշին ցոյց տալու, թէ ի՛նչ գրած են, եւ եթէ համարձակութիւնը ունին ուրիշին ցոյց տալու իրենց գրածը, հնարաւորութիւնը չունին գրածնին հրատարակելու եւ լայնածաւալ բաժնելու:
Հայերէն Պլօկի կատարած կարեւոր դերը․
1. Գրել փափաքողներուն ճամբայ բանալ եւ այդ ճանապարհը հարթել:
2. Զարգացնել լեզուն․ Հայերէն Պլօկը դաստիարակչական-գեղարուեստական դաշտ մը ստեղծած է, տեղադրելով զանազան հետաքրքրական նիւթեր, սկսած դպրոցական աշակերտներէ, տարբեր տարիք ունեցողներէ եւ հասակակիցներէ, անփորձէն մինչեւ մասնագէտ գրագէտը, բանասէրէն հրատարկուած յօդուածներ, որոնք կը քաջալերեն կարդալ․ կարդալը լեզուն կը բարելաւէ եւ կը զարգացնէ:
Լեզուն կենսական է ազգի մը գոյատեւման պայքարին մէջ:
3. Եթերազրոյցներով Հայերէն Պլօկը առիթ կը ստեղծէ կարեւոր նիւթերու շուրջ փորձառութիւններու եւ մտքերու փոխանակումին, առաւել կը ստեղծէ նոր ծանօթութիւններ:
Շնորհակալ եմ մասնակից ըլլալու Հայերէն Պլօկին:
Յաջողութեան մաղթանքներ։

Մարգարիտ Ասոյեան-Լինք
Ութենրօյթ (Գերմանիա), 2 Ապրիլ 2020

***
Շնորհաւորութիւններ ՀBի չորրորդ տարեդարձին առթիւ, ու հանդարտ ու յաջող ընթացք։ Հայերէն Պլօկը ինծի համար աշակերտական օրերու սիրած հայերէնի դասապահս է։ Իր զանազան հեղինակներու անհատական ոճով ու շարադրութեամբ ու բազմազան նիւթերու բովանդակութեամբ առօրեայ օտարալեզու տեղեկութիւններու հոսանքին մէջ հայերէնով մտային պզտիկ դադարս է։

Լօրա Ակներեան
Մոնթրէալ, 2 Ապրիլ 2020

***
Շնորհաւորանք՝ առանց անուններ տալու

Չորրորդ տարին անընդմէջ սիրով եւ ամենայն ոգեւորութեամբ հետեւում եմ «ՀԱՅԵՐԷՆ Blog»ի ծաւալած աշխատանքներին եւ ամէն անգամ մեծագոյն ուրախութիւն եմ ապրում կայքէջի յառաջադիմութեան առթիւ: Ի սրտէ շնորհաւորելով այս հայրենանուէր, ազգանուէր եւ բարձրաճաշակ նախաձեռնութեան հեղինակներին, եւ առաջին հերթին իմ շատ սիրելի Իշխան Չիֆթճեանին (այս մէկ անունը չյիշատակել պարզապէս եւ սկզբունքօրէն հնարաւոր չէ), մաղթում եմ անդուլ եւ ջանադիր աշխատանք՝ ի փառս Հայոց Լեզուի, ի մասնաւորի՝ նրա մի հզօրագոյն հատուածի՝ Արեւմտահայոց լեզուի հետագայ բարգաւաճման:
Հայ դասական եւ համաշխարհային բազմաշերտ ու բազմալեզու գրաւոր մշակոյթների հնագոյն, նոր եւ արդիական վկայութիւնների հանրահռչակման, հայերէնացման՝ արեւմտահայերէն թարգմանելու եւ հայ ընթերցողին մատուցելու այս նախանձախնդիր ձեռնարկը, վստահ եմ, գնալով ընդլայնելու է իր ընթերցողական լսարանը եւ նոր ոյժ ու զօրութիւն է հաղորդելու արեւմտահայոց «ոսկեղէնիկ» լեզուի կարօտեալների, այն կիրառողների ու նրանով սերունդներին կրթելու գործին լծուածների օր ըստ օրէ ստուարանալիք հոծ բանակներին:
Ցանկութիւնս է կայքէջում տեսնել նաեւ հայ գրականութեան օտարալեզու թարգմանութիւններ, մանաւանդ որ կայքի պահպանման ու զարգացման աշխատանքներին լծուած աշխարհասփիւռ նուիրեալների մէջ քիչ թիւ չեն կազմում այնպիսիք, որ հաստատապէս ի զօրու են հայ գրական մշակոյթի գանձերը սփռել աշխարհով մէկ, ի մասնաւորի՝ հայ միջնադարեան եւ արեւմտահայ գրողների գրական-գեղարուեստական գանձերը, հայութեանը եւ նրա ստեղծած բազմադարեան մշակոյթը հասանելի ու տեսանելի դարձնելու «Քաղաքակրթութիւնների ու մշակոյթների երկխօսութեան»ը նախանձախնդիր բազմադէմ, բայց նոյնահոգի մարդկութեանը:
Կը ցանկանամ նաեւ, որ սոյն «Բլոգ»ը օրերից մի օր վերածուի ամբողջական կայքի, համապատասխան բաժիններով, որպէսզի կատարուած բազմաշերտ, հսկայածաւալ աշխատանքը աւելի տեսանելի դառնայ, մշակութաբանական շրջաբաժաններն ու առանձին հեղինակները՝ աւելի դիւրհասանելի ու թիրախային:
Եւ վերջինը. պէտք է մտածել, խորհել կայքից օգտուողների՝ բաժանորդների քանակը աւելացնելու եւ մեկնութիւնների համար հնարաւորութիւններ ստեղծելու մասին, որպէսզի մարդիկ իրենց կարծիքներն արտայայտեն առանձին նիւթերի, թարգմանութիւնների ու հեղինակների մասին:
Սոյնով վերստին ես իմ սքանչացումն ու զօրակցութիւնն եմ յայտնում «Հայերէն» ապագայ կայքի նուիրեալներին, մաղթելով նրանց արգասաբեր տքնանք ու վայելումի բերկրանք՝ ի Հայաստան եւ ի Սփիւռս աշխարհի:
Մեծագոյն յարգանքով ու խանդաղատանքով՝

Աշոտ Ալեքսանեան
Երեւան, 2 Ապրիլ 2020

***
Blog-դ ինծի համար կը խորհրդանշէ նախ եւ առաջ այն խոր նուիրումը, որ քեզի կը թելադրէ հայ գրականութիւնը, լեզուն ու մշակոյթը պահպանելու այն դժուար ու ապերախտ պայմաններուն մէջ, ուր կը գտնուիս, կը գործես ու կը յարատեւես:
Յաջորդ գովելի երեւոյթը այն է, որ կը յաջողիս քու շուրջդ հաւաքել աշխատակիցներու բաւական հոծ եւ խայտաբղէտ,– բայց նաեւ շնորհալի,– խումբը,   որուն անդամները այլապէս թերեւս պիտի չարտադրէին՝ չգտնելով այն խանդավառութիւնը, որ քու շունչովդ կը հրահրես՝ ինքդ դառնալով լաւագոյն օրինակն ու ներշնչումի աղբիւրը:
Երրորդ գովելի կէտը այն է, որ լայնախոհ ես արուեստի եւ արուեստագէտներու այլազան հոսանքներուն ճաշակին ու նախասիրութեան հանդէպ եւ ընդմիշտ տարուած չես արդի գրականութեան միակողմանի ջատագովը ըլլալու յոռի փորձութենէն: Քու Blog-դ լայնախոհ ասպարէզ մըն է, ուր անկաշկանդ կը գոյակցին   այլազան ճաշակի տէր արուեստագէտներ, իրենց աւանդական ու արդիական ըմբռնումներով՝ առանց մտահոգուելու իրենց մշակած գրականութեան ժամանակագրութեամբ:
Եւ ճիշդ մօտեցումն է այդ, որովհետեւ տաղանդը դպրոցով չէ որ կը պայմանաւորուի, այլ դպրոցներն են, որ կը պայմանաւորուին տաղանդով:
Ողջ մնաս, վարձքդ կատար:
Կորով եւ յարատեւութիւն կը մաղթեմ քեզի:

Արմենակ Եղիայեան
Պէյրութ, 2 Ապրիլ 2020

***
Չորս տարի եղաւ արդէն, որ ՀԱՅԵՐԷՆ Blogը դարձել է ընթերցման իմ ուղեկիցը։ Անչափ կարեւորում եմ նման բազմաշերտ ու բովանդակութեամբ գունագեղ, կայքէջի փոխարէն ինձ համար՝ Գրական Հանդէսի գոյութիւնը, որովհետեւ այստեղ է, որ հանդիպում եմ ինձ բոլորովին անծանօթ անունների, բացայայտում նրանց, ճանաչում։
Լինելով ծննդով Հայաստանից՝ ինձ համար յատկապէս հետաքրքիր է աշխարհի ամենատարբեր անկիւններում ապրող հայի մտածողութիւնը, վերաբերմունքը տարբեր հարցերի շուրջ, ստեղծագործական միտքը։ Սա համախմբման հրաշալի հարթակ է, որտեղ տեղ են գտնում ե՛ւ այսօրը, ե՛ւ անցեալը, Հայաստանը եւ Սփիւռքը, ե՛ւ հումորը, ե՛ւ խորը, պրպտող ու քննադատող միտքը։ Արեւելահայերէնը եւ արեւմտահայերէնը իրենց ամբողջ հմայքով եւ հարստութեամբ։
Հրաշալի հասկանալով, որ կայքէջի գլխաւոր նպատակը այլ է, այնուամենայնիւ որպէս ցանկութիւն կ’ուզենայի այստեղ է՛լ աւելի անդրադարձ գտնել արեւմտահայ դասական գրականութեան, յատկապէս հայաստանեան ընթերցողին քիչ ծանօթ անուններին, որոնք իրենց գեղագիտական արժէքով աւելի պակաս չեն այն անուններից, որոնց ծանօթ է ընթերցողների լայն շրջանակը։ Նման անդրադարձերը մշտապէս իրենց օգտակարութիւնն են թողնում ընթերցողի եւ նաեւ գրական աշխարհում առաջին քայլերը անող գրողի համար։
Ուրախ եմ կայքի գոյութեամբ եւ շնորհաւորում եմ երիտասարդ, բայց հրաշալի ճանապարհ ընկած, ճանապարհ հարթող ՀԱՅԵՐԷՆ Blog իմ ուղեկցին, եւ խորին շնորհակալութիւնս յայտնում նրան ծնած եւ փայփայող կայքէջի հիմնադիր, ղեկավար եւ խմբագիր՝ Իշխան Չիֆթճեանին։

Նարինէ Դելլալեան
Լիզաբոն, 2 Ապրիլ 2020

***
Համացանցի տարածքին բազում հայերէն գիր ու գրականութեան էջեր կան: Ոմանք հանրածանօթ հեղինակներու ստեղծագործութիւնները կամ անոնց գործերէն հատուածներ կը տեղադրեն, ուրիշներ նոր գրողներ ու անոնց գրութիւնները կը ներկայացնեն, իսկ գերակշիռ մասը տարբեր էջերէ քաղուած տեղադրումներ կ’ընէ: Հոս կու գայ ՀՊի ինքնուրոյնութիւնը, որ կ’առանձնացնէ զինք իր տարած աշխատանքին լրջութեամբ եւ մա՛նաւանդ առաքելութեան առումով: ՀՊը միակ գրական տարածքն է, որ արեւմտահայերէն նոր գրողներ պատրաստելու նպատակով կը գործէ, հետեւելով իւրաքանչիւր գրողի գրելու զարգացման ընթացքին, ցուցմունք ու խորհուրդներ մատուցանելով ու մանաւանդ խրախուսելով ու գրելու տենչը վառ պահելով: ՀՊը այն հայախօս ու հայատառ անդաստանն է, ուր գրիչներ ծլելու, ծաղկելու, ոռոգուելու եւ մշակուելու անսակարկ խնամքը կը վայելեն արեւմտահայերէնի ողջախոհ մշակներու հոգածութեան ներքեւ:
Անձնական փորձառութեամբ կրնամ ըսել, թէ գրելու ընթացքս զգալի աճ ունեցաւ շնորհիւ ՀՊին եւ այդ կը տեսնեմ հին ու նոր գրութիւններս բաղդատելով: Ի վերջոյ, իւրաքանչիւր գրող նոյնքան քննախոյզ եւ սրբագրիչ աչքի կը կարօտի, որքան խրախուսող հաւանութիւններու:
ՀՊը ինծի համար այն յարկն է, ուր արեւմտահայերէնով կ’ապրիմ. էութեանս հարազատ լեզուով կը գրեմ, կը կարդամ:
ՀՊը այսօր չորս տարեկան, բազմադիմի, հարուստ բովանդակութեան տէր գրական էջ է: Կը շնորհաւորեմ ու կը մաղթեմ յարատեւութիւն եւ անխոնջ կորով արեւմտահայերէնը առողջ ու աշխոյժ պահելու յոյժ գնահատելի նուիրական իր առաքելութեան ու պայքարին մէջ:

Յասմիկ Բանեան
Ամման, 3 Ապրիլ 2020

***
Ընդհանրապէս թուղթի վրայ կամ ֆէյսպուքի էջերուն մի քանի տողերով կ’արտայայտուէի։ Օր մը նամակ մը կը ստանամ Հայերէն Պլօկի ներկայացուցիչէն, որ ամենայն պարզութեամբ եւ ինքնավստահ ինծի տեղեկութեան ձեւով գրութիւն մը գրել կ’առաջարկէ, եւ ես զարմացած կը պատասխանեմ․ «Բայց ես գրող չեմ»․ կրկին ու կրկին, կատակով մը, կը պարտադրուիմ ազատ նիւթի մը մասին արտայայտուելու ու գրելու։ Կը յիշեմ առաջին յօդուածը, որուն վերջակէտը դնելով երբ ղրկեցի, վախի մէջ էի, աշակերտի մը նման․ անսպասելի պատասխան մը ստացայ, առաւել՝ ցուցմունք․ այս մէկը խթան եղաւ միշտ եւ միշտ մտածումներս, ապրումներս, զգացումներս ու տեսածներս գրի առնելու եւ մինչեւ օրս մաս կազմելու Հայերէն Պլօկի գիր ու գրականութեան փոքրիկ աշխարհին։ Եթերազրոյցներու շնորհիւ ալ ծանօթացայ տարբեր երկիրներու մէջ գտնուող գրչի եղբայրներու եւ քոյրերու։ Պլօկը բծախնդրօրէն հիւսուած սարդոստայնի նման համայն աշխարհի մէջ տարածուած, արմատ նետած է եւ ծիլ տալով կը ծաղկեցնէ հայ ընթերցողին ու գրողին, հայ լեզուին հանդէպ յարգանքն ու սէրը։
Բարի չորրորդ տարեդարձ, ՀՊ։

Սիրան Աւընեան Ամպարճեան
Լաթաքիա/Հալէպ, 3 Ապրիլ 2020

***
Չորս տարին ցանկացած ձեռնարկի համար, Հայերէն Պլօկի պարագայում առաւել եւս, երկար ու ձիգ ճանապարհի սկիզբ է միայն, առաջին քայլերը: Սակայն Հայերէն Պլօկի դէպքում այդ չորս տարիները աշխարհի չորս կողմերը, գիտակցական եւ հեռահար հետեւողականութեան, հայ ինքնութեան, հայերի մտածողութեան, հայ դարաւոր մշակոյթը եւ վերջապէս հային ներկայացնելու քրտնաջան աշխատանքային գործընթաց է եղել: Այդ ամէնը շատ ընդօրինակելի եւ շնորհակալ գործ է, որի համար Հայերէն Պլօկին ցանկանում եմ քառասուն եւ աւելի տարիների հայրենանուէր գործունէութիւն յանուն մեր համընդհանուր ծրագրերի իրականացման։
Լաւագոյն ցանկութիւններով՝

Աշոտ Հայկազուն Գրիգորեան
Երեւան, 3 Ապրիլ 2020

***
Կասկածից դուրս է, որ այս կայքը շատ օգտակար գործ է: Ես էլ երբեմն ցանկութիւն եմ ունենում մասնակցելու ձեր զրոյցներին, բայց յատկապէս այս վերջին շաբաթների իրադրութիւնը եւ աշխատանքի մեծ ծաւալը թոյլ չեն տալիս այդ անել: Շնորհաւորում եմ Ձեր կայքի չորրորդ տարելիցը եւ ցանկանում եմ յաջողութիւններ սփիւռքի եւ հայաստանեան մտաւորականութեան համախմբման գործում:

Ազատ Եղիազարեան
Երեւան, 3 Ապրիլ 2020

***
«Հայերէն Պլօկ»ին մասին կարելի է շա՜տ բան գրել: Մի քանի բառով սակայն՝ «Հայերէն Պլօկ»ը անցնող չորս տարիներու ընթացքին, հազարաւոր հայորդիներու համար դարձաւ այն տաքուկ օճախը, ուր անոնք զիրենք հետաքրքրող զանազան եւ բազմաբնոյթ գրութիւններ գտան ու ընթերցելով ըմբոշխնեցին, վայելելով մայրենիին քաղցրութիւնը: Անդին, «Հայերէն Պլօկ»ը եկաւ փաստելու, թէ հակառակ մեր ապրած ընկերութիւններուն ներկայիս դիմագրաւող տնտեսական դժուարութիւններուն, առանց նիւթական որեւէ ակնկալութեան, կարելի է ջատագով հանդիսանալ մայրենիին, յատկապէս՝ Արեւմտահայերէնին, հեռու ամէն տեսակի լոզունգներէ ու հռետորութիւններէ, ունենալով կամք ու կորով միայն:

Վարանդ Քորթմոսեան
Վաղարշապատ, 3 Ապրիլ 2020

***
Կարծիք յայտնելն անկարելի ըլլալով տեղեկութեան բացակայութեան՝ հարցումներ.
Ինծի երբ դիմում եղաւ մասնակցելու՝ ընդառաջեցի: Արդեօ՞ք ուրիշներ մերժած են կամ անտեսած:
Ինչո՞ւ քիչ է թիւը կանոնաւոր կերպով աշխատակցող գրողներու: Արդեօք շատ գրողներ ինքզինքնին վե՞ր կը դասեն Հայերէն Պլօկի մակարդակէն, թէ գրող ընդհանրապէս մնացած չէ: Այս ու ա՞յդ:
Իսկ ընթերցող՝ կա՞յ: Հաւանումի առարկան գրութի՞ւնն է, թէ գրողին ինքնութիւնը:
Մինչ սփիւռքահայ թերթերը մամուլի ազատութեան մասին կը ճառեն, այստեղ փորձուած չափով իրականութիւն է: Առաջարկելի չէ՞ չբաւականանալ հարցերու քննարկմամբ, այլ նշել հարցերը պատճառողներուն անունները, հրաւիրելով զանոնք պատասխանելու, այստեղ կամ այլուր:
Ո՞ւր կ’երթայ Հայերէն Պլօկի վրայ հրատարակուած արտադրութիւնը՝ դէպի անխուսափելի մոռացում ու կորո՞ւստ, թէ – գոնէ երեւման պահուն – կ’ունենայ որեւէ դեր:
Հակառակ այս բոլոր կասկածներուն, փափաքելի՞ է ձեռնարկին շարունակումն ու հա՞րկ է աջակցիլ ձեռնարկողին: Պատասխանեմ այս մէկուն. անկասկած:

Ոյժ
Գահիրէ/Աղեքսանդրիա, 3 Ապրիլ 2020

***
Որքան ալ որ դժուար ըլլայ ընդունիլը՝ փաստ է, որ արեւմտահայերէնը վտանգուած լեզու մըն է: Նորութիւն չէ այս իրականութիւնը. ասկէ շուրջ տասնամեակ մը առաջ Իւնեսքօն զայն ներառեց «Աշխարհի վտանգուած լեզուներ»ու ցանկէն ներս: Բարեբախտաբար, սակայն, «ՀԱՅԵՐԷՆ ՊԼՕԿ»ի նման նախաձեռնութիւններ կան, որոնք կը փորձեն այս իրողութիւնը փոխել: Ինծի համար, «ՀԱՅԵՐԷՆ ՊԼՕԿ»ի առանձնայատկութիւնը այն է, որ իր կարելին կ’ընէ ոչ թէ արեւմտահայերէնը պահպանելու, այլ իր հրատարակած յօդուածներով, հեքիաթներով, պատմուածքներով, արձակ եւ չափածոյ բանաստեղծութիւններով եւ առցանց մատենաշարի հրատարակած գրքերու միջոցով զայն կրկին ամէնօրեայ, ապրող, շնչող լեզու դարձնելու:

Ռուբէն Ճանպազեան
Թորոնթօ, 3 Ապրիլ 2020

***
Դժբախտաբար առօրեայ մտահոգութիւններս ու պատասխանատուութիւններս առիթ չեն տուած որ լրջօրէն հետեւիմ Հայերէն Պլօկի էջերուն, թէեւ շատ գնահատելի նախաձեռնութիւն մը կը համարեմ զայն։ Նաեւ ըսեմ որ այսքան տարի ետք տակաւին չեմ կրցած համակերպիլ համացանցի հայագիր բովանդակութեան որեւէ նիւթ համբերութեամբ կարդալու։ Հարցին տակաւին չեմ կրցած պատասխան մը գտնել, բայց դժուարութիւններէն մէկը կ’ենթադրեմ թուային պաստառի էջադրութեանց անհամոզիչ կամ յոգնեցուցիչ տեսքն է։ Իմ պարագայիս նոյն հարցը ունիմ նաեւ օտարալեզու գրութեանց, որոնց միշտ նախընտրած եմ թուղթ, թերթ, գիրք տարբերակը։ Նմանապէս՝ երաժշտութիւնը, որ իմ մասնագիտութիւնն է, թուայինը չէ որ կ’օգտագործեմ, այլ տպուած խտասալիկն ու խազերը, կամ շարժապատկերի պարագային միայն սրահի մեծ պաստառը․․․։ Կրնայ հոգեկան թուիլ, սակայն որեւէ արտադրութեան հետ անհրաժեշտութիւնն ունիմ շօշափելի թանձրութեան։

Մինաս Լուռեան
Վենետիկ, 3 Ապրիլ 2020

***
Հայերէն Պլօկը լայն պատուհան մըն է, որ կոճակի մը սեղմումով մեր դէմ կը բանայ ամէն տեսակ ճաշակի գոհացում տուող գրութիւններ։ Ես անձնապէս մեծ հաճոյքով կը կարդամ գրական-գեղարուեստական ստեղծագործութիւնները։ Աշխարհի տարբեր անկիւններու մէջ ապրող հայը Հայերէն Պլօկին մէջ ազատօրէն կ’արտայայտէ իր յոյզերը, յոյսերը, երազներն ու տագնապները։ Կը թափանցենք անոր ներաշխարհը, որ նաեւ իմս եւ քուկդ է։
Կան նաեւ մեր կեանքի յոռի երեւոյթները լուսարձակի տակ առնող, մատնացոյց ընող, մատը վէրքին վրայ դնող յանդուգն գրիչներ, որոնք պահ մը մտածել կու տան, թէ կեանքը այդքան ալ վարդագոյն չէ, ինչպէս որ մենք կը պատկերացնենք։
Բանաստեղծական ստեղծագործութիւններ կը փափաքիմ տեսնել Հայերէն Պլօկին մէջ, որպէսզի հնարաւորութիւն ունենամ մերօրեայ բանաստեղծութիւնները արտասանել հայ բեմէն։

Ռիթա Կաղեան
Հալէպ, 3 Ապրիլ 2020

***
«Հայերէն blog»ի քառամեակն է, հայախօսութեան հազարամեակների եւ հայագրութեան 1600ամեայ պատմութեան համեմատ մէկ ակնթարթ էլ չէ անշուշտ, բայց նշելի իրադարձութիւն է:
«Հայերէն blog»ը ես ընկալում եմ որպէս հայերէն կարդացող, հայերէն խօսող եւ հայերէն մտածող մարդկանց հանդիպավայր: Հայերէնի թուային տիրոյթում այն համեստ, բայց կարեւոր մի տեղ է զբաղեցնում: Մարդիկ հայերէն են գրում, ինքնարտայայտւում, ընթերցում ու մտորում… Այստեղ հայերէնի այսօրն է, ինչպիսին էլ լինի այն:
Մաղթում եմ, որ «Հայերէն blog»ն ընդարձակի իր ընդգրկման շրջանակը, հեղինակների եւ ընթերցողների պակաս չունենայ, առաւել բազմազան ու արդիական հայերէն ներկայացնի… Որ հայերէնը չնահանջի սրընթաց փոխուող այս աշխարհում:

Դաւիթ Գիւրջինեան
Երեւան, 4 Ապրիլ 2020

***
ՀԱՅԵՐԷՆ ՊԼՕԿը զիս իսկապէս խրախուսեց, որպէսզի աւելի ճիշդ մտածեմ հայերէնով ու գրելով զարգանամ: Երեւակայութիւնս զօրացուց, ներշնչեց զիս, որ նոր գաղափարներ ու գիտելիքներ ունենամ, որպէսզի հետաքրքրուիմ մայր լեզուով գրելու համար: Գիտութիւնը եւ փորձառութիւնը մեզ միշտ պիտի բարձրացնեն:

Ակուսթին Անալեան
Արժանթին, 4 Ապրիլ 2020

***
Երուսաղէմի Սրբոց Թարգմանչաց Վարժարանի աշակերտութիւնը մօտ երեք տարի սիրով եւ ուրախութեամբ կը հետեւի Հայերէն blogին, որ մեծ հնարաւորութիւն է ծանօթանալու աշխարհասփիւռ մեր հայրենակիցներու հայատառ գրութիւններուն, ինչպէս նաեւ դարձած է մշտական ընթերցողն ու մասնակիցը այս կայքին։ Վարժարանիս համար միակ արեւմտահայերէնի աղբիւրն է ան, ուր մեր թէ՛ հայ եւ (դժբախտաբար) թէ՛ արաբ աշակերտները կը կարդան իրենց տարիքին համապատասխան զանազան նիւթեր, կը ներկայացնեն շարադրութիւններ եւ այլ գրառումներ եւ մեծ առիթ ունին զարգացնելու իրենց գրական ճաշակը։
Արեւմտահայերէնը կեանքի կոչող այս կայքին կը մաղթենք երկար ու անխոչընդոտ ճանապարհ եւ շնորհակալութիւն կը յայտնենք Հայերէն blogի ամբողջ անձնակազմին, ղեկավարութեամբ պրն․ Իշխան Չիֆթճեանի։

Անժէլա Տիգպիքեան
Երուսաղէմ, 4 Ապրիլ 2020

***

Չորսը բախտաւոր թիւ չէ՞․
բայց մենք ճափոնցի չենք –
մեզի համար բարեբախտութեան թիւ է։

Ծ․ Թ․ Պալեան
Իսթանպուլ, 4 Ապրիլ 2020

***
Հայապահպանութեանն առնչուող նոր, բայց իրականում հնից եկող մարտահրաւէրների շրջան ենք ապրում։ Հայրենիքից հեռու հայութեան մեծ մասը օրէցօր ձուլման յորձանուտում է յայտնւում։ Այդ համատարած խնդրի պայմաններում իմ համար օգտակար բացայայտում էր «ՀԱՅԵՐԷՆ ԲԼՈԳ»ը։ Համացանցային տիրոյթում ձեւաւորուած նախագիծ, որը հատում է քառամեայ գործունէութեան սահմանը։ Այսօրինակ նախագծերը գալիս են համալրելու հայ մնալու մեր պայքարի գործը։ Միեւնոյն ժամանակ իբրեւ արդար ուղեկից անաչառ կերպով ցոյց տալու այդ պայքարի ճանապարհին հանդիպող բացթողումները։ Իր տեսակով «ՀԱՅԵՐԷՆ ԲԼՈԳ»ը հայալեզու նիւթերի բազմազանութիւն ապահովող կարեւոր հարթակ է։ Նրա շուրջ, ի դէմս Իշխան Չիֆթճեանի գլխաւորած խմբագրակազմի, հայորդիների մի իւրատեսակ ցանց է ձեւաւորուել, որը մեր ազգի սփռուածութեան փոքրիկ մարմնացումն է։ Նրանք տարբեր են, իրարից հեռու, սակայն հայերէնն է նրանց միաւորողը։ Մաղթում եմ, որ միաւորիչ ուժը երբեք չթուլանայ եւ նորանոր մասնակիցներ ներգրաւի։
«ՀԱՅԵՐԷՆ ԲԼՈԳ», էջերդ միշտ ընթեռնելի լինեն բոլոր հայերի համար․․․

Մհեր Յովհաննիսեան
Երեւան, 4 Ապրիլ 2020

***
Հայերէն Պլօկը ի՞նչ է ինծի համար։
Ներկայ ժամանակի հայ գրական աշխարհին մէջ ան ստանձնած է երկու դեր․ ընթերցողի ու գրողի։
Կեանքի թատերախաղ է ան, ուր ամէն մէկ բառ հազարաւոր երեսներ կրնայ ունենալ։
Ուրիշ սիրտերու հասնելու միջոց մըն է։
Անձնական կեանքի պատմութեանս համար երազային հանդիպում մըն է։
Նաւակ մըն է, ուր երկու յարկ կայ։ Վարի յարկին մէջ ննջասենեակ ունիմ, ուր հոգեկան ու մտային ճամբորդութիւնս զիս կը տանի անձիս, իսկ վերի յարկին մէջ ժողովասրահ մը ունինք, ուր կը հաւաքուինք պլօկականներու հետ, մեր միտքերէն դէպի աշխարհ ցոլացող մտային կաղապարները մէջտեղ կը հանենք, քննելով կը կոտրենք զանոնք։ Անոնց, որոնք կոտրուած կաղապարներ են, կը նայինք տարբեր տեսանկիւններէ։ Մեր ճամբորդութիւնը իր ինքնուրոյն քարտէսը շարունակ կը նորոգէ։ Ուստի այս նաւակը ամէն ծովեզերք կրնայ հանդիպիլ, ուր ընթերցողներ կան, եւ ամէն ճամբորդ, որ նաւամատոյց կու գայ, իր մէջ կ’առնէ։
Հայերէն Պլօկը ի՞նչ չէ ինծի համար։
Սովորական կառոյց մը չէ։
Ծափահարութիւն ուզելու առիթ մը չէ։
Չաստուած մը չէ, որ պաշտեմ։
Անփոփոխ իրականութիւն մը չէ։
Հայերէն լեզուի փրկութեան միակ ճամբան չէ։

Սիւզան Բռնալեան
Իսթանպուլ, 4 Ապրիլ 2020

***
Հայերէն Պլոկն ու անոր չորրորդ տարեդարձը նախ եւ առաջ հարցադրումներ կը յառաջացնեն մտքիս մէջ։
Առաջին՝ ինչո՞ւ միայն չորս տարի առաջ մէջտեղ եկաւ այդպիսի նախաձեռնութիւն մը, այն ալ Սփիւռքի ոչ-առանցքային վայրերէն մէկուն մէջ ու, գիտցածիս համաձայն, սոսկ անհատական մղումով։ Ինչո՞ւ այդպիսի բան մտքէն չանցաւ հայ համագաղութային, համազգային, մշակութային, կրթական, կրօնական, քաղաքական կազմակերպութիւններու։
Երկրորդ՝ ինչո՞ւ չորս տարի ետք տակաւին չկայ այլ օրինակ նոյն ձեւի ստեղծագործական վայրի մը, հակառակ որ աշխարհը այդ ուղղութեամբ է որ կ՚ընթանայ արդէն գրեթէ քառորդ դարէ ի վեր։ Իսկ եթէ կայ այլուր՝ ինչո՞ւ կարեւոր չէ սեպուած ատիկա հայերէնով ընել։ Իսկ եթէ կարեւոր չէ նկատուած՝ ինչո՞ւ գոնէ նոյնիսկ իբր անկարեւոր բան, աղքատ եղբօր պէս հայերէնին ալ անկիւն մը չէ տրուած բեմի վրայ կամ բեմի կողքին։ Մաշտոց ու մշակոյթ ու հայութիւն ու «հայեցիութիւն» հոլովողներն ու տօնակատարողները ինչո՞ւ պարզապէս աչք գոցեր են այն բանին առջեւ, որ առանց թուային հարթակի վրայ բազմոցի մը՝ Մաշտոցը իննսուն տոկոս մեռած պէտք է նկատել այս դարուն։ Ինչո՞ւ հայերէնի կենսունակութիւնով ու հայերէն ստեղծագործութեամբ մտահոգուողները, զբաղողները, ատոր ժամանակ ու դրամ յատկացնողները գրեթէ բացառաբար կազմակերպութիւններէ դուրս անհատներ կամ օտար կազմակերպութիւններ են։
Հայերէն Պլոկը վերի հարցումներուն պատասխանել փորձող ըմբոստութեան օրինակ մըն է։ Պիտի օրինակուի՞ արդեօք ո՛չ միայն օրհնեալ ներշնչեալներու, այլեւ այդ պարտաւորութիւնը իրենց տեսլականին մէջ ընդգրկած ու միեւնոյն ժամանակ զայն բարձրաձայն անգիտացող հաստատութիւններու կողմէ։
Շնորհաւոր տարեդարձ։

Յակոբ Կիւլլիւճեան
Լոս Անճելոս, 4 Ապրիլ 2020

***
Ողջունում եմ Հայերէն բլոգի ողջ անձնակազմին, ստեղծագործողներին: Թէեւ ակտիւ չեմ մասնակցում, բայց հետեւում եմ հետաքրքրութեամբ: Բլոգի ստեղծումը հրաշալի նախաձեռնութիւն է մեր ոսկեղէնիկ բառերը ասպարէզ հանելու, պահպանելու եւ փրկելու համար: Շնորհաւորելով չորսամեայ ՀԲին ցանկանում եմ ակտիւ գործունէութիւն եւ խաղաղ ընթացք:

Նունէ Սահակեան
Մոսկուա, 5 Ապրիլ 2020

***
Ընդհանրապէս Հայերէն blogի մէջ տեղադրուած նիւթերը քիչ թէ շատ հաճոյքով կ’ընթերցենք, սակայն պիտի նախընտրէինք, որ Հայերէն blogը տեղ չտար յօդուածներու, որ լեցուն են գռեհիկ արտայայտութիւններով զանազան «անձեր»ու հասցէին, անկախ անկէ, որ համաձայն ենք թէ ոչ գրուած խօսքերուն: Յամենայն դէպս, կը շնորհաւորենք blogի տարեդարձը եւ յարատեւութիւն կը մաղթենք:

Վերժին եւ Կարօ Աբրահամեան
Պէյրութ, 5 Ապրիլ 2020

***
Մեր պարագային՝ հայ իրականութեան, ըսուած է միշտ, եւ արդարօրէն, որ մամուլը իր խմբագիրին եւ ապրող միջավայրին հայելին է եղած եւ պէտք է մնայ այդպէս:
Փաստօրէն, «Հայերէն blog»ի պարագան այդպիսին է, պարզ այն բացատրութեամբ, որ կայքին մէջ տողանցող աշակերտական թէ «հասուն» գրութիւններ, բանաստեղծութիւն թէ «Ազգային հանելուկներ», կը վայելեն խմբագիրին աջակցութիւնն ու քաջալերանքը:
Այո՛, առաջին հերթին աջակցութիւն՝ հայերէն մտածելու եւ գրելու, այսինքն՝ արեւմտահայերէնը վայելելու եւ պաշտպանելու, իսկ քաջալերանք՝ բոլոր անոնց, որոնք կ’ուզեն իրենց ներաշխարհին մէջ տուայտող մտածումները, յոյզերը, ապրումները եւ քննադատական միտքը արտայայտել:
Սա արդէն շնորհակալ եւ երախտիքի արժանի աշխատանք է եւ արժանի բոլորիս գնահատանքին:
Սրտանց կը շնորհաւորեմ կայքի չորրորդ տարեդարձը:

Համբիկ Պիլալեան
Պէյրութ, 5 Ապրիլ 2020

***
Հայերէն blogի ծննդեան քառամեակին կը շնորհաւորեմ մեզ՝ գրասէրներս, որ չորս տարիներէ ի վեր ունինք այնպիսի գրական հարթակ մը, ուր կրնանք գտնել խնամուած արեւմտահայերէնով գրուած գրական ստեղծագործութիւններ։
Հայերէն blogը մեզի՝ աշխատակիցներուս, գրելու առիթ տուաւ եւ բծախնդրութեամբ հրապարակեց մեր գրութիւնները։
Ինծի համար մեծագոյն հաճոյք է Հայերէն blogի ամէն օր հրապարակած գրութիւնները կարդալն ու անոր էջերուն մասնակցութիւն բերելը։ Շնորհակալ եմ, որ կաք ու կը շարունակէք մեր կողքին մնալ։

Տիրուկ Մարգարեան Կարապետեան
Թորոնթօ, 5 Ապրիլ 2020

***
Հայերէն Պլօկը մեզի կը ներկայանայ նոր ճամբաներու փնտռտուքի ճիգի մը պէս, Սփիւռքի հոլովոյթի այն փուլին, որ կը տեսնէ լեզուի եւ մշակոյթի փոխանցումի խողովակներուն արագընթաց ժանգոտիլը:
Սփիւռքի զինանոցը կազմաւորուած էր օսմանեան միլլէթներու շարունակութիւնը հանդիսացող Միջին Արեւելքի հայ գաղութներուն պարունակին մէջ: Արեւմտեան երկիրներուն մէջ մենք արդէն առաջին օրէն զրկուած եղած ենք լեզուի փոխանցման միջոցներու հաւաքական կերպարէն, եւ այդ կռիւը չսկսած արդէն զէնքերը վար դրած ենք: Առանց ընկերաբանական վերլուծումներ ընելու, ըսենք որ Միջին Արեւելքի հայութիւնն ալ լեզուի եւ մշակոյթի համատարած տագնապին ենթակայ մասնիկ մը դարձած է:
Հայերէն Պլօկին մէջ կը տեսնեմ մտայնութիւնը՝ «Փրկել, ինչ որ կարելի է փրկել», քիչ մը դիմադրական շարժումի մը միտքը:
Կարծես նոր աշխարհ մը կը մտնես, ժամանակէն եւ տարածքէն դուրս, որ սակայն Սփիւռքի ժամանակն ու տարածքները կը միաւորէ:
Խօսքէն գործի անցնելու ճիգ մը:
Գործ մը որ նաեւ կրնայ մեզի խօսիլ:

Հիլտա Չոպոյեան
Լիոն, 5 Ապրիլ 2020

***
Իբրեւ նորեկ մը կ’ուրախանամ, երբ գրութիւններս հրապարակուին Հայերէն Պլօկին մէջ: Կը քաջալերուիմ: Հիմա որ համալսարանի ուսանող եմ, Հայերէն Պլօկը ինծի մայրենի լեզուս գործածելու առիթ կ’ընծայէ: Շատ կը հրճուիմ նաեւ, երբ սփիւռքահայերու գրութիւնները կը կարդամ: Զանազան գաղափարներու, ապրումներու կը ծանօթանամ աշխարհացրիւ հայութեան: Շնորհակալութիւն Հայերէն Պլօկի վարչութեան եւ շատ տարիներու:

Թայիս Գարագիւթիւք
Իսթանպուլ, 5 Ապրիլ 2020

***
Հայերէն Պլօկ՝
Կենդանի լեզուի դարբնոց,
Ցրուած երազողներու հանդիպում,
Վերապրող ժողովուրդի մը բազկերակ,
Կենդանի լեզուի մը վերջին բաբախում
Կամ
Շնչերակ դէպի վերածնունդ եւ բարգաւաճում։
Շնորհաւո՜ր…

Շառի Գարամանուկեան
Նիւ Եորք, 5 Ապրիլ 2020

***
Անցնող չորս տարիներուն Հայերէն Blogը խաւարը անիծելու փոխարէն լուսաւորող ճրագ մը հանդիսացաւ հայ իրականութեան եւ յատկապէս արեւմտահայ զանգուածի առցանց աշխարհին մէջ: Մեծ է թիւը անոնց, որոնք յոռետեսօրէն հայերէն լեզուի նահանջը կ’ողբան, հայ մամուլին ու դպրոցին ընկրկումները կը բարձրաձայնեն, առանց գործնական լուծումներ կեանքի կոչելու: Հայերէն Blogը «ախտաճանաչում»էն «բուժում»ի անցաւ անցնող չորս տարիներուն եւ հայերէնով տագնապողներուն համար որոշակի բալասան մը դարձաւ: Ան հաստատեց, որ տակաւին արեւմտահայերէնով ապրող, ստեղծագորոծող ու հետաքրքուած մարդիկ կան:
Հայերէն Blog կայքէջին մատչելի ու տրամաբանական բաժանումները, բազմազան գրականութիւնն ու բարձրաճաշակ ձեւաւորումը ժամանակակից են, իսկ բովանդակութիւնը՝ նոյնքան հետաքրքական, երբեմն զուտ գեղարուեստական, երբեմն քննական, մեր օրերու բազմոլորտ ընկերաբարոյական ու ազգային հարցերը կը պեղեն: Հայերէն Blogը նաեւ յաջողեցաւ համախմբել աշխարհատարած արեւմտահայ զանգուածի գրասէր ու ընթերցասէր ընտրանի մը, որ թերեւս առիթ չունենար իր ստեղծագործութիւնները ընկերային ցանցերու անհատական նեղ օղակներէ դուրս տարածելու, եթէ blogի ջանասէր ու բծախնդիր խմբագիր պրն. Չիֆթճեանը հետեւողական եւ բոլորը ընդգրկողի մօտեցում չցուցաբերէր եւ հարթակ չտրամադրէր:
Անխափան երթ Հայերէն Blogին ու անոր գոյութիւնն ու գործունէութիւնը երաշխաւորող նուիրեալներուն:

Գէորգ Յակոբճեան
Վիեննա, 5 Ապրիլ 2020

***
Բոլոր անոնք, որոնք արեւմտահայերէնի կենսունակութեան համար աշխատանք կը տանին, կը նախաձեռնեն, մանաւանդ՝ հիմնարար ծրագիր մը կեանքի կը կոչեն, ինչպէս պարագան է՝ Հայերէն Պլօկին, շնորհաւորելի ու քաջալերանքի արժանի են։ Այս առթիւ կը շնորհաւորեմ Հայերէն Պլօկի չորրորդ տարեդարձը։
Շատ լաւ կը յիշեմ զրոյց մը որ ունեցած էինք, «Նոր Յառաջ»ի հիմնադրութեան առաջին տարիներուն, երբ խմբագրութեան առաջարկած էիր սկսնակներու կողմէ գրի առնուած մէկ երկու նիւթեր հրատարակել, քաջալերելու համար երիտասարդ ուժերու գրական արտադրութիւնները։ Այդ շրջանին «Նոր Յառաջ» տակաւին կայքէջ չունէր, տպագիր մամուլի տարրական դժուարութիւններուն կը փորձէր դիմադրել, այդ իսկ պատճառով չէր կրցած ընդառաջել առաջարկիդ։ Վերջապէս Հայերէն Պլօկը լաւագոյն միջոցը դարձաւ տուն ու տեղ տալու արեւմտահայերէնով խօսք մը, պատկեր մը, պատմութիւն մը… կամ որեւէ արտայայտիչ գրութիւն հրապարակել ուզողներուն։ Բարեբախատաբար միակը չէ, բայց կայուն հասցէ մըն է։
Հայերէն Պլօկը ունեցաւ չորս բեղուն տարիներ՝ հարուստ գրական արտայայտչաձեւերու բազմաթիւ տեսակներով, կարճ կամ երկարաշունչ գրութիւններով։ ՀBի շնորհիւ աշխարհացրիւ հայ գրողներ իրենց ստեղծագործական էջերը առցանց հրատարակելու վայր մը ունեցան։ Նոր գրողներ ասպարէզ իջան, երեւան եկան։ Կը մաղթեմ ոյժ եւ կարողութիւն քեզի եւ գործակիցներուդ, նորանոր յաջողութիւններ ձեռք բերելու, աշխարհը արեւմտահայերէնով ընթերցելու մշտանորոգ միջոցներ տրամադրելի դարձնելու եւ ստեղագործ գրիչներու արտադրութիւնները հրամցնելու համայն հայութեան։

Ժիրայր Չոլաքեան
Փարիզ, 5 Ապրիլ 2020

***
․․․ տրամադրութիւնս ինկած է վախի վիհին մէջ, որովհետեւ մեր աւանը Նիւ Եորքէն ետք ամենաշատ զոհերը կը խլէ. որքան սիրելիներ հիւանդանոցներու մէջ են, մաս մը՝ մահացած։ Մահուան ստուերին մէջ՝ արեւոտ բաներու մասին չեմ կրնար գրել։ Կորով եւ յաջողութիւն քեզի։
Շնորհակալութիւն եւ շնորհաւոր ըլլայ յարատեւութիւնդ։

Վեհանոյշ Թեքեան
Նիւ Ճըրզի, 6 Ապրիլ 2020

***
․․․ տարած աշխատանքդ կը շնորհաւորեմ, մեր նոր սերունդը ոգեւորելով կ’արթնցնես կարդալու եւ գրելու փափաքը այս դժուար պայմաններուն մէջ։ Անոնք շատ ուրախ կը զգան, երբ կը տեսնեն իրենց գրութիւնները… այսպիսով կը մօտեցնես զանոնք մեր մայրենի լեզուին, մշակոյթին, պատմութեան, ձեր տարած անխոնջ գործունէութեան… անշուշտ հետզհետէ իրենց փափաքը աւելի զօրացնելով, զարգանալով անոնք կը մղուին հայկական մեր արդար դատի աշխատանքներուն եւ ձեր կողմանէ կատարուած աշխատանքը արդիւնք կ’ունենայ զանոնք ազատելով ճերմակ ջարդէն։ Շնորհաւոր ըլլայ չորրորդ տարեդարձը Հայերէն Պլօկին, անոր խմբագիրին՝ պրն․ Իշխան Չիֆթճեանին եւ վարչական անձնակազմին յաջողութիւն կը մաղթեմ։

Անի Թիւֆէնկճեան
Արժանթին, 6 Ապրիլ 2020

***
Հետաքրքրական է հետեւիլ ՀՊին եւ ծանօթանալ տարբեր մարդկանց մտածելակերպին, հարցերու արծածման իրենց մօտեցումին հետ, երբ մանաւանդ անոնք կու գան տարբեր երկիրներէ: Որեւէ կաշկանդում չեմ զգար մտքերս յայտնելու զիս հետաքրքրող հայկական ընկերային եւ հասարակական հարցերու շուրջ: Համաշխարհայնացման հոսանքին մէջ միջոց մըն է պահպանելու մեր հայեցի նկարագիրը՝ արտայայտուելով հայերէն լեզուով եւ գրելով մեսրոպեան տառերով:

Վարուժան Տէր Սիմոնեան
Ֆրեզնօ, 6 Ապրիլ 2020

***
Իշխան Չիֆթճեանի հրատարակած արեւմտահայերէն այս էջերը մեզի անհետացած աշխարհի մը գոյներ ու բուրմունք կը հասցնեն, եւ ոչ միայն հողի, այլեւ ջուրի։ Յաճախ կը մոռնանք, որ Հայաստանը ծովամերձ երկիր մը եղած է: Ես զայդ յստակութեամբ հասկցայ, երբ առաջին անգամ Վանայ ամայի եզերքին գտնուեցայ ու իր թափանցիկ կապտաւուն ջուրը մտայ։ Իբրեւ համեստ ձօն մը Իշխանին, իր ջանքերը պատուելու համար, թարգմանեցի կարճ բանաստեղծութիւն մը, որ շատ հեռաւոր ծովէ մը կու գայ։ Ռուս բանաստեղծ Իոսիֆ Պրոտսքիյ գրած է զայդ գիշեր մը ֆինլանտական ծոցին առջեւ կանգնած: Ճերմակ թուղթը ձեռքին՝ կը զգար ինչպէս երկինքէն փչող հոգին կը մղէր խաւարին մէջ աննշմար իր ձեռքը, որպէսզի այդ անապակ քառակուսին դառնայ արարչագործութեան հայելի: Թո՜ղ Վանը եւ Աղթամարի եկեղեցիին վրայ իբրեւ Աստուծոյ արարչակից քանդակուած Ադամը շարունակեն մեզ ոգեւորել։

Իոսիֆ Պրոտսքիյ, 24 Յունիս 1963

Կը փայլի ծոցն եւ քամին կը տանի
ցանկապատի վրայէն օդը խոնաւ:
Գիշերը ճերմակ կը նայի բարձունքէն,
իբրեւ ի հայելի՝ թղթեայ քառակուսիին:
Կրկնակի մթին է ձեռքն անզննելի
հապճեպ նայուածքի ներքոյ:
Բայց ահա՛ բառերը՝ ամպերու պէս՝
Կը սլանան հայելաւոր երեսին վրայ:

Իգոր Տորֆման Լազարեւ
Սիմինիանօ (Իտալիա)/Երեւան, 6 Ապրիլ 2020

***
Հայերէն Պլօկը ծով մըն է ինծի համար, մէջիս նեղութիւնները քարի մը մէջ զետեղելով ծովը կը նետեմ: Երբոր քարը ընկղմի՝ կը հանգստանամ ու կը թեթեւնամ: Մեր պլօկը ըստ իս արեւմտահայերէնի մշակութային կեդրոն մըն է, մեր գաղափարները, զգացումները կ’արտայայտենք, եւ ան կը միատեղէ հայերը աշխարհի շատ մը երկիրներէն: Փափաքողին համար զարգանալու օճախ է․ երբեմն հին քերթուածներս կը կարդամ․ պլօկը հայելի կը բռնէ անցեալիս առջեւ, ու այնչափ ալ լաւ չեմ գտներ գրածներուս մէկ մասը, սակայն առիթ գտած են հրատարակուելու, եւ ես ալ հիմա՝ զարգանալու: Շնորհակալ եմ, Հայերէն Պլօկ, աղէկ որ կաս, յաւիտեան գոյատեւես:

Սեւան Լալիքօղլու
Իսթանպուլ, 6 Ապրիլ 2020

***
Խոստովանիմ, որ առաւօտները աչքս բանալուս պէս «Հայերէն blog»ը չեմ նայիր: Բայց ամէն անգամ երբ առցանց «Հայերէն blog» այցելեմ, կը մտածեմ, որ պէտք է, եւ իրապէս շատ աւելի առողջ սովորութիւն կ’ըլլայ, եթէ առաւօտները, նոր եփուած սուրճին հետ, օրս սկսիմ «Հայերէն blog»ը նայելով:
Ըսեմ ինչու: Նախ ընթերցողը հեռու կը պահէ դիմատետրեան ըսի-ըսաւներու, ֆէյք նիուզի ստապատիր աշխարհէն: Մարդիկ այսօր առօրեան կը սկսին ըսի-ըսաւներով, ու կը փակեն՝ ընկերային ցանցերու անճոռնիութիւններով, բամբասանքներով եւ աշխարհը կլանած անորակ լուրերով: Դեռ չենք խօսիր սուտերու եւ յիմարաբանութիւններու մասին, ենթադրելով, որ բանականութիւն ունեցող մարդը սեւը ճերմակէն զանազանելու նուազագոյն զգաստութեան մը կը տիրապետէ արդէն: Այս առումով, «Հայերէն blog»ը ուրիշ աշխարհ կը տանի ընթերցողը: Բարձր միտքի, գեղարուեստի, ճկուն եւ իմաստալի բառերու աշխարհը: Խոկալու տեղ է, խորհելու անկիւն, մտաւոր զարգացման դասարան է «Հայերէն blog»ը: Այս աշխարհին մէջ մտնելէ ետք միայն մարդ կը տեսնէ միւսին դատարկութիւնը, սոցիալական կոչուած ցանցին անիմաստութիւնը:
Յետոյ, եւ ամենէն կարեւորը, արեւմտահայերէնի համն ու հոտը կու տայ ինծի «Հայերէն blog»ը: Ոչ թէ օրաթերթային չոր լրատուութեան արեւմտահայերէնին, այլ այն քաղցր, բուրումնաւէտ, զգլխիչ արեւմտահայերէնին, որուն շատ քիչ կը հանդիպինք այսօր: Այս իմաստով, անզուգական է «Հայերէն blog»ը, ուրիշ է ոչ միայն բովանդակութեամբ, այլ նաեւ լեզուով, աւելի ճիշդը՝ լեզուամտածողութեամբ, ուր կը վերակենդանանան հայկական Վենետիկը, Պոլիսը, Հալէպն ու Պէյրութը, իրենց իւրայատուկ բուրմունքով՝ բոյրերով, համերով, գոյներով…
Իրապէս ուրիշ աշխարհ է «Հայերէն blog»ը եւ երանելի է այն մարդը, որ այդ աշխարհի վայելքներու բաժակին մինչեւ վերջին կաթիլը ըմպելու վայելքը կ’ապրի:

Րաֆֆի Տուտագլեան
Երեւան, 6 Ապրիլ 2020

***
Տպաւորութիւններս Հայերէն blog/պլոկ կայքէջին մասին միայն դրական կրնան ըլլալ։ Այս տարիներուն, երբ արեւմտահայերէնը վտանգի տակ է, այսպիսի նախաձեռնութիւն մը միայն գնահատելի է։
Արեւմտահայերէնի եւ ընդհանրապէս հայերէն լեզուի գործածութիւնը օրէ օր կը նահանջէ օտար միջավայրին մէջ։ Յունաստանի մէջ ալ վիճակը նոյնն է։ Սակայն Սփիւռքի մէջ ապրող եւ հայ կրթական համակարգին մէջ գործողներուս համար վհատողն ո՞վ է որ․ շարունակ պայքարի մէջ ենք։ Միջոցներ կը փնտռենք վառ պահելու հայերէնի հետաքրքրութիւնը աշակերտներուն մէջ եւ քանի այս սերունդը քաջածանօթ է համացանցին, մենք ալ «պարտաւոր» ենք անոր դիմել եւ հայկական դպրոցին առօրեային աղն ու պղպեղը դարձնել։
Հայերէն Պլոկը շարժառիթ մըն է հետաքրքրուելու եւ առօրեան հայերէնով ճոխացնելու համար։ Անոր բոլոր էջերը հետաքրքրական են, որովհետեւ «բաց սփիւռք» մըն են։
Մեր նախակրթարանին 6րդ դասարանին աշակերտներն ալ մասնակցած են եւ պիտի շարունակեն մասնակցիլ գրութիւններով «Աշակերտական անկիւն»ին մէջ։ Անոնց համար հաճելի է տեսնել իրենց հայերէնով յօդուածները համացանցի էջերէն եւ ոչ միայն։ Նաեւ կը կարդան գրութիւններ գրուած Սփիւռքի հայկական վարժարաններու աշակերտներուն կողմէն եւ կը տեսնեն թէ մինակ չեն Սփիւռքի տարածքին․ աշխարհի չորս կողմն ալ իրենց նման հայ դասընկերներ կան, որոնք հայեցի դաստիարակութեամբ կը մեծնան, եւ թէ անոնց պատմածները, գրածները չեն տարբերիր իրենց գրածէն, պատմածէն ու ապրած կեանքէն։
Սրտանց յաջողութիւն կը մաղթեմ ձեր այս նախաձեռնութեան․ քարիկ մը եւս դրած էք արեւմտահայերէնի պահպանման, գործածութեան եւ անով կը հարստացնէք մեր առօրեան։ Բարի շարունակութիւն։

Հայկանուշ Մինասեան
Քոքինիա, 6 Ապրիլ 2020

***
Այս օրերուն դժուար է հանդիպիլ ճիշդ հայերէնի գործածութեան եւ գրութեան։ Հայրենիքէն ներս խելակորոյս կացութեան մատնուած է մեր լեզուն։ Սփիւռքի տարածքին մեր լեզուի անաղարտ պահպանումը եւ գործածումը կը դիմակալեն ամէնօրեայ խոչընդոտներ։ Այս անմխիթար կացութեան առաջին զոհերն են ընդհանրապէս մեր ուղղագրութիւնը, յատկապէս մեսրոպեան ուղղագրութիւնը, եւ մասնաւորաբար մեր գեղեցիկ արեւմտահայերէնը։ Կը փնտռենք Յովհաննէս Թումանեանի վճիտ արեւելահայերէնը։ Կը կարօտնանք Դանիէլ Վարուժանի լեզուն, գիրն ու ոճը։ Կը ցանկանք Վազգէն Շուշանեանի արեւմտահայերէնի մաքրութեան։ Մեր լեզուի այս տխուր վիճակը տակաւին կը սպասէ լուծումներու՝ մեր ազգային ղեկավար մակարդակներուն վրայ։ Մինչ այդ, ճիգ չենք խնայեր գէթ անհատական նախաձեռնութիւններով գտնել ճիշդ հայերէնի գործածութեան փորձը եւ հետեւիլ այդ փորձին։ «Հայերէն blog»ը այն հազուագիւտ հարթակներէն է, ուր կեանք ու աւիւն կը տրուի այդ փորձին։ Հոն վերջապէս կու գանք դէմ յանդիման գտնուելու հայերէնի ճիշդ գործածութեան հետ։ Եւ կը սորվինք անկէ։ Ճիշդ հայերէնի գործածութեան ու գրութեան փոքր քուրայ մըն է։ Նաեւ աւելին, «Հայերէն blog»ը իր բովանդակութեամբ գանձարան մըն է, ուր կը հանդիպինք մեր մշակոյթն ու լեզուն ներկայացնող գոհարներու։

Սեդօ Պոյաճեան
Լոս Անճելոս, 6 Ապրիլ 2020

***
Չափահաս տարիքի է որ հայերէն սորվեցայ՝ պզտիկուց չէի խօսեր։ Ընտանիքիս մէջ միակ խօսողը ե՛ս եմ։ Անոր պատճառով, ինծի պէտք են վիրտուալ միջոցներ, որպէսզի լեզուն մատչելի եւ մշտական ներկայութիւն ըլլայ ինծի։ Այսինքն՝ գիրքերէն զատ պէտք ունիմ համացանցի վրայ բաներու։ Եւ հաճելի չէ որ այդ բաները միշտ լուրերը (մամուլը) ըլլան։ Ասոր համար, շնորհակալ եմ որ ՀԱՅԵՐԷՆ ՊԼՕԿը կայ, որպէսզի կարենամ գրական հետաքրքրական եւ հաճելի, նորանոր բաներ կարդալ։ Բան մըն ալ ըսեմ իբր գրող, աւելի ճիշդ՝ անգլերէնէ դէպի հայերէն բանաստեղծութիւն թարգմանող։ Իշխան Չիֆթճեանն է որ առաջարկեց որ այսպիսի թարգմանութիւններ փորձեմ։ Անշուշտ ինծի պէտք է խմբագրող։ Շատ հաճելի եւ օգտակար եղած է Իշխանին աշխատակցիլ այս ձեւով, ի միջի այլոց, որովհետեւ ամէն անգամ նոր բաներ կը սորվիմ լեզուի կարողութիւններս զարգացնելով։

Ճեսի Արլէն
Լոս Անճելոս, 6 Ապրիլ 2020

***
Աւելորդ է անդրադառնալ ծանօթ այն իրողութեան, թէ համայն աշխարհի մէջ նահանջի մէջ է հայ լեզուն, աւելի ճիշդ բառերով հայերէնի գործածութիւնը ընդհանրապէս եւ արեւմտահայերէնը՝ մասնաւորապէս։
Հակառակ այս դառն իրողութեան, մեր մեծասքանչի սիրահար խումբ մը յարգարժան անձեր կը փորձեն բաներ մը ընել։
Երբ հայ լեզուն ամէն գետնի վրայ աշխատողներու պէտք ունի, ամէն տեսակ նախաձեռնութիւն ողջունելի է եւ մեծապէս գնահատելի։
Ո՞վ կրնայ յարգանքով չողջունել այս աշխատանքը։
Եւ եթէ նոր գրողներ, նոր բանաստեղծներ, մէկ խօսքով՝ եթէ «նոր»եր պիտի հասնին, բոլոր աշխատաւորներու եւ երախտաւորներու ամէն տեսակ աշխատանքը մեծապէս շնորհաւորելի է։
Ահա ասոնք բարի եղէք ընդունիլ որպէս համեստ տպաւորութիւններ կամ խորհրդածութիւններ կայքէջիդ քառամեակի օրերուն։
Ձեզի կը մաղթեմ կարողութիւն մշակութանուէր բոլոր աշխատանքներուն մէջ։

Վաղարշակ Սրկ. Սերովբեան
Իսթանպուլ, 6 Ապրիլ 2020

***
Մենք շարժինք թէ ոչ, տարիները կը սահին:
Ժամանակի սահքին միացած է «Հայերէն blog»ը, շարժելո՛ւ որոշումով: Եւ արդէն չորս տարիէ ի վեր:
Ան ունի յատկանշական ու ընդգծելի կէտեր, որոնք թերեւս ուրիշներ ալ ունին, բայց կ’արժէ այս առիթով թուել զանոնք:
«Հայերէն blog»ի պարագային մէկտեղուած են․
Ա․ Թարմութիւնն ու անմիջականութիւնը: Առանց արտատպումներու, օրուան ընթացքին, գրեթէ մնայուն ներկայութիւն է ան, իսկ այս կ’ենթադրէ յարատեւութիւն:
Բ․ Անկեղծութիւն՝ ինքն իրեն հանդէպ․ այս արժանիքն ալ կարիքը ունի զգօնութեան, որմէ զուրկ չէ blogը։
Գ․ Վերջապէս՝ յստակ նպատակ, հայերէնն ու արեւմտահայերէնը իբրեւ «գործածուող» լեզու տեսնելու:
Այս առումով ան հնոց է մեծերուն ու դարբնոց պատանիներուն համար:
Իբրեւ ուսուցչուհի, կրնամ վկայել blogի ունեցած կարեւորութեան մասին: Աշակերտներու գրութիւնները արժեւորելու ու անոնց դիմաց «ազատ դաշտ» տրամադրելու կեցուածքը ունի իր խրախուսիչ անդրադարձը: Աշակերտին համար այդ մէկը աննկարագրելի քաջալերանքի աղբիւր է ու խրախուսիչ մղում: Այս մէկը կը խաղայ նաեւ իր որոշիչ դերը՝ հայ գիրը կը ստանայ ուրիշ իմաստ, յատկապէս արեւմտեան աշխարհի մէջ ծնած պատանիներուն համար: Ան կ’օժանդակէ, որ անոնք հայերէնով մտածեն ու համաձայն իրենց մակարդակին՝ ստեղծագործեն:
Աշակերտներուս անունով շնորհակալութիւն կը յայտնեմ «Հայերէն blog»ի անձնակազմին ու երկար կեանք՝ կայքէջին:

Սեւան Նազարեան
Փարիզ, 6 Ապրիլ 2020

***
Հայերէն Պլօկի եզակիութիւնը

Հայերէն պլօկը իր տեսակի մէջ իմ իմացածներից եզակի հարթակ է: Եզակի ոչ միայն գրական բազմաժանր նիւթերով, այլ նաեւ՝ բարբառներով գրուած նիւթերի շնորհիւ հայերէն տարբեր խօսուածքները մէկ յարկի տակ ժողվելով: Այս հանգամանքը հայոց լեզուի հարստութիւններին կարող է նոր կեանք ու շարունակական շունչ տալ: Այսօր, երբ աշխարհով մէկ սփռուածութեան եւ աւելի ու աւելի շատ օտարամուծութիւններով լցուելու պայմաններում հայոց լեզուն կորուստներ է կրում, անչափ պահանջուած եւ շատ հետաքրքիր մտայղացում է բարբառներով նիւթերի բաժին ունենալը: Եւ հայոց լեզուի բարբառային մասունքները (անգամ եթէ դրանք ժամանակի ընթացքում խառնուրդ-խօսուածքներ են դարձել, եթէ անգամ իրենց մէջ կրում են այլալեզու ազդեցութիւններ), նման են ոսկու հանքաքարի, որում այլ կարեւորութեան մետաղներ էլ են լինում: Շատ յաճախ հէնց օտարածին կարծուող բառերում յանկարծակի փայլատակում են հայկական իմաստներ, որոնք միշտ եղել են մեր բարբառներում: Այդպիսով, բարբառների միջոցով երբեմն բացայայտւում են օտարալեզու բառերի հայկական ծագման աղերսներ: Ասելիքս այն է, որ բարբառները ոչ միայն մեր կեանքն են (անցեալ, ներկայ եւ ապագայ), այլ նաեւ կարող է շատ օգտակար լինեն պատմամշակութային, գիտական, ծագումնաբանական եւ այլ հարցեր ճշտելու, օտարների հետ մեր յարաբերութիւնները ճիշտ կառուցելու առումով: Ուստի, միանշանակ է, որ պլօկում բարբառներով նիւթեր զետեղելը բաւարարում է ոչ միայն մեր պարզ հետաքրքրասիրութիւնը եւ հարստացնում բարբառային իմացութիւնը, այլ նաեւ ստեղծում է ինքներս մեզ ճանաչելու, սեփական ազգին հասկանալու եւս մէկ հնարաւորութիւն: Շատ կարեւոր այս բաժինը պէտք է աւելի շատ բարբառներով նիւթեր ընդգրկի: Սա կարող է օգտակար լինել նաեւ բարբառներ ուսումնասիրողներին: Ես շատ եմ ցաւում, որ իմ բարբառային չիմացութիւնը ինձ հնարաւորութիւն չի տալիս աւելի մեծ մասնակցութիւն ունենալ Հայերէն պլօկի աշխատանքներին եւ նիւթեր յաճախակի առաջարկել, բայց բաժնի առկայութիւնը շատ եմ կարեւորում: Հայկականութեան միասնականութեան մասին բոլորիս բարի ցանկութիւնները (որ շատ յաճախ ասւում են ուղղակի ասելու համար) Հայերէն պլօկում գործնական կիրառութեան մէջ են դրւում:
Լեզուն ինչքան բարբառ ու գրական խօսուածք ունի, այնքան հարուստ է, իսկ ուղղագրութիւնը, թերեւս, պէտք է մէկը լինի: Կարծում եմ՝ այսօր արեւմտահայերէնի եւ արեւելահայերէնի ուղղագրութիւնների տարբերութիւնը որոշակի խոչընդոտներ է յարուցում, ցանկալի է ունենալ միասնական ուղղագրութիւն: Այս մասին, գիտենք, շատ է խօսուել, բայց հարցը չի լուծուել, իսկ պահանջը դեռ կայ: Թերեւս Հայերէն պլօկը կարող է դառնալ հայերէնի միասնական ուղղագրութեան եւ ուղղախօսութեան ճշտման, վերահաստատման գիտական օճախ: Ուստի գուցէ եւ իմաստ ունի, որ Հայէրեն պլօկը դասական ուղղագրութեան կանոնների եւ ուղղախօսութեան ուսուցման կամ գոնէ ծանօթացումների բաժին նոյնպէս ունենայ: Ես անհամբեր սպասում եմ, թէ երբ, հայոց գաղափարագիտական հենքի վրայ, մեր ազգանուէր լեզուաբաններն ու գիտնականները կը վերագտնեն մեր դարաւոր ազգային գրամշակոյթի համար լաւագոյն կանոնները, արեւելահայերէնի ուղղագրութիւնը (եթէ աղաւաղումներ ունի) կը ձերբազատեն արհեստականօրէն պարտադրուածից, կը պահպանեն նրանում նոր ներմուծուած, բայց գործնականում օգտակար կիրառելի ձեռքբերումները, հնից կը վերցնեն իմաստնականը եւ ուղղագրական «հանածոն» կը մաքրեն «ծանր ու անցանկալի մետաղներից»՝ ի ցոյց դնելով զուտ ոսկեգիրը:

Անահիտ Արփեն
Երեւան, 6 Ապրիլ 2020

***
Անկեղծօրէն, ես շատ ուշ եւ միայն վերջերս է որ ծանօթացայ «Հայերէն blog»ին եւ հիմա արդէն ինքզինքս կը համարեմ անոր հաւատարիմ եւ խանդավառ հետեւորդներէն մին: Եւ ահա այս պրկուած օրերուս, արդէն անոր քառամեակն է որ կը նշուի: Առանց աւելորդ գովասանքներ շռայլելու, կրնամ վստահօրէն հաստատել, թէ ժամանակակից հայկական գրական փորձի, եւ յատկապէս արեւմտահա՛յ գրականութեան ամենայաջող հարթակներէն մին է ան: Այս իսկ պատճառներով եւ այսօրուան առիթով, սրտիս խորքէն կը շնորհաւորեմ բոլոր աշխատակիցներն ու պատասխանատուները եւ կը մաղթեմ որ բոլորով շարունակենք հարստացնել այս Blogը՝ արեւմտահայ ժամանակակից գրականութեան նոր սլացք տալու նպատակով:

Վիգէն Յովսէփեան
Լոս Անճելոս, 6 Ապրիլ 2020

***
Կը շնորհաւորեմ Հայերէն Պլոկի 4ամեակը։
Ինծի համար հոգեկան եւ մտային մեծ հաճոյք է կարդալ ձեր գրութիւնները եւ նաեւ մասնակից դառնալ Հայերէն Պլոկին։
Հայերէն Պլոկը կապի, հաղորդակցութեան եւ մտաւոր զարգացման ժամանակակից սքանչելի հարթակ մըն է։
Ձեզի նման տեսիլք եւ քաջութիւն ունեցող մարդոց կը մաղթեմ յաջողութիւն եւ յարատեւութիւն։

Րաֆֆի Պետիկեան
Տինսլաքեն (Գերմանիա), 6 Ապրիլ 2020

***
Մինչ տասնեակ տարիներէ ի վեր «գրող չկայ»ի յանկերգը կը հոլովուի Սփիւռքի մէջ (մեր դպրոցներո՞ւն կը վստահէին գործը), Հայերէն պլօկը եկաւ փաստելու, որ երբ գրական հողը գոյութիւն ունի՝ գրողը կը ծաղկի, կամ գրողը իրեն կը քաշէ մաքնիսի պէս։ Մինչ գրողի տագնապ տեսնողները պարտուողական շեշտով դեռ կը գանգատին՝ դուն եւ քու գործակիցներդ արդէն այդ հողը կը ստեղծէք, միանալով փոքրաթիւ մարդոց, որոնք այդ գանգատներուն դիմաց անտարբեր՝ գրականութիւն եւ գրողներու ցանց մը կը ստեղծեն։ Անհատ «խենթ»երն են, ըստ երեւոյթի, որ պիտի վերամշակեն Սփիւռքի գրական հողը։

Անոյշ Ակներեան
Մոնթրէալ, 6 Ապրիլ 2020

***
Երբ աւանդական, դասական եւ սովորական եղած նիւթերէն խոյս տալով կը փորձեմ որոնել այլ տարբերակ՝ առաջին հերթին Հայերէն blog էջը կը մտաբերեմ։ Այլազան եւ ժամանակակից նիւթեր լուսարձակի տակ առնելով ընթերցողը իր ճաշակը գոհացնողը կրնայ գտնել հոս։
Արդի բանաստեղծութիւններով, պատմուածքներով, աշակերտական անկիւնով եւ «Ազգային հանելուկներ»ով ան մեր առօրեային մաս կը կազմէ արդէն։ Նոր գրիչներու յայտնաբերման հարթակ ըլլալը իր յատկանիշերէն է նաեւ։
Շնորհակալութիւն եւ բարի երթ։

Լուսին Ապաճեան-Չիլաբօշեան
Հալէպ, 7 Ապրիլ 2020

***
«Հայերէն Blog»ը կը ջանայ բաց մը գոցել

«Հայերէն blog»ը ընթերցել սկսայ գրառումներէս մէկուն մէջ ուղղագրական սխալի մը համար անոր խմբագիրին սուր քննադատութիւնը ընթերցելէս ու անոր հետ «առնել-տալէս» վերջ։ Խմբագիր Իշխան Չիֆթճեանին հետ բարեկամութիւնս այդ «առնել-տալէն» վերջ սկսաւ։ Աշխատանքի հանդէպ լրջութիւնն էր իր գլխաւոր մտահոգութիւնը, ու այդ լրջութեամբ աշխատանքի ձեռնարկած էր «Հայերէն blog»ի խմբագրակազմը՝ տարուէ տարի այդ հարթակը վերածելով ոչ թէ միայն ընթերցողներու հրամցուած գրական լուրջ գործի, այլեւ աշխատակիցներու գործարանի։
Ընթերցելով «Հայերէն blog»ին հրապարակումները, զրուցելով անոր խմբագիրին հետ, հետեւեալը նկատած եմ ժամանակի ընթացքին․
«Հայերէն blog»ը կը փորձէ նաեւ բաց մը գոցել յատկապէս արեւմտահայ մեր մամուլին մէջ։
Ինչպէ՞ս․․․
Նախ արեւմտահայերէնի անթերի օգտագործման ու արեւմտահայերէնով գրելու, ստեղծագործելու համն ու հաճոյքը զգալ տալով՝ յատկապէս երիտասարդ գրողներուն, որովհետեւ այդպէս է որ կենդանի կը մնայ լեզուն, անկախ հնչող քարոզներէն ու լեզուի պահպանման յորդորներէն։
Երկրորդ՝ գրողին միտքը ազատագրել փորձելով տիրական մտածելակերպերուն կաշկանդումներէն, կրկնաբանութիւններէն ու անոր ներաշխարհին բացայայտման մղիչ ազդակ դառնալով։
Ազատագրել բառը չափազանցութիւն թող չթուի, որովհետեւ տեղ-տեղ հասարակական կարծիքը այնքան կաշկանդած է սովորական գրողը, որ ինքզինք արտայայտելու ազատութենէն զրկած է զինք ու մղած ինքնամփոփումի։ Աւելին․ սահմաններ գծելով նուազեցուցած է անոր բացարձակ անկեղծութիւնը։ Այդ բացարձակ անկեղծութիւնն է միայն, – սխալի ու ճիշդի հաշիւներէն անդին, – որ գրութեան կու տայ անմիջականութիւն, արժէք եւ ընթերցողը կը բերէ, կը մօտեցնէ գրողին։
Մամուլին մէջ ինքնարտայայտումի խիզախութիւնը տեղի տուած է այն ատեն, երբ գրողը ազգային, հասարակական թապուներուն համակերպողի սահմաններուն մէջ մնացած է, առանց քանդել կարենալու այդ թապուները։
Այս բոլորէն ձերբազատելու ու գրողին միտքը ազատագրելու բաց մըն ալ կը ջանայ գոցել «Հայերէն blog»ը։ Կրնաք համաձայն ըլլալ անոր մէջ հնչած միտքերուն հետ, կրնաք չափազանցութիւն համարել կարգ մը գաղափարներ, բայց դուք ձեզ կը գտնէք ազատ տարածքի մը մէջ, արեւմտահայերէնին գեղեցկութիւնը կը վայելէք եւ կորսուած արժէք մը վերագտած ըլլալու յուզումը կ’ապրիք նոյնիսկ երգիծական գրութիւնները ընթերցելով։
Չորս տարի զարգանալով գոյատեւելը ինքնին յաջողութեան գրաւական մըն է անկախ կայքի մը համար։ Շնորհաւորենք խմբագրակազմն ու աշխատակիցները։ Դիւրին չէ անհատական ճիգերով այսպիսի ճամբայ մը բանալն ու բաց պահելը։

Զարմիկ Պօղիկեան
Հալէպ, 7 Ապրիլ 2020

***
Ինձ համար ամէնից կարեւոր բանը, որ ստիպում է ինձ կարդալ եւ հետաքրքրութիւն է յարուցում ինձ մօտ, դա քննադատաբար մօտենալն է սեփական մշակոյթին։ Ահաւասիկ այս ամէնն ակնյայտ կերպով գտնւում է Հայերէն blogի մէջ, յատկապէս «Ազգային Հանելուկներ»ի շարքի, որ իր բովանդակութեամբ կարող է համեմատուել Յակոբ Պարոնեանի «Ազգային Ջոջեր»ի դիմանկաների շարքին։ Այս «Ազգային Հանելուկներ»ը պէտք է նաեւ հիմք հանդիսանան որպէս մեր հասարակութեան բարելաւման եւ մի շարք սնոտիապաշտական սովորութիւններից ազատագրուելու միջոց։ Հետաքրքիր է, որ այս շարքի նրբանկատ ծաղրանքի մէջ հայի նոր մտածելակերպի վերանորոգում եւ բարեկարգում է, ոչ թէ հին, այլ Նոր։ Ահա սա է մեզ պէտք․ սատիրայի միջոցով այնպէս խօսել, առանց անուներ տալու, հասնել նոր մտածելակերպի եւ կեանքի նոր ձեւի։
Ես լինելով Հայաստանի հայ, ինձ համար հետաքրքիր է նաեւ Հայերէն blogի միջոցով ծանօթանալ եւ տեղեկացուել արեւմտեան հայոց գրականութեանը։ Այս ամէնի հետ մէկտեղ, blogը ստեղծուած է բոլորի համար եւ ամէնից կարեւոր փաստը, որ ժամանակակից հարցեր է քննարկում, լինելով գրաւիչ եւ զարմացնող Հայերէն blog, իր ոճով եւ բովանդակութեամբ։

Խաչիկ Յովհաննիսեան
Բերլին, 7 Ապրիլ 2020

***
Սկիզբէն խոստովանիմ, որ պիտի ուզէի շատ աւելի ամբողջական եւ խորքային գրախօսութիւն մը ընել «Հայերէն Պլոկ»ին մասին։ Դժբախտաբար ատոր «տարածութիւնը» այսօր կը պակսի ինծի, ինչպէս շատ ուրիշ կարեւոր բաներու։ Այն ինչ, որ այսօր պիտի գրեմ, դիտարկումներու շարք մըն է, որոնք թերեւս կրնան շահեկան ըլլալ ձեր ընելիք ընդհանուր գնահատականին համար։
(ա․) Հայերէն Պլոկի գաղափարը նորութիւն է մեր գրական համեստ բեմին համար, թէեւ այն արհեստագիտութիւնը, որմէ օգտուած էք, գոյութիւն ունեցած է արդէն բաւական երկար ժամանակ։ Գիտեմ, թէ գոյութիւն ունեցած են եւ ունին բազմաթիւ կայքեր գրական հաւաքածոներ ստեղծելու միտումով։ Պլոկը պէտք չէ բաղդատել անոնց հետ։ Իմ կարծիքով, պլոկը ձեւաւորուած է որպէս շտեմարան Սփիւռքի նոր արտադրանքը պարփակելու կոչուած։ Այդ առումով, պատմական է այն ինչ, որ կ՚ընես։ Մշակութային հսկայ փոշիացում մը կայ Սփիւռքի ամբողջ տարածքին, որուն մաս կը կազմէ գրականութիւնը։ Պլոկը ոչ միայն բեմ է, այլ պահեստարան՝ ուր տեղ գտած նիւթը ապահոված է իր «յաւերժութիւնը»։ Ան միշտ մատչելի է եւ գտանելի եւ յուսանք նաեւ անկորուստ։ Այս բոլորը կը յենին աշխատողի մը յամառութեան։ Կամ աշխատողներու։ Այդ մէկը դուն ես եւ առաջին պատիւը կ՚երթայ քու այս յարատեւ ճիգիդ։
(բ․) Պլոկի նիւթերու հրապարակման մէջ զգալի է խմբագրական բծախնդրութիւնը։ Վրիպակներու (ես գէթ) չեմ հանդիպած։ Եւ նիւթերու եւ գրական սեռերու այլազանութիւնը ըստ ամենայնի քաջալերուած է, թէեւ առայժմ սահմանափակ։
(գ․) Ես պիտի ուզէի, որ նիւթերու դասաւորումը ըլլար աւելի խօսուն իւրաքանչիւր հեղինակի մասին կենսագրական ծանօթութիւններով եւ յղումներով։ Նաեւ լուսանկարներով։
(դ․) Խօսելով յատկապէս բանաստեղծութեան բաժնին մասին, կը գտնեմ, որ «խտրականութեան» զգալի պակաս մը կայ։ Կը հանդիպիմ տոկուն ստեղծագործութեանց։ Կը հանդիպիմ նաեւ անորակ փորձերու։ Ամէն նորարարութիւն արուեստ չէ։ Պիտի խոստովանիմ, որ այսօր հրապարակը սկսած է ողողուիլ այնպիսի յաւակնոտ էջերով, որոնք կը չարաշահեն նորարարութեան բեմը։ Կոտրտել հին տողը եւ վերածել բիւրեղներու եւ անոնցմէ վերստին կառուցել քերթութեան նոր լեզուն՝ մեծապէս պատասխանատու գործ է։ Ամէն սկսնակի գործը չէ։ Բայց նաեւ հանճարեղ սկսնակի միամիտ համարձակութեան պէտք ունինք, որ ծնի իրականն ու արարչականը։ Գիտեմ, թէ որպէս խմբագիր երկուութեան մէջ ես։ Առիթ տա՞լ, որ ծիլը ընձիւղի՝ յուսալով որ կ՚ընձիւղի… դժուար երկընտրանք է։ Յամենայն դէպս կը յանձնեմ ուշադրութեանդ։ Մէկ բան տեսանելի է։ «Խտրականութեան» պակասը պատճառ դարձած է, որ էջերդ լեցուին քով-քովի (վիճակագրական սիւնակներու պէս) ամէն որակի էջերով։
(ե․) Պլոկը չէ ստացած տակաւին անհրաժեշտ ծանուցումը։ Ան պէտք է բացուի գրական աւելի լայն շերտի մը առջեւ։ Թէեւ պէտք է ըսեմ, որ յաճախ պլոկի էջերուն մէջ հանդիպած եմ ինծի համար բոլորովին նոր անուններու։ Ընդհանրապէս՝ պոլսեցի։
(զ․) Պիտի ուզէի, որ «Հայերէն Պլոկ» անունը փոխարինուէր աւելի խօսուն եւ ճառագայթող մէկ եզրով։ Գրեթէ անարդար է տարուած ճիգին եւ իրագործուած արդիւնքին համար։ Կարեւոր է, որ անունն իսկ խթան հանդիսանայ, որ ընթերցողները ձեր էջերը բանան եւ ըմբոշխնեն։
Առայժմ այսքան։ Հետագային կրնանք աւելի ընդլայնուած քննարկումներ ընել։
Ի սրտէ յաջողութիւն կը մաղթեմ։

Կարօ Արմենեան
Ուաշինկթոն, 7 Ապրիլ 2020

***
Հայերէն Պլօկը եկաւ քաղցրագոյն զեփիւռի մը պէս, բերելով լուրը որ անտարակոյս գոյ է տակաւին արեւմտահայերէն գրականութեան ջիղը։ Տպաւորիչ եւ շատ, շատ հաճելի է որ խելացի ղեկ կայ ձեռնարկի ետին. եւ որ պլօկը գիտէ կեանքի բերել հայոց պատմութեան ու մշակոյթի գանձարանը առանց մեռելապաշտութեան ապաւինելու. եւ որ գիտէ տարբերութիւնը հայրենասիրութեան ու ազգայնապաշտութեան միջեւ. եւ որ այս ծրագիրը անյապաղ հանդիսացաւ ներառնող, քաջալերող, լայնկեկ տարածք մը, ուր նոր գրողները հանգիստ զգացին ըսելու, գէթ սկսի՛լ ըսելու, իրենց ըսելիքները։
Այսքանը՝ ինչ որ Հայերէն Պլօկը է, ինծի համար։ Շատ հետաքրքրուած չեմ թէ անիկա ինչ չէ։ Բայց գիտեմ որ ինչ կ՚ուզեմ տեսնել յառաջիկային, հետեւեալօրէն.
Գրութիւններ, որ դուրս կը բերեն արեւմտահայերէնը քաղքենի յարգելիութեան իր դարակներէն, իր կեթոյէն, ու կը մղեն զայն դէպի այսօրը, դէպի այսօրուայ փողոցը, հրապարակը, կը մղեն մինչեւ անջրպետ։ Ոչի՛նչ, ոչինչ ետ կրնայ պահել արեւմտահայերէնը իր կեանքոտ, սեռոտ, մտքով ու սրտով պերճ ու ճոխ, եւ, երբեք չմոռնանք՝ ՍՐԱՄԻՏ ձգտումներէն, կարողականութիւններէն, ջանքերէն. ոչինչ կրնայ ետ պահել զայն, կ՚ըսեմ, միայն եթէ մենք համոզուինք որ այդպէս է։
Գրութիւններ, հետեւաբար, որ կը հարստացնեն մեզ՝ պեղելով ու տօնակատարելով պատմութեան այս մասնայատուկ պահուն տեղի ունեցող փորձառութիւնը հայ կնոջ, եւ հայ աղջկան, եւ հայ տղուն ու երիտասարդին, սեռային ինքնութեան բոլոր իրաւութիւններով։
Գրութիւններ, որ մեզի կը փոխանցեն համն ու հոտը, որակն ու քիմիական բաղադրութիւնը առօրեային, ամէնօրեային, հոս ու այժմին, յանդգնելով անդին անցնիլ մտաւորական ծուլութենէն, բանաստեղծաշունչ ընդհանրացումէն, որ կը յաւակնի մէկ վրձինի զարկով ամէն ինչ ալ ըսած ըլլալ բայց իրօք ոչինչ կ՚ըսէ, եւ, ի վերջոյ, ոգեպէս աղքատ կը թողու մեզ։
Եւ, վերջապէս, գրութիւններ, որ սխալ ոչինչ կը տեսնեն անկեղծ հարցադրումին մէջ. գրութիւններ, ուրեմն, որ կը հարցնեն, կ՚ուզեն գիտնալ, թէ ուր է մեր տեղը այս ահ ու դողի մատնուած, ցեղապաշտութեան նորոգ ալիքներ յառաջացնող, կղզիականացուող աշխարհին մէջ. եւ թէ ուր է մեր տեղը Հայաստան եւ Արցախ, զորս խենթի պէս կը սիրենք բայց որոնց տակաւին կը մօտենանք սանկ կտոր մը կասկածանքով, պատառիկ մը անվստահութեամբ։ Իրաւ՝ օտա՞ր ենք. «աղբա՞ր» ենք դեռ. եւ ճիշդ ի՞նչ ըսել է 2020ի կօշիկով օտար ըլլալ, օտար զգալ՝ մեծ աշխարհին մէջ թէ Երեւան կամ Ստեփանակերտ։ Ճիշդ հարցումի, իմաստուն հարցումի գործողութիւնը կը տանի զիս Պղատոնին, այսինքն այն բոլոր բաներուն, որ կ՚ազատագրեն միտքը դէպի հետազօտութիւնը, դէպի մեծ արկածախնդրութիւնը։ Ճիշդ այս պարունակին մէջ է, որ ամենէն շատ կը խանդավառուիմ Հայերէն Պլօկով։

Իշխան Ճինպաշեան
Լոս Անճելոս, 7 Ապրիլ 2020

***
«Լեզու մը խօսիլը մշակոյթ մը ստանձնել կ’ենթադրէ, ամբողջ քաղաքակրթութիւն մը կրել» (Ֆրանց Ֆանոն, «Խափշիկը եւ Լեզուն», էջ 1):
Եթէ լեզու մը «խօսիլ»ը այսքան բան կ’ենթադրէ, հապա գրելն ու կարդա՞լը։
Հայերէն պլոկը կայքէջ մըն է, վայր մը որ կը յաճախեմ, որուն պարունակութիւնը, իր բոլոր անխուսափելի եւ առօրեայ վերիվայրումներով, ըլլա՛յ բարձրորակ եւ արժէքաւոր կամ անյաջող փորձ, կը գնահատեմ։
Խօսիլ, կարդալ, գրել, մտածել – ասոնք կ’ենթադրեն արեւմտահայերէն լեզուի եւ մշակոյթի առօրեայ վերանորոգում։ Գիրք, մամուլ, ներկայիս թուայնացած վայրէջք, ներառեալ Հայերէն պլոկ, կոչուած են կենսական եւ առանցքային դեր կատարելու՝ մեր հաւաքական կեանքին մէջ եւ, եսասէրիս համար շատ կարեւոր, ի՛մ կեանքիս մէջ։
Արեւմտահայերէնի արտայայտչական վայրերը, հանրային ոլորտի բեմերէն շատերը լուրջ հակակշռի ենթարկուած են։ Ենթակայ են օրէնքներու, պայմաններու, կազմակերպչական հասկացողութիւններու եւ այդ բոլորէն մղուած խմբագրութեան, երբեմն ծանրաթաթ եւ միշտ պահանջկոտ։ Խմբագիրները պատրաստ են իրենց կաղապարներուն յարմարող որոշ որակ մը պահանջել, հարկ եղած ատեն պարտադրել։ Սա անխուսափելի է, եւ ունի թէ՛ դրական, թէ՛ բացասական արդիւնքներ։ Կը ստեղծէ արեւմտահայերէնի գործածութեան կարեւոր միջավայր մը։
Սակայն ներկայիս, երբ արեւմտահայութիւնը աւելի ցանուցիր է քան երբեք, եւ հայկական փորձառութիւնները աւելի բազմատեսակ ու բազմակեդրոն են, արեւմտահայ լեզուն եւ միտքը պէտք ունին վայրի մը, զոր անհատներ կրնան յաճախել, որեւէ տեղէ, որեւէ ատեն, հոն կարդալ, գրել եւ հրատարակել։
Արեւմտահայերէնը առօրեայ կիրարկումի պէտք ունի։ Շատերու համար ֆէյսպուքը, դիմատետրն է այդ վայրը։ Սակայն այդ ոլորտը, որքան ալ հետաքրքրական երեւոյթներ պարզէ, գերի է եսակեդրոնութեան, ինքնահաճոյումի եւ ցրուածութեան։ Չունի ոչ միայն կաղապարներ, այլ կեդրոնացում – ազատ է ոչ միայն խմբագրական կարգ-կանոնէ, այլ նաեւ գրողին կողմէ ինքնապարտադրեալ կարգ-կանոնէ, որ կենսական է մի քանի տողէ աւելի երկար որեւէ գրութեան համար։
Հայերէն պլոկի մէջ արեւմտահայերէնը առօրեայ կիրարկման վայր մը կը գտնէ, 8 Ապրիլ 2016էն ի վեր։ Հոն ամէն օր ծանօթ ու անծանօթ անհատներ արեւմտահայերէն կ’արտայայտուին, երբեմն հազիւ մշակուած, դեռ քիչ մը խակ ոճով, բայց յաճախ չակնկալուած ինքնատիպութեամբ։ Նոր գրողներ նորութիւն կը փորձեն բերել, արտայայտել, կերտել Հայերէն պլոկի մէջ, եւ երբեմն կը յաջողին։ Տեղեակ չեմ այդ նոր գրողներու ծագումին, միջավայրին, պայմաններուն։ Սակայն կան, ներկայ են, կ’ուզեն ստեղծել եւ արտայայտուիլ արդէն գոյութիւն ունեցող հայ մամուլի կաղապարներէն դուրս, կ’ուզեն կիսել իրենց խակ կամ հասուն մտածումներն ու զգացումները դիմատետրի եսակեդրոն խառնիճաղանճէն տարբեր վայրի մը մէջ։ Հայերէն պլոկը այսօր այդ վայրն է, եւ անոր կենսունակութիւնը թարմութիւն եւ յոյս կը բերէ արեւմտահայերէնին։

Խաչիկ Թէօլէօլեան
Փրովիտենս, ՌԱ, 7 Ապրիլ 2020

***
Գէթ ե՛ս պէտք չէ գրեմ Հայերէն blogին մասին, յարգելի մեծ պատճառով մը:
Հայերէն լեզուի պաշտպանութեան, ազատ բայց ճիշդ արտայայտութեան այս համահայկական բեմ-կրթարանը միայն բաց աչքերով տեսնուող գործ մըն է:
Կարծրատիպերու արեւելահայ եւ արեւմտահայ տեսակները, տարիներէ ի վեր հեղինակաւոր խօսքերով անընդհատ ծեծուող ծրագիրները նախաձեռնութիւններու սպասեցին անյուսութեամբ, իսկ Հայերէն Blogը, ահա չորս տարիներէ ի վեր, անխոնջ կը շարունակէ հայ մտաւորականներու, կրթօճախներու, մամուլի սպասաւորներու, հայերէն գրել գիտցողներու եւ չգիտցողներու, ինչպէս նաեւ հայերէն գրել սորվիլ ուզողներու յոյսի դուռը հանդիսանալ:
Մեր լեզուի երկու գլխաւոր թեւերէն բացի, անոր բարբառային հարստութիւնը իբրեւ գանձ ամբարող եւ բոլորին ծանօթացնող այս էջը, դեռ հայ գրականութեան բոլոր սեռերու մշակումով եւ հրատարակումով, հայերէն լեզուի ժամանակակից գանձատուն մըն է:
Բայց ո՞վ եւ ինչպէ՞ս կը կազմակերպէ այս բոլորը: Վստահաբար աչքերու լոյսի գնով, որովհետեւ համատարած խաւարը միայն լոյսով կը փարատի…:
Վարձքը կատար աշխատիլ սորվեցնողներուն:

Գրիգոր Եպիսկոպոս Չիֆթճեան
Թաւրիզ, 7 Ապրիլ 2020

***
Կ’ուզեմ նախ ըսել, որ ձեր պլօկը մեղմ ու դիւթող զեփիւռ մը դարձաւ ընդդէմ անապատային տաք քամիին՝ զոր կը դիմագրաւէ հայերէնը, բայց մանաւանդ արեւմտահայերէնը այս հանգրուանին: Դուք եւ ձեր աշխատակիցները գրականութիւն կը մշակէք լեզուով մը, որ ըստ միջազգային հաշուարկներու դարձած է անհետացման եզրին գտնուող բան մը: Կը շնորհաւորեմ բոլորդ անխտիր ու կը խրախուսեմ ձեզ շարունակելու այս փշոտ արահետին վրայէն քալելու՝ մինչեւ որ հասնինք լայն ու մարգագետնային տափաստաններ:

Կարապետ Մոմճեան
Փասատենա, 8 Ապրիլ 2020

***

Հայերէն Blogը արեւմտահայերէնը կենդանի պահելու, զարգացնելու եւ անոր համահայկական հոսքը ապահովելու միջոց է:
Վարձքերնիդ կատար:

Խաչիկ Տէր Ղուկասեան
Արժանթին, 9 Ապրիլ 2020

***
Շատ ուրախալի է, որ մեր օրերում կան նուիրեալներ, որոնք մեր վտանգուած ոսկեղէնիկ արեւմտահայերէնի ու դասական ուղղագրութեան ջերմ պաշտպաններ են եւ չորս տարի շարունակ այդ սրբազան առաքելութեան մէջ են։ Իմ բարեմաղթանքները ձեզ։

Աշոտ Մելքոնեան
Երեւան, 10 Ապրիլ 2020

***

Քառամեայ ձեր ուղին քառասմբակ արշաւով երկիրներ եւ անուններ իրարու կապեց նոր օրերու գրապահարանով մը։ Ժամանակակից այս գրապահարանը, ՄԵՍՐՈՊԵԱՆԻ ՇՏԵՄԱՐԱՆը, կը մաղթեմ որ ըլլայ ու մնայ աննկո՛ւն եւ ժամանակի բոլոր արհաւիրքներուն դէմ վահանաւորուած իր տողանցքը շարունակէ գալիք նոր սերունդներու պաստառներուն վրայ․․․
Հիմա որ արդէն կայունացած կը կանգի չորս հիմնաքար դարձած տարիներու վրայ․․․ կ’արժէ նաեւ հարազատ անունով մը մկրտել զայն՝ ՀԱՅԵՐԷՆ BLOGը, «BLOG» բառը փոխարինելով․․․։
Յարատեւութիւն եւ բարի երթ վարչութեան եւ բոլոր աշխատակիցներուն։
Լաւագոյն բարեմաղթութիւններով՝

Զարմինէ Պօղոսեան
Սփրինկֆիլտ (Մ․ Նահանգներ), 8 Ապրիլ 2020

***

Ի՞նչ է. ինծի համար, «Հայերէն տոմար»ը անկախ գրական ձայն է եւ, ամենակարեւորը թերեւս, ժողովրդավարական ոգի արտացոլող հայատառ միակ գրական ձեռնարկը։ Որեւէ ուրիշ հրատարակութեան ծանօթ չեմ, ուր կողք-կողքի յայտնիօրէն փորձառութեամբ եւ տաղանդով սրուած գրիչներ այսպէս կոչուած առցանցային էջը բաժնեն նոր հասակ առնող հեղինակներու հետ։ Այդ իմաստով, արեւմտահայերէնի իրավիճակի մասին հարազատ պատկեր կը պարզէ։ Այդ առումով, ուրախութեամբ կը նկատեմ, որ արեւմտահայերէնի վիճակը, թէեւ խիստ մտահոգիչ, այսուհանդերձ այնքան յուսահատական չէ, որքան որ կը կարծէի։ Իր շուրջ կրնայ համախմբել գրական նոր սերունդ մը։
Ի՞նչ չէ. աւանդական մամուլ չէ, ոչ ալ համացանցի կամ դիմատետրի մակերեսային կայքէջ (թէեւ անշուշտ ասոր պատասխանը շատ աւելի երկար պէտք է ըլլայ՝ քանի որ պլօկը չէ բոլոր այն, ինչ որ իր եղածէն զատ չէ, եւ այդ շատ երկար է այստեղ նկարագրելու համար)։

Աւետիս Հաճեան
Վենետիկ, 12 Ապրիլ 2020

***

Հայերէն Blogը իր անունով եւ էութեամբ մեր երկու աշխարհներու առողջ խառնուրդն է։ Կ’ուզէի «հպարտ» ալ ըսել, բայց աւելի ճիշդ՝ հանգիստ եւ ինքնավստահ խառնուրդ է։ Ինչպէս մենք, նոյնպէս մեր լեզուն կ’ապրի այսօրուայ աշխարհին մէջ եւ սա այդ իրականութեան արդիւնք հարթակն է։ Շարունակեցէք եւ շարունակենք ապրիլ եւ մտածել աշխարհի հետ եւ աշխարհի մասին։

Սալբի Ղազարեան
Լոս Անճելոս, 14 Ապրիլ 2020

***

Գաղափարն ու նպատակը վսեմ են անկասկած, բայց ինծի համար տարբեր երկիրներէ, տարիքային տարբերութեամբ, մտայնութիւններու, ոճերու, արտայայտութիւններու, խօսելաձեւերու երանգներու ծանօթացման եւ մտահորիզոնի ծաւալման ազդակ մըն է։

Մարինա Պոզեագալեան Պազարպաշեան
Հալէպ, 19 Ապրիլ 2020

***

Հայերէն blogին մասին երկու խօսք

Ատենէ մը ի վեր կը հետեւիմ Հայերէն blogին. անկեղծօրէն, երբեմն կը խորհիմ թէ արդեօք ո՞ր անկիւնէն պիտի փչէ յաջորդ գրութիւնը եւ ասիկա կ՚ըսեմ ոչ որպէս բացասական ակնարկ, այլ՝ ընդհակառակն։ Եթէ միօրինակութիւն կը փնտռէք, կը վստահեցնեմ որ այս հարթակը ձեզի համար չէ։
Նախ՝ հարթակը ինքնին լաւ դասաւորուած եւ յստակ է. ինչ որ փնտռելու ըլլաս, դիւրաւ կը գտնես։ Բայց, եթէ ինծի պէս փնտռող ես, յաճախ աչքդ պտոյտի պիտի ելլէ, ճամբադ պիտի շեղի, անպայման պիտի ուզես սեղմել զանազան բաժանումներուն վրայ ու սեղմելէ ետք, անպայման պիտի հանդիպիս թարմ գրիչներու ու պիտի չկարենաս ինքզինքդ զսպել։ Պիտի կարդաս։ Եւ յանցաւորը հարթակն է. այնքան այլազան ու հարուստ է, որ մէյ մը որ մէջը մտնես, ժամերով կը պտտիս։
Աշխատակիցներու եւ աշակերտներու երկար ու զանազան երկիրներու վրայ տարածուած ցանկը տպաւորիչ է. մէջը բազմաթիւ անծանօթ անուններ։ Լաւ նշան է։
Շատ կը հետաքրքրեն զիս մեր բարբառները. մե՜ծ հաճոյքով կը կարդամ «Բարբառ» էջը։ Մեր տան մէջ անվերջ կը հնչէր Սասնոյ բարբառը, երբ հայրս ողջ էր. հիմա երբեմն կը փորձենք զանազան առիթներով դարձեալ խօսիլ, բայց համն ու հոտը հայրս ու հօրեղբայրներս էին, մեծ մայրս էր. երբ իրարու քով գային, կարծես փոքր Սասուն մը կը ստեղծէին։
«Բան Բառ Տառ» … Ահա ձեզի հոյակապ ժամանց մը. մանաւանդ մեկուսացման այս օրերուն, կարելի է ընտանեօք նստիլ եւ մտային մարզանք մը ընել միասին։
«Բան ու Բառ»․ նախ խոստովանինք, որ մենք «բան» բառը շատ կը սիրենք. միտքս Վահէ Պէրպէրեանը կու գայ։ Հոս իւրայատուկ, դիւրաւ ընկալելի գրութիւններ կան։ Փակագիծ մը բանալով ըսեմ, որ ընդհանրապէս այս հարթակին գրութիւններուն ընկերակցող պատկերները շատ տպաւորիչ են։
Յատուկ ուշադրութեան կ՚արժանանայ իմ մօտ «Ձեռագիր» բաժինը. գրական բնոյթի ներկայացումներու նախապատրաստական աշխատանքիս մէջ, յաճախ ձեռագիր փնտռելու ետեւէ եմ եւ անչափ ուրախ եմ որ այս բաժինը իր կարեւոր տեղը գտած է այս հարթակին վրայ։
«Թարգմանութիւն» բաժինը եւս ուշադրութիւնս գրաւողներէն է. հոս կը կարդանք թէ օտար լեզուներէ եւ թէ գրաբարէ աշխարհաբարի թարգմանուած բանաստեղծութիւններ, արձակներ։ Թարգմանութիւնները տարբեր շունչ կը բերեն մեր գրականութեան. կը փափաքիմ տեսնել նաեւ հայերէնէ օտար լեզուներու թարգմանուած ստեղծագործութիւններ, թէեւ հարթակը լրիւ հայերէն լեզուով է։
Գալով լեզուին, գերգնահատելի է հայերէնին հանդէպ բծախնդրութիւնը. այս օրերուն, երբ համացանցն ու տպագիր հրատարակութիւնները (յարգելի բացառութիւններով) կը լողան լեզուական, ուղղագրական, քերականական սխալներու մէջ, այս երեւոյթը յուսադրիչ է։
«Թատերգութիւն», «Առակ», «Անտիպ», «Արձակ բանաստեղծութիւն», «Բանաստեղծութիւն»… Բոլոր պարագաներուն, կը հանդիպինք զանազան երկիրներէ բազմաթիւ անուններու, երբեմն ծածկանուններու, նորութիւններու։
Խիստ հետաքրքրական կը գտնեմ «Փորձագրութիւն» բաժինը. վերլուծական ոճով, միշտ թարմ նիւթերով, դիտանկիւններու այլազանութեամբ հարուստ։
«Պատմական վաւերաթուղթ» բաժնին պարունակութիւնը նօսր է այս պահուն. կասկած չունիմ որ այս բաժինը հաւանաբար դառնայ ամենէն աւելի այցելութիւն ունեցող բաժիններէն մէկը։ Միտքը շատ լաւ է. սփիւռքի պատմութեան հետ կապ ունի։
«Աշակերտական անկիւն»ը մէկ կողմէ յոյս կը ներշնչէ, միւս կողմէ մտածել կու տայ այդ հարիւր հազարաւոր (միլիոնաւոր չըսելու համար) աշակերտներուն մասին, որոնք ցաւ ի սիրտ երկու նախադասութիւն քով քովի բերելու դժուարութիւն ունին այսօր. այդ ալ ուրիշ նիւթ, ուրիշ առիթով։
«Դամբարան». երբ ասիկա տեսայ առաջին անգամ, յստակ չէր ինծի համար թէ արդեօք ինչո՞ւ, ի՞նչ միտումով է որ այս նիւթը հոս տեղ գտած է։ Կը խոստովանիմ, որ այս բաժինը ինծի համար նոյնքան հետաքրքրական է որքան վերոյիշեալ բաժինները։ Կ՚անդրադառնանք թէ որքան տուած է սփիւռքը հայ մշակոյթին, հայ լեզուին. քանի՜ քանի մեծեր թաղուած են օտար հողերու տակ, հայրենիքի սէրն ու կարօտը իրենց կրծքին։ Մեր ցաւալի իրականութիւնն է։ Յաջորդին, երբ այցելէք Պէյրութի Ֆըրն էլ շըպպաքի Ազգային գերեզմանատունը, «Քուն եղիր բալաս» մը հնչեցուցէք Բարսեղ Կանաչեանի շիրիմին առջեւ… սիրտս տակն ու վրայ ընող երգը՝ ծնած օրէս ի վեր։
«Երգիծանկար»ով փակեմ. հաճոյքով կը կարդամ անցեալէն փրցուած երգիծական էջեր, գծանկարներով հարուստ։ Պոլսոյ մէջ հրատարակուող «Անուշապուր»ին ծանօթ էի. ուրախ եմ որ հոս ալ տեղ գտած է։
Շատ աւելին կարելի է գրել Հայերէն blogին մասին. բայց ձեր ժամանակը իմ գրութիւնը կարդալով մի անցընէք։ Այցելեցէք այս հարթակը, կարդացէք, ձեր մասնակցութիւնը բերէք։ Խիստ շահեկան այս աշխատութիւնը արժանի է մեր առաւելագոյն ուշադրութեան, նեցուկին։

Թամար Տօնապետեան Գուզուեան
Թորոնթօ, 21 Ապրիլ 2020

Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն blog-ի վարչութեան հետ:

ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ ՍՕՍԻ ՄԻՇՈՅԵԱՆ ՏԱՊՊԱՂԵԱՆԻՆ ՀԵՏ «ՀԱՅԵՐԷՆ BLOG» ԿԱՅՔԷՋԻՆ ՔԱՌԱՄԵԱՅ ԳՈՐԾՈՒՆԷՈՒԹԵԱՆ ԱՌԹԻՒ

8 Ապրիլ 2016-ին ծնունդ առած հայերէնի գրադաշտ հանդիսացող Հայերէն blog կայքէջը կը նշէ իր քառամեակը՝ գլխաւոր խմբագիր ունենալով Իշխան Չիֆթճեանը։

Չորս տարիներէ ի վեր Հայերէն blog-ին վրայ կատարուած հազարաւոր տեղադրումները կը վկայեն այս կայքէջի յաջողութեան մասին։ Հոն լոյս կը տեսնեն գրութիւններ, որոնք ամբողջապէս անտիպ են։

Համացանցային իրականութիւն դարձած այս կայքէջին մասին առաւել մանրամասնութիւններ իմանալու համար զրոյց ունեցանք Հայերէն blog-ի համահիմնադիր եւ խմբագրական կազմի անդամ Սօսի Միշոյեան Տապպաղեանին հետ։

Հարցազրոյցը վարեց՝ Տիրուկ Մարգարեան Կարապետեան

– Ինչպէ՞ս ստեղծուեցաւ Հայերէն blog-ը։

– Հայերէն blog-ը համացանցային կայքէջ է, հիմնուած 2016-ին: Blog-ը ստեղծելու գաղափարը Իշխան Չիֆթճեանինն էր: Երբ առաջարկեց, որ միասնաբար արեւմտահայերէնով կայքէջ մը հիմնենք, ոգեւորութիւնս մեծ եղաւ, քանի որ նոյն ծովուն մէջ լողացողներէն մէկն ալ ես եմ. արդ` արեւմտահայերէնով ստեղծուած որեւէ շարժում կը խանդավառէ զիս: Ուստի, անմիջապէս, առանց ժամանակ կորսնցնելու, պզտիկ խմբակ մը կազմեցինք եւ լծուեցանք աշխատանքի: Առաջին գրութիւնը լոյս տեսաւ 8 Ապրիլ 2016-ին: Հետզհետէ գրութիւններուն բաժանումները ճշդուեցան եւ օրէ օր աշխատակիցներուն թիւը բազմացաւ: Այսօր blog-ը ունի շուրջ 30 երկիրներէ մօտ 200 աշխատակից: Հաճոյք է ինծի համար նման աշխատանք կատարելը, մանաւանդ երբ արդիւնքը տեսանելի կը դառնայ:

– Ինչի՞ մէջ կը կայանայ blog-ին հիմնադրման նմապատը։ Չորս տարիներու ընթացքին ի՞նչ նորութիւններ արձանագրած է ան։

– Գիտէ՞ք, յաճախ կը լսուի` արեւմտահայերէնը վտանգուած է, արեւմտահայերէնը մեռած է, գրող չկայ, կարդացող չկայ, ուրեմն, ի՞նչ ընենք, նստինք վերջնական վախճանի՞ն սպասենք: Միշտ ալ նահանջը երգած ենք, կ՛երգենք ու երգելով ալ կ՛ուզենք մեռնիլ: Քանի այսօր տակաւին խօսուող լեզու է արեւմտահայերէնը, կը նշանակէ որ տակաւին անով գրողներ ալ կան, կարդացողներ ալ: Առ այդ, նպատակ դրուեցաւ մէկտեղել գրասէր անձինք հարթակի մը շուրջ, որպէսզի ազատօրէն արտայայտեն իրենց միտքերը եւ գեղարուեստական փորձեր կատարեն: Այդ իմաստով ալ գրութիւններու բազմազանութիւն կը գտնէք blog-ին մէջ, ըլլա՛յ մակարդակի առումով, ըլլա՛յ նիւթերու: Հոս կ՛ուզեմ շեշտել խմբագիր-աշխատակից կապի կարեւորութիւնը: Կը հարցնէք, թէ չորս տարուան մէջ ի՛նչ փոփոխութիւն կամ նորութիւն արձանագրեցինք: Հպարտութեամբ կրնամ ըսել (աշխատակիցները իրենք ալ կրնան վկայել), որ եթէ փոքրիկ համեմատական մը ընենք առաջին օրուան գրութիւններուն եւ այսօրուանին միջեւ, յստակ կ՛երեւի գրութիւններուն յառաջընթացը` թէ՛ լեզուի, թէ՛ գեղարուեստին մօտենալու իմաստով: Բանամ փակագիծերը. էջի գլխաւոր խմբագիր Իշխան Չիֆթճեան, իւրաքանչիւր գրութեան ի հարկին խմբագրական նշումները ընելէ ետք, գրութիւնը կրկին կը փոխանցէ աշխատակիցներուն եւ գրողը անգամ մըն ալ առիթ կ՛ունենայ մտածելու իր գրութեան շուրջ եւ վերջնական տեսքի բերելէ ետք միայն` գրութիւնը կը հրապարակուի: Նպատակը կայքէջի տարածքը լեցնել չէ, այլ գրութեան ճամբով գրողները մօտեցնել լեզուին, որպէսզի զգան լեզուի հմտութիւնները եւ կիրարկեն զանոնք իւրաքանչիւրը իր ոճով եւ իր ձեւով: Ճիշդ այնպէս ինչպէս խոհանոցային պայմաններու մէջ տանտիկինը իր շունչն ու հոգին դնելով պիտի եփէր ճաշը ու այդպէս հրամցնէր հիւրասիրուողներուն: Նորութիւններ միշտ ալ կան, քանի որ աշխատակիցներուն թիւը երբ կ՛աւելնայ, իւրաքանչիւրը իր շունչը կը բերէ ե՛ւ նիւթի ե՛ւ ձեւի բազմազանութիւն կ՛ըլլայ: Էջին մէջ կը գտնէք ակնարկներ, յուշապատումներ, փորձագրութիւններ, վաւերագրական նիւթեր, ձեռագիր նամակներ, դասական հեղինակներէ թարգմանութիւններ, ինչպէս` Շէյքսփիր, Պետրարկ, Տանթէ եւ ժամանակակից օտար ստեղծագործութիւններու թարգմանութիւններ եւ այլ ու այլ բաժիններ, որոնք կրնաք գտնել սեղմելով այս կապը` https://hayerenblog.wordpress.com/: Այս բոլորին կողքին, ունինք նաեւ “Հայերէն Մատենաշար”ը, որ blog-ին մէջ լոյս տեսած գրութիւններուն տպագիր կամ առցանց հրատարակութիւնն է: Ցարդ տպագիր ունինք մեր պոլսեցի աշխատակիցներէն Լեռնա Գարագիւթիւքի բանաստեղծական երկու հատորները` ՙԵրթաս բարով՚ եւ “Ան է որ կայ”, եւ թուայնացած կատակերգակ` “Պատուանշան մըն ալ քեզի եւ կամ Մի շքանշան էլ քեզ” խորագրով, հեղինակութեամբ` Երօտ Վարգազի: Այս աշխատանքը կը շարունակուի եւ այս գիրքերուն պիտի յաջորդեն նորերը: Գրութիւններէն անդին, 2019-էն ի վեր, ամսական երկու օրուան դրութեամբ, Հայերէն blog-ի խմբագրութիւնը կը կազմակերպէ եթերազրոյցներ՝ Skype-ի ճամբով: Հոն կ՛արծարծուին հայութիւնը յուզող հարցեր, գրական տարբեր նիւթեր, blog-ի հետ կապուած քննարկումներ եւ երբեմն ալ հիւրեր կը հրաւիրուին, ու ըստ այդմ նիւթերը կ՛որոշուին ու կը քննարկուին: Կարդացուելիք կամ քննարկուելիք նիւթը նախապէս ե-նամակով կը բաժնուի աշխատակիցներուն, իրենց հարցադրումները կամ խօսքերը ի մի կը բերուին եւ զրոյցը բաւական արդիւնաբեր կ՛ըլլայ թէ՛ գաղափարներու փոխանակման իմաստով, թէ ալ աշխատակիցներուն զիրար ճանչնալու պատեհութեամբ: Blog-ը այս ձեւով շնչաւոր վայր մը կը դառնայ, ուր կը բնակին համախոհ եւ նոյն հետաքրքրութիւնը ունեցող մարդիկ: Կարծէք նոյն մտահոգութիւններն ու յոյզերը ապրող փոքրիկ համայնք մը ըլլայ: Եւ այս կապը նաեւ անձնական շփումներու կը վերածուի: Ովքերո՜ւ ծանօթացած եմ blog-ին շնորհիւ: Եւ առիթ ունեցած ենք քով քովի ալ գալու, օդային հարթակէն դուրս, իրական կեանքին մէջ: Այս բոլորը կ’ըսեմ, որովհետեւ կը զգամ, որ աշխատակիցները իրարմով կը խրախուսուին, կը ներշնչուին եւ զիրար կը քաջալերեն, ինչ որ շատ կարեւոր է գրական մթնոլորտի ստեղծման ու պահպանման համար:

– Հրապարակելիք նիւթերը ինչպէ՞ս կ’ընտրէք: Որո՞նք կրնան մասնակցիլ այս կայքէջին:

– Հարթակը բաց է բոլորին առջեւ: Գիրի մօտ եղող ոեւէ անձ կրնայ իր մասնակցութիւնը բերել blog-ին: Նիւթերու սահմանափակումներ չկան, նիւթերը մենք չենք որոշեր, գրողը ինքն է տէրը իր գրութեան, խմբագիրին կը մնայ ուղղութիւններ տալ եւ գրական ճաշակը զարգացնելու աշխատանք տանիլ: Ինչ որ կ’ըլլայ արդէն մեծ բծախնդրութեամբ: Ըսեմ նաեւ, որ խմբագրութիւնը ձեռքերը ծալած չի սպասեր գրողի մը յայտնութեան, յաճախ ինք կ’երթայ անոր եւ “կ՛որսայ”, երբ ֆէյսպուքեան ալիքներուն վրայ գրիչ շարժողներ տեսնէ: Այս առումով ալ քաջալերանքը մեծ դեր կրնայ խաղալ սկսնակ գրողներուն համար: Գրողները կը վկայեն. “Առանց ձեր քաջալերանքին, մենք համարձակութիւնը պիտի չունենայինք գրելու կամ յարատեւելու…”, սակայն երբ գրելու աշխատանքը (թէկուզ քաջալերանքէ մղուած) արդէն իսկ կը սկսի սովորութիւն դառնալ ու գրողի առօրեային մէկ մասը կազմել, ինքնաբերաբար, ան իր ներքին մղումովը կը գրէ, առանց որեւէ քաջալերանքի սպասելու: Ասոր կողքին կ՛աւելնայ այլ բարի սովորութիւն մը եւս. որպէսզի առաւելապէս զարգացնէ իր գրելաոճն ու լեզուն` գրողը նաեւ ընթերցանութեան կը փարի եւ միթէ այս չէ՞ մեր գերագոյն նպատակը` լեզուի սահուն գործածութիւնը ապահովել, պահպանել ու տարածել:

– Նկատած եմ, որ արեւմտահայերէնի կողքին արեւելահայերէն եւ բարբառային գրութիւններ ալ կը հրապարակէք: Ի՞նչ կ՛ըսէք այս մասին:

– Հայերէն blog-ի գլխաւոր նպատակը արեւմտահայերէնին զարկ տալն է եւ այդ ուղղութեամբ ալ կ՛աշխատի արդէն: Երբեմն դպրոցականներէ գրութիւններ կը ստանանք, որոնց մէջ մէկ-երկու արեւելահայ աշակերտներու գրութիւններ կ՛ըլլան: Անշուշտ որ չենք մերժեր, որովհետեւ անոնք տուեալ դասարանին մաս կը կազմեն: Գիտէք հարկաւ պարագան Սփիւռքի կարգ մը դպրոցներուն. հոն առկայ են դասական Սփիւռքի շառաւիղներ եւ Հայաստանէն գաղթած, նոր Սփիւռք կազմած, նոյն վարժարանը յաճախող աշակերտներ: Բոլորն ալ կը խրախուսենք, անխտիր: Ունինք նաեւ պարսկահայ, այժմ գերմանաբնակ գրող մը, որ կը գրէ արեւելահայերէն, մնացածը ամբողջութեամբ արեւմտահայերէն է, վերը նշուած պատճառներով: Ինչ կը վերաբերի բարբառներուն, այո՛, իրաւացի էք: Հայերէն blog-ի բաժիններէն մէկը բարբառներու բաժինն է: Բարբառները մեր լեզուին հարստութեան մաս կը կազմեն եւ ունին պատմական եւ լեզուական արժէքներ: Ի՜նչ հաճելի է, երբ Կիւմրի կ՛երթամ ու “սիրեմ կը” կը լսեմ մեր հայրենակիցներէն: Կը նշանակէ որ “կը” ճիւղի բարբառը ցարդ գործածուող լեզու է արեւելահայ շրջանակներէն ներս` անշուշտ հասկնալով պատմական տեղաշարժը Կարինէն Կիւմրի: Նոյն պարագան է նաեւ Գեղարքունիքի մարզի բնակիչներուն խօսակցականը, հոն ցարդ պահպանուած կը գտնենք Պայազիտի եւ Մշոյ բարբառները: Պէտք է շեշտենք, սակայն, որ ժամանակն ու վայրը, նաեւ բնակչութեան տեղաշարժները մեծ ազդեցութիւն գործած են խօսակցական լեզուին վրայ եւ միշտ ալ փոփոխութեան ենթարկած: Գիտակցելով բարբառներու կարեւորութեան, Հայերէն blog-ը յատուկ բաժինով մը իր ընթերցողներուն կը հրամցնէ Քեսապի, Զէյթունի, Մուսա Տաղի, Համշէնի, Ապարանի, Ղափանի, Սիսեանի… եւ այլ բարբառներով գրութիւններ, իբր գոյն ու երանգ մեր լեզուին:

– Շատ ողջունելի է, որ նոր սերունդին, յատկապէս դպրոցականներուն ալ առիթ կ՛ընծայէք իրենց պատումներով մասնակից դարձնելու Հայերէն blog կայքէջին: Մանրամասնութիւններ կու տա՞ք այս մասին:

– Դպրոցականները գրելու մղելը շատ կարեւոր աշխատանք մըն է. փոքր տարիքէն սիրել տալ գիրն ու լեզուն, որպէսզի աւելի ուշ այդ վարժութիւնը սովորութիւն դառնայ եւ ան չհեռանայ լեզուէն, այլ լեզուի միջոցով իր գիտելիքները հարստացնէ ու ճիշդ արտայայտուի: Այս պատճառով ալ կապ հաստատած ենք Սփիւռքի տարբեր գաղութներու ուսուցիչներու հետ եւ իրենց ընտրութեամբ մեզի հասած գրութիւնները երբեմն որոշ խմբագրումէ ետք, կը տեղադրենք blog-ի էջերուն: Մեր աշխատանքին դիմաց մեծ գոհունակութիւն կը զգանք, երբ ուսուցիչներ կը յայտնեն, թէ որքա՜ն խանդավառութիւն կը ստեղծուի դասարանին մէջ, երբ աշակերտները իրենց գրութիւնները համացանցային կայքէջի մը մէջ կը տեսնեն: Ուսուցիչները կարդալ կու տան, երբեմն նեկայացումներ ալ կ՛ընեն իրենց տեղադրուած այս կամ այն նիւթը օգտագործելով: Այդ ներկայացումները կը տեղադրուին blog-ի YouTube-ի բաժնին մէջ: Կը հաւատանք, որ երբ մթնոլորտը ստեղծուի, աշակերտին դրական արդիւնքը կ՛ապահովուի: Հոս կը ստիպուիմ խոստովանութիւն մը ընել, թէ Հայերէն blog-ի այս ամբողջ աշխատանքները սիրայօժար կը կատարուին: Թերեւս, եթէ նիւթական այլ դիւրութիւններ ունենայինք` կարենայինք աւելի ընդարձակել մեր գործունէութիւնը եւ տարբեր հարթակներու վրայ աշակերտական տարբեր ծրագիրներ մշակել: Ամէն պարագայի, ծրագիր ունինք, յառաջիկային, տարբեր գաղութներու աշակերտները (օրինակ՝ Պոլիս եւ ֆրանսա) բերել նոյն հարթակին շուրջ, ծանօթացնել իրարու, նամակագրութիւններ ընել տալ, եւ ինչո՞ւ չէ` վիճարկումներ կազմակերպել: Տեսնենք:

– Շատ շնորհակալ ենք այս բովանդակալից տեղեկութիւններուն համար: Բարի երթ ձեր այս շնորհակալ աշխատանքին: Վարձքերնիդ կատար:

– Շնորհակալ եմ:

Հարցազրոյց Սօսի Միշոյեան Տապպաղեանին Հետ «Հայերէն blog» Կայքէջին Քառամեայ Գործունէութեան Առթիւ

ԹՈՐՈՆԹՈՀԱՅ
8 Ապրիլ 2020

ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ ԻՇԽԱՆ ՉԻՖԹՃԵԱՆԻ ՀԵՏ ՀԱՅԵՐԷՆ BLOGԻ ԵՌԱՄԵԱԿԻՆ ԱՌԹԻՒ

– Պարոն Չիֆթճեան, Դուք բլոգի երեքամեայ տարելիցի օրը (8 Ապրիլ 2019) գրառում էիք կատարել եւ երախտագիտութիւն յայտնել այն հարիւրաւոր մարդկանց, որոնք աշխատակցում են բլոգին, սակայն ինձ հետաքրքիր է՝ ի սկզբանէ ո՞ւմն է եղել մտայղացումը եւ ինչպէ՞ս կարողացաք տարածել Ձեր գաղափարը աշխարհով մէկ:

Նախ կ’ուզեմ ձեզի շնորհակալութիւն յայտնել յատկապէս անոր համար, որ այս հարցումները Հայաստանէն ու արեւելահայերէնով կու գան։ 8 Ապրիլ 2016ին տեղադրած ենք մեր առաջին գրութիւնը Հայերէն Blogին վրայ։ Այս թուականը նաեւ մեր հիմնադրութեան օրը կը դաւանինք եւ իւրաքանչիւր ամսուան 8ին կը ներկայացնենք նախորդ ամսուան ընթացքին հրապարակուած գրութիւններուն ցանկը։

Միշտ ալ միտքիս մէջ շարժիչ հանգամանքով մը ներկայ է 2 Ապրիլ 2016 ին սկիզբ առած Արցախի քառօրեայ պատերազմը, որուն շունչին հետ կապուած կը մնայ, յիշողութեանս մէջ, մեր կայքէջին հիմնադրութիւնը։

Զիս միշտ մտահոգած է ու կը մտահոգէ արեւմտահայերէնին բացակայութիւնը մանաւանդ մեր առօրեային մէջ։ Նկատի չունիմ Հայաստանը։ Լեզու մը միջավայրի մը արտադրանքն է։ Ատենին կային այդ աշխարհագրական միջավայր-կեդրոնները, հիմա ալ կան անոնցմէ ոմանք․ ներկաները բացականերէն դուք զատեցէք․ Կ․ Պոլիս, Զմիւռնիա, Երուսաղէմ, Պէյրութ, Հալէպ, Վենետիկ, Վիեննա, Փարիզ եւ այլն։ Հիմա սակայն հարստացած ենք մեծազօր համացանցով, ու աշխարհագրականին կողքին ու անկէ անկախ ցանցային հարթավայր մը յառաջացած է մեզի համար, ուր մեր լեզուով գրաւոր ու բանաւոր փոխանակում տեղի կ’ունենայ, տեղադրումներուն քովն ի վեր, գրողներ կը կարդան մէկզմէկու գրածները, իրարու կը ծանօթանան, ու այդ փոխանակումը միաժամանակ կ’ունենայ գրական մակարդակ։

Դուք գիտնալու էք, թէ այսօր քանի՞ հաստատութիւն ու կազմակերպութիւն,– հոս անուններ տալու կարիքն իսկ չկայ, որովհետեւ անոնք հայ մամուլի էջերուն երկայնքին կ’երթեւեկեն, – «լծուած» են արեւմտահայերէնի զարգացման ու, ըսենք, կենդանացման աշխատանքին։ Ոմանք նոյնիսկ կը յաւակնին գերարդի մասնագիտական միջոցներով հանդէս եկած ըլլալ։ Անոնց բոլորին ալ յաջողութիւն կը մաղթեմ։ Ցոյց տուէք, խնդրեմ, այդ բոլորին մէջ մէկ հատիկ կազմակերպութիւն, որ արեւմտահայերէնով կայքէջ մը ունի, ուր գրեթէ առօրեայ դրութեամբ նոր նիւթ կը տեղադրէ, – ոչ թէ կը վերահրատարակէ կամ աջէն-ձախէն կը ժողվէ,– բերելով մեր լեզուին այսօրուան վիճակին մասին վկայութիւն։

Ինծի համար այլեւս երգիծանքի առարկայ են համախմբումներ ու դասախօսութիւններ, ուր կ’արծարծուին նման հարցեր. «Ի՞նչ պէտք է ընել, որ արեւմտահայերէնը կենդանանայ, վերակենդանանայ»։ Եթէ բան մը ընել կրցող կայ՝ ինչի՞ կը սպասէ։

Կը հարցնէք «մեր գաղափարը աշխարհով մէկ տարածելուն» մասին։ Այդ հարցումը ես ալ կ’ուղղեմ յաճախ ես ինծի, երբ աշխարհի որեւէ անկիւնէն անձի մը ու մեր միջեւ յանկարծ անակնկալ համագործակցութիւն մը կը սկսի։ Երբեմն կարելի է յիսուն էջ գաղափար ու ծրագիր գրել, սակայն անկարող ըլլալ այդ ծրագիրը կեանքի կոչելու, ո՛ւր մնաց տարածելու, այնքան ատեն որ տեսիլքը կը բացակայի։ Տեսիլքը կապ ունի գալիքը տեսնելուն եւ միաժամանակ չտեսնելուն, ու այդպիսով՝ տեսնել-չտեսնելով պատահելիքին հոտառութիւնը մշակելուն հետ։ Ես կը խորհիմ, որ «գաղափարներու տարածում»ը այս հոտառութեան մշակումին հետ կապուած է եւ ճիշդ այդ է, որ կը պակսի ինչ-ինչ կազմակերպութիւններու, որոնք «փայլատակող» հանդիսութիւններ ու դրամահաւաք կազմակերպելով, նախագահ ու նախարար հրաւիրելով, խորհրդակցութիւններ կատարելով, տպագիր կամ առցանց հատորներու հրատարակութիւններով ու տրամադրումով կը կարծեն արեւմտահայերէնը բեմ հանած ըլլալ։ Արեւմտահայերէնը հարկ է, որ անյապաղ այդ տեսակի բոլոր «բեմերէն» վար իջնէ ու առօրեայ կիրարկման ենթակայ ըլլայ։ Մեր փորձածը այդ է։

– Մուշեղ Իշխանն ասում էր` «Հայ լեզուն տունն է հայուն»: Արդեօք հայ լինելու միակ ցուցիչը հայերէ՞նն է:

Նոյնիսկ եթէ երեւանցիները թերեւս ընդունելու դժուարութիւն ունենան՝ հայ ըլլալու տարբեր ձեւեր կան։ Ասիկա մեր պատմութիւնն է, որ մեզի կը սորվեցնէ եւ մենք չենք կրնար ըլլալ այնքան ինքնավստահ ու կոյր, որ մենք մեր պատմութեան դաս սորվեցնենք։ Հայերէն խօսող հայերն ու չխօսողները մաս կը կազմեն հայութեան մեծ ընտանիքին։ Ընկերաբանները կրնան խօսիլ այդ մանրամասնութիւններուն մասին։ Ամէն անգամ, որ, տարբեր երկիրներու մէջ, լեզուներ փոխելով հայերու հետ խօսելու փորձառութիւնը ունեցած եմ, զգացած եմ անոնց բերած ու բերելիք նպաստը հայկականին, ու նոյնիսկ հայերէնին, որոնք՝ հայկականն ու հայերէնը բազմաշերտ են։

Ես «ազգային դատաւոր» չեմ, որ հոս հայ ըլլալու ցուցանիշեր սահմանեմ։ Ես կրնամ սակայն խօսիլ բաղձանքի մասին ու խստօրէն քննադատել ալ, օրինակ, որ սփիւռքեան համայնքներ ու հայագիտական կեդրոններ, տասնամեակներ շարունակ, ու յատկապէս Հայաստանի Հանրապետութեան անկախացումէն ետք, լեզուն մէկդի շպրտած են, չեն սորված ու չեն սորվեցուցած, դասական ու ծանօթ շրջանակներէ դուրս լեզուն գործածելու միջավայր չեն ստեղծած, կամ լաւագոյն պարագային՝ շնչատ, ժամանակաւոր, անարմատ ձեռնարկներ բերած ու տարած են։ Այս կեցուածքն է պատճառը, ոչ Սփիւռքի սփիւռքեան իրավիճակը, որ լեզուն անտեսուած է մեր համայնքային ու ակադեմական շրջանակներուն կողմէ ու այսօր փաստօրէն «հալածեալ»ի կարգավիճակ մը ունի։ Որքան անմշակոյթ պէտք է ըլլայ համայնքային շրջանակ մը, որ Արեւմտեան Եւրոպայի մէջ հարիւր հազարներու թիւ հաշուէ եւ «իր» լեզուին համար հաստատութիւն կառուցելու տեսիլք չունենայ։ Ինծի ծանօթ է Եւրոպական Միութեան հակալեզու քաղաքականութիւնը, սակայն կան հազարումէկ միջոցներ, անձնական հիմնադրամներով յառաջ երթալու։ Սակայն՝ ոչ։ Ես տեսիլք չեմ տեսներ։

Դուք, հայաստանցիներդ, սովորաբար այս կացութիւնը կը վերագրէք հայրենի հող ու պետութիւն չունենալու սփիւռքեան վիճակին։ Մեծապէս կը սխալիք։ Առանց հողի ու պետութեան հայութեան մեծագոյն իրագործումները կատարուած են։ Անհայրենիք միջավայրի մէջ ծլած ու զարգացում արձանագրած են արեւմտահայերէնը, ինչպէս եւ արեւելահայերէնը։

– Ես տեսնում եմ, որ Ձեր բլոգը անմիջականօրէն է արձագանգում աշխարհի իրադարձութիւններին, օրինակ, Նոտր Դամի այրումից մի քանի ժամ անց «Հայերէն» բլոգում համանուն բանաստեղծութիւն եւ նիւթեր յայտնուեցին: Ամէնօրեայ այս ընթացքի մէջ բլոգում նկատո՞ւմ էք կենդանի լեզուի փոփոխութիւնները:

Մենք ոչ միայն կենդանի լեզուին փոփոխութիւնները կը նկատենք, այլ այդ փոփոխութիւնները կը կազմակերպենք ու կեանքի կը կոչենք։ Այս կազմակերպումն ու կեանքի կոչումը առօրեայ իրականութիւններ են։ Ամէնօրեայ տեղադրումներն ու ընթերցումները լեզուին առօրեայ կերպարանափոխումին հաղորդակից կը դարձնեն մեզ։ Հոն ի յայտ կու գան տարբեր գաղութներու մէջ (Լիբանան, Սուրիա, Եգիպտոս, Ֆրանսա, Գերմանիա եւ այլուր) առկայ խօսակցական ու գրական փորձերն ու զարգացումները։ Մեր փոխանակումները նաեւ տեղական գունաւորումներու յայտնաբերումը կը կատարեն յաճախ։ «Իմանալ»ը պոլսահայերուն համար «լսել»ն է եւ ոչ «հասկնալ»ը։

Աշխատակիցներու ցանկը (https://hayerenblog.wordpress.com/category/աշխատակիցներ/) կրնայ գաղափար մը տալ կայքէջին աշխարհագրական պատկերին մասին, որ էապէս համացանցային է, եւ մենք մեր աշխատակիցներուն ջախջախիչ մեծամասնութեան անձամբ ծանօթ չենք։ Անոնք կը բնակին 23 երկիրներու մէջ՝ Հայաստան, Արցախ, Սուրիա, Լիբանան, Իսրայէլ, Յորդանան, Եգիպտոս, Քուէյթ, Թուրքիա, Գերմանիա, Ֆրանսա, Իտալիա, Զուիցերիա, Հոլանտա, Յունաստան, Կիպրոս, Ռուսիա, Ռումանիա, Լեհաստան, Գանատա, Մ․ Նահանգներ, Արժանթին, Ուրուկուէյ։

Առիթով մը յարգելի գիտնական մը «մշակութային գործունէութիւն» կ’որակէր սփիւռքեան գաղութի մը մէջ ամիսը անգամ մը մանուկներ ու պատանիներ հաւաքելով հայերէն երգուպար սորվեցելը անոնց, շատ հաւանաբար ալ՝ անգլերէնի միջնորդութեամբ։ Ուրիշ շատ մը տեղեր տարին անգամ մը երիտասարդական կամ ճամբարային այլ համախմբումներ տեղի կ’ունենան, տարիներէ, երբեմն տասնամեակներէ ի վեր։ Ես չեմ կրնար երեւակայել, որ մարդիկ ամիսը կամ տարին անգամ մը միայն մարմնական սնունդ ստանան։ Իսկ եթէ լեզուն ամսական կամ տարեկան՝ տօնական սնունդ է միայն, կամ զարդ, որ ամիսը կամ տարին անգամ մը կը կրես ու պահարանին մէջ կը պահես, աւելի լաւ է, որ այդ զարդը պակաս ըլլայ։ Առանց այդ զարդին ալ կարելի է ապրիլ։ Եւ այս է արդէն պատճառը, որ լեզուն, իբրեւ «աւելորդ զարդ», մեր առօրեայէն դուրս շպրտուած է։

Գոյութիւն ունին համացանցային համալսարաններ, որոնց շօշափելի արդիւնքին մասին դժբախտաբար որեւէ տեղեկութիւն չունիմ․ անոնց շրջանաւարտները, որոնք վկայականներ ալ կը ստանան, կը շոգիանան ու երկի՞նք կը բարձրանան։ Ի վերջոյ ո՞ւր կը կիրարկեն անոնք իրենց սորված հայերէնը։ Չկիրարկելո՞ւ համար կը սորվին։ Երբեմն կը լսեմ հազարաւոր շրջանաւարտներու մասին, որոնցմէ մէկ հոգին անգամ համացանցային նոր թերթ մը (տպագիրները արդէն միայն փակուելու սովորութիւն ունին) հիմնելու նախաձեռնութեան չէ դիմած, ըստ երեւոյթին։ Լեզուն իմաստ չունի այլեւս մեր առօրեային համար։ Այս է բացարձակ ճշմարտութիւնը։ Եւ այս ճշմարտութեան դէմ է, որ մենք կ’աշխատինք գիշեր-ցերեկ։

– Ի՞նչ դժուարութիւնների է հանդիպում արեւմտահայ լեզուակիրն այսօր: Մտածում եմ, որ եթէ արեւելահայերէնը սակրալանալու, կենդանի մնալու խնդիր չունի, քանի որ ամէնօրեայ գործածութեան մէջ այն ազատ է նաեւ նորութիւններ ընդունել, արեւմտահայ լեզուի պահպանութիւնը շատ աւելի բարդ է: Ինչպէ՞ս կարող ենք այնպէս անել, որ արեւմտահայերէնը ոչ ուծացուի, ոչ էլ մեռած, անկենդան լեզուի նմանուի: Կա՞յ այդ սահմանը:

Նախ չմոռնանք մեր կայքէջին ունեցած դժուարութիւնները, որոնք բնական են, անոնց յաղթահարումը յաճախ ծանր, մեր գլխէն վեր միջոցներ կը պահանջէ։ Եթէ նիւթական կարելիութիւններ ունենայինք, կրնայինք հսկայական աշխատանք յառաջ տանիլ, քանի մը կայքէջի ծաւալով եւ յատուկ ծրագրերով։ Դժբախտաբար, սակայն, արեւմտահայերէնով եւ ընդհանրապէս գրականութեամբ լրջօրէն հետաքրքրուող հաստատութիւններ չկան, – Հայաստան ալ պարագան շատ տարբեր չէ, հակառակ պետական բոլոր լծակներուն, եւ մենք պէտք է ի վերջոյ գիտակցինք, որ եւրոպացի ժողովուրդ մըն ալ չենք, որ մշակութային հիմնադրամներ ունի, հակառակ այն իրողութեան, որ Արեւմուտքի բնակիչ ենք, – եղածներն ալ կողմնորոշումի լուրջ դժուարութիւններ ունին․ մասնագէտներ կը մէկտեղուին, կը խորհրդակցին, կը ծրագրեն, սակայն ձեռնունայն կը ցրուին, ոմանք կուրաբար կը գործեն, շատ մը տեղեր պատճառ դառնալով արեւմտահայերէնի «կենդանի սպանութեան»։ Հսկայական մսխումներու վկան ենք։ Դժգոհ չենք, ոչ ալ կը բողոքենք։ Բայց այս անպատասխանատու կացութիւնը մեզ դժուարութիւններու առջեւ կը դնէ։

Թացի եւ չորի տարբերութիւնը շատ կարեւոր է որեւէ լեզուի զարգացման համար։ Մենք գոհունակութեամբ կը շարունակենք մեր ճամբան, որովհետեւ կրցած ենք արեւմտահայերէնին սերմերը ցանել հո՛ն, ուր դատարկապորտ հրապարակագիրներ անապատ կը տեսնեն, կրցած ենք կայծին տալ օթեւան, երբ անկարող ծրագրողներ մարդուժի պակասի մասին կը խօսին բեմերէն։ Շատերու կողմէ մեզի ուղղուած հետեւեալ հաստատումը աւելի քան մխիթարանք է, ինչ որ կը համարենք մեր աշխատանքին ամենէն վաւերական գնահատանքը․ «Եթէ դուք չըլլայիք, մենք չէինք քաջալերուեր»։

Եթէ դուք Հայաստանի մէջ արեւմտահայերէնին կ’ուզէք սատարել՝ կրնաք պարզապէս արեւմտահայերէն կարդալ։ Ուրախութեամբ կ’ուզեմ արձանագրել, որ վերջին տարիներուն Երեւանի քանի մը հրատարակչատուները արեւմտահայերէնով ու աւանդական ուղղագրութեամբ հատորներ լոյս ընծայած են։ Ուրախութեանս չափ ալ տխուր եմ, քանի գիտեմ, որ այդ հատորները Հայաստանի մէջ երկու տասնեակէ աւելի ընթերցող չունին՝ լաւագոյն պարագային։

Արեւմտահայերէնին ապագան կը գտնուի լեզուախօսին ու լեզուագիրին ձեռքը։ Անոնք են, որ պիտի ապրեցնեն կամ մեռցնեն զայն։ Անոնց կամքէն կախեալ է ամէն ինչ։ Մեր կատարած փորձը ցանցային միջավայր մը ստեղծելն է։ Հայաստանը, մանաւանդ ներկայիս, ոտքի կանգնելու հսկայական դժուարութիւններ ունի եւ մինչեւ այսօր ոչ մէկ լուրջ քայլ ու ծրագիր ներկայացուցած է արեւմտահայերէնին համար, ներառեալ այսպէս կոչուած Սփիւռքի նախարարութեան տասնամեայ գործունէութիւնը։

Արտօնեցէք ինծի հոս ընել հետեւեալ մատնանշումը․ վերջին տարիներուն Երեւանի մէջ իբր թէ յանուն արեւմտահայերէնի ձեռնարկումներ տեղի կ’ունենան, արեւմտահայերէնով կայքէջեր կը բուսնին, հեռատեսիլի հաղորդումներ կը սփռուին, հանրային եթերէն արեւմտահայերէնով լուրեր կը ձայնասփռուին, Ուիքիփետիան արեւմտահայերէնով յօդուածներ լոյս կ’ընծայէ եւ այլն եւ այլն։ Այս բոլոր ձեռնարկները, առանց բացառութեան, կը կատարեն ծուռ արեւմտահայերէնի մը տարածումը մեր հայրենիքին մէջ։ Ասիկա ահաւոր աղէտ մըն է, որ տեղի կ’ունենայ մեր աչքին առջեւ։

Հոս տեղը չէ մանրամասնութիւններ նշելու, որոնք կրնան հատորներ լեցնել, բայց որոնք ոչ մէկ կողմի պատիւ կրնան բերել։ Եւ աս «լեզուն» իբրեւ արեւմտահայերէն կը մատուցուի արեւմտահայերէնին անտեղեակ երեւանցիին կամ արեւելահայուն ընդհանրապէս։ Դժուա՞ր է հասկնալ, թէ արեւմտահայերէնին անտեղեակ մարդիկ չեն կրնար անոր նեցուկ կանգնիլ։ Անոնք կրնան միայն անոր զարգացումը խանգարել։

Մեր ձեռնարկը այդ խանգարումին դէմ աշխատանք մը կրնաք համարել։

Երեւանի մէջ կան արեւմտահայերէնով հրատարակութիւններ կատարելու յաւակնութիւններ։ Քիչ մը մանրամասնեմ։ Սովետական շրջանին այստեղ հրամցուած խոցոտուած արեւմտահայերէնին մասին վկայութիւններէն մէկն է (ի միջի այլոց, իմ իսկ առաջարկովս, քսաներեք տարի առաջ գրի առնուած) Ա․ Ալիքեանի ուշագրաւ գրախօսականը Դ․ Վարուժանի երեւանեան ակադեմական եռահատորին մասին։ Ներկայիս Երեւանի մէջ կան խողխողուած արեւմտահայերէնով լոյս տեսնող խեղճուկրակ լրատուամիջոցներ ու կայքէջեր, ինչպէս արդէն յիշեցի, որոնք կը զբաղին լեզուին սպանութեամբ։ Այսպիսիներ կը կարծեն, որ արեւմտահայերէնին օգտակար կը դառնան, մինչդեռ անոր թաղումն է, որ կը կազմակերպեն։ Իսկ Երեւանի մէջ արեւմտահայերէնով զբաղող կամ արեւմտահայերէնի գիտակ որեւէ ձեռներէցութիւն (ուրիշ բառ չեմ ուզեր գործածել) չկայ, որ զբաղի այնտեղ գոյութեան կոչուող տարօրինակութիւններով։ Գրական հանդէս մը, օրինակ մը տալու համար, այլապէս՝ հետաքրքրական, արեւմտահայերէնի բազմաթիւ սխալներով արեւմտահայերէն նիւթեր կը հրապարակէ։ Քանիցս դիմած ենք խմբագիրին։ Կը յուսանք, որ արդիւնք կու տան մեր դիմումները։ Յանուն արեւմտահայերէնի կարելի է աւերներ գործել եւ ըսել, որ արեւմտահայերէնի «դատ»ը կը պաշտպանուի։ Այս բոլորին աղիտալի արդիւնքը այն կ’ըլլայ, որ մենք Երեւանի մէջ կ’ունենանք խեղուած արեւմտահայերէնով հրապարակումներ, որոնք «իբրեւ արեւմտահայերէն» կ’օգտագործուին, կը մէջբերուին ալ․․․։

Արեւելահայերէնախառն արեւմտահայերէն մը չի կրնար արեւմտահայերէնին ապագան ըլլալ։ Մենք խորապէս կը գիտակցինք, որ պատահականութեան ու ճակատագրին յանձնուած լեզու մը չի զարգանար։ Սպանութիւնը զարգացում չէ։ Լեզուն կայ ամէնուրեք ու կը բացակայի ամէնուրեք։ Մեր աշխատանքը կը վերաբերի լեզուին ներկայութիւնը զօրաւոր հիմերու վրայ դնելուն մէջ։ Մենք կ’աշխատինք գիշեր ու ցերեկ, որպէսզի արեւմտահայերէնը դառնայ սիրելի, համակրելի, բնական, գործածելի, ոչ թէ զարդ, ոչ ալ անընդհատ իր փաստաբաններուն բերնին նայող դատարկապորտ դատապարտեալ։

Հոս չեմ ուզեր խօսիլ արեւելահայերէնին դժուարութիւններուն մասին, որոնց տեղեակ եմ, միայն կ’ուզեմ յիշեցնել, որ լեզուի մը զարգացումը անոր հող ունենալուն հետ կապ չունի միշտ։ Արեւմտահայերէնը «անհող» վիճակով շատ աւելի լաւ փորձառութիւն ունի ու շատ աւելի երկար ճամբայ կտրած է, օրինակի մը համար, օտար բառերու հայացումներ առաջարկելու իմաստով, քան արեւելահայերէնը, որ օտար բառը եղածին պէս իւրացնելու հակամէտ է․ գործողութիւն մը, որ բառամթերքը ծուլութեան կ’առաջնորդէ։ Այլ օրինակ մը․ անհող քրտերէնը իր քանի մը տարբերակներով եւրոպական համալսարաններու մէջ իսկ կը դասաւանդուի, մինչ մենք արեւմտահայերէնին հայրենիքի մէջ տեղ տալու մասին իսկ չենք մտածած։ Այս է մեր ճակատագիրը։ Ոմանք կը հաշտուին անոր հետ, ուրիշներ կը պայքարին անոր դէմ։ Ես երկրորդներէն եմ։

– Հայերէն բլոգը կարծես դուրս է եկել օնլայն տիրոյթից, նկատեցի, որ Ձեր բլոգի խմբագիրները նաեւ ուսուցչութեամբ են զբաղւում, հայերէն խաչբառերի ստեղծման աշխատանքներին են մասնակցել: Առաջիկայում այդօրինակ ի՞նչ նախագծեր ունէք՝ հայերէն ուսուցանելու, տարածելու կամ որեւէ այլ հայանպաստ ոլորտում:

Որպէսզի արեւմտահայերէնը ապագայ ունենայ, անիկա պէտք է գրուի նաեւ պատանիներու եւ երիտասարդներու կողմէ։ Ասիկա մեր հաւատամքին կարեւոր կէտերէն է։ Մեր աշխատակիցներուն մէջ կան ուսուցչուհիներ, ինչպէս նկատած էք, այո, որոնք կը մղեն իրենց աշակերտ-աշակերտուհիները դասարանային պարտականութիւններէն ու պատերէն դուրս ելլելու, գրութեամբ ու խաղերով մասնակցելու մեր էջին։ Այս մասնակցութենէն անդին կը ծրագրենք յառաջիկային տարբեր գաղութներու դասարանները, անոնց ուսուցչուհիներուն առաջնորդութեամբ ու գործակցութեամբ, իրարու հետ կապի մէջ դնել։ Կրնան նաեւ այլ գաղափարներ կեանքի կոչուիլ։

Հազարումի ձեւեր կան լեզուն դասէն, դասարանէն ու մանաւանդ դպրոցէն ետք ի գործ ածելու, սակայն մեր կառոյցներն ու կազմակերպութիւնները, միութիւններն ու անմիութիւնները հետաքրքրութեան նուազագոյն աստիճան իսկ ցոյց չեն տար ցարդ։ Գիտէք, ես անձամբ ալ դիմած եմ անհատներու։ Ինծի կը թուի, որ լեզուն այդ կառոյցներուն համար կենսական իմաստ չունի, գոնէ վերջին քանի մը տասնամեակներուն։

Հայերէնի ուսուցումը եւ տարածումը բազմակողմանի իմաստ ունին մեր էջին համար եւ փոխանակման վրայ հիմնուած են։ Կարդացէք մեր էջին ԲԱՌ ՈՒ ԲԱՆ ու ԲԱՐԲԱՌ բաժինները, գաղափար կազմելու համար։

– Նիւթերի ընտրութեան ի՞նչ չափանիշներ են գործում, վարչութի՞ւնն է հաստատում նիւթերի ընտրութիւնը, թէ՞ իւրաքանչիւր յօդուածագիր ի՞նքն է ընտրում:

Սկզբնական շրջանին մենք միայն կը դիմէինք կազմաւորուած կամ սկսնակ գրողներու։ Այժմ նաեւ դիմումներ կը ստանանք, պատահմամբ համացանցի վրայ մարդիկ կը հանդիպին մեր էջին, բարեբախտաբար, եւ անոր գիւտը կը կատարեն։ Կը հետաքրքրուին, կը քաջալերուին, որ նման ձեռնարկ մը կայ, կը գնահատեն մեր աշխատանքը ու աշխատակցութիւն կ’առաջարկեն։ Մէյ մը մենք կ’ընտրենք հեղինակները, մէյ մըն ալ կ’ընտրուինք, եթէ կ’ուզէք։

Ընտրելէն եւ ընտրուելէն անդին, Հայերէն Blogին բարեմասնութիւնը, սակայն, ոչ միայն կազմաւորեալ եւ սկսնակ գրողներու համար բեմ դառնալ է, այլեւ չգրողները գրելու մղելը, անյայտները յայտնաբերելը։ Ասիկա շատ վտանգաւոր աշխատանք է, որովհետեւ մենք ամէն ճաշակ գոհացնելու ձգտում չունինք․ ոչ հիւանդանոց, ոչ ալ բարեգործական միութիւն բացած ենք։ Մենք կ’աշխատինք անհատ գրիչներու հետ, երբեմն զերոյէն սկսելով, որոշ ճաշակի մը զարգացման համար։ (Չափանիշէ աւելի կը փափաքիմ ճաշակի մասին խօսիլ)։ Գրական այլազան մակարդակներու առկայութիւնը մեր քով պարզապէս այն պատճառով է, որ համոզուած ենք, որ արեւմտահայերէնին իրաւունքն է ունենալ այդ բոլոր մակարդակները, մանաւանդ մեր այս ժամանակաշրջանին, ուր արեւմտահայերէնով այս կամ այն մակարդակով արտայայտուիլը անկարելի կը համարուի, «չունինք»ներու շարան մը կը փռուի մեր առջեւ։ Անընդհատ «չունինք» կրկնողները հարկին առջեւ կը գտնուին գիտնալու, թէ ինչպէ՞ս կարելի է ունենա՛լ․․․։

Պիտի ուզեմ այստեղ շեշտել ուժականութիւն մը, որ մեր աշխատակիցներուն միջեւ կ’երթեւեկէ։ Այլապէս կարելի է գրական հանդէսի մը իբրեւ գրող, հասուն գրող կամ նորելուկ գրող նիւթ մատակարարել, հրատարակուիլ կամ մերժուիլ։ Գրական պարբերական մը, սակայն, տեսիլք ու նպատակ հետապնդելու է։ Տեսիլք ու նպատակ ինքնածանուցում չեն նշանակեր։ Համացանցի այս դարաշրջանին երկրէ երկիր պտոյտները կարելի է նուազեցնել, խնայել այդ շրջագայութիւնները, եթէ անոնք ինքնին նպատակ չեն։ Այսօր լսատեսողական հազարումէկ միջոցներ կան հանդիպումներ կազմակերպելու։

Մենք շեշտը դրած ենք ինքնաշխատութեան վրայ, որ երբեմն փակ դռներու ետեւ տեղի կ’ունենայ, որուն արդիւնքը սակայն փակ դռներու ետեւ չի մնար։

– Այսօր ժամանակակից ի՞նչ գրականութիւն է ըստ Ձեզ ստեղծւում, հետեւո՞ւմ էք, ունէ՞ք սիրելի հեղինակներ:

Շատ մեծ հարցում է ասիկա։ Տիրապետած լեզուներովս կը հետեւիմ նորութիւններու, որքան որ կրնամ։ Տարբեր արուեստներու, նոյնպէս ալ գրականութեան մէջ, աշխարհագրական, մշակութային, լեզուական սահմանազանցումներու եւ խառնումներու արդիւնք եղող «գործեր», որոնք անցեալ դարուն արդէն արտադրուած իրողութիւններ էին, այսօր մտած են արագավազ ընթացքի մը մէջ, համացանցայինն ու հնարագիտականը կը տիրապետեն։

Օրինակ մը տամ․ Հանս Մակնուս Էնցենզպերկեր անունով գերմանացի բանաստեղծը 2000ին ստեղծած է «Լանտպերկի Բանաստեղծական Մեքենա»ն (Landberger Poesieautomat), որ վեցտողեայ մշտանորոգելի քերթուած-տախտակ-մեքենայ մըն է, ուր ամէն ընթերցող կրնայ ըստ կամս բառերու տեղադրումով տողերը եւ բառաշարը ընդմիշտ փոփոխութեան ենթարկել, բանաստեղծական կամ անբանաստեղծական նոր տողեր ստեղծելով, թէեւ «ստեղծում»ի այս պարագան բաւական քննարկումներու պատճառ դարձաւ ատենին։ Այս ցուցատախտակ-մեքենան 2006 թուականէն ի վեր կը գտնուի ու կը ցուցադրուի Գերմանիոյ Մարպախ քաղաքի «Արդիականութեան Գրական Թանգարան»ին մէջ։

Այս օրինակով կարելի է տեսնել, թէ ընթերցողը մաս կը կազմէ երկին գոյութեան ու գոյառման իսկ, որ լինելաքայքայման մշտական ընթացք մըն է։ Մեր ապրած «թուայնացած ժամանակաշրջան»ը, համացանցային այս դարաշրջանը ամէն սահման, ժամանակ, կառուցում ու քայքայում փոխնիփոխ լքող ու հաստատող իր նկարագրով թերեւս ըսելիք ունենայ նաեւ հայ գրականութեան։

– Իսկ «Գրանիշ» կարդո՞ւմ էք:

«Գրանիշ»ին կը հետեւիմ, ոչ միշտ, աշխատակցելու եւ համագործակցելու առիթներ ալ ունեցած եմ։

– Ի՞նչ կը մաղթէք մեր ընթերցողներին:

«Գրանիշ»ին կը մաղթեմ, որ առաւել արեւմտահայ ու սփիւռքահայ գրականութիւն տեղադրէ, որպէսզի ընթերցողներն ալ արեւելահայերէնի կողքին յաճախ նաեւ արեւմտահայերէն նիւթեր կարդալու առիթ ունենան։

Հարցազրոյցը վարեց՝ Անի Յովնանը

https://granish.org/hayeren-blogi-eramyaki-artiv/

ՀԱՅԵՐԷՆ BLOG – ԳՐԱԿԱՆ ԳՈՐԾԱՐԱՆ ՄԸ

«Գանձասար» շաբաթաթերթի (Հալէպ) հարցազրոյցը Իշխան Չիֆթճեանի հետ
(23 Փետրուար, 1 Մարտ, 9 Մարտ 2018)

Ա․

Զարմիկ Պօղիկեան – Տարի մը եւ տասը ամիսէ ի վեր արեւմտահայերէնով հետաքրքրուող, նոր խօսք, գեղարուեստական ճաշակ, նոր միտք որոնող ընթերցողներուն ուշադրութենէն չէ վրիպած հայկական կայքէջի մը ծնունդը, որ համացանցի վրայ էջք կատարած է անձայն, առանց շեփորահարելու իր աշխատանքը: Հայերէնի ծարաւով համացանցային աշխարհին մէջ շրջող ընթերցողն է միայն, որ կը գտնէ այս կայքէջը ու պեղելով անոր բովանդակութիւնը կ’ըմբռնէ, որ Հայերէն պլօկը օրըստօրէ հայերէնասիրութիւնը ապրումէն կեանքի, կեանքէն արտայայտչաձեւի կը վերածէ ու կը յայտնաբերէ հայերէն մտածող, հայերէնով շնչող եւ ստեղծագործող, հայերէնը ապրեցնող գրիչներ:

Կը խորհիմ, թէ պատահականութեան արդիւնքով չէ, որ Հայերէն պլօկը խորհրդանիշ ընտրած է պտղաբերութեան նշանը՝ նուռը. խորհրդանիշը անոնց, որոնց աշխատանքը կը ծնի ամբողջական ու կրքոտ նուիրումէն: Առանց այդ նուիրումին ու հոգեկան հզօր շարժումին, հաւանաբար այսքան բանուկ գործարանի մը չվերածուէր Հայերէն պլօկը: Գործարան կ’ըսենք, որովհետեւ անոր էջերուն վրայ օրական դրութեամբ արտադրուող տեղադրումներ կը տեսնենք։ Տեղադրումներ, որոնք սովորական պարտականութեան մը տուրքը չէ որ կը վճարեն, այլ հայերէնով վերածնելու կարելիութիւնը ցոյց կու տան՝ լեզուի նահանջը երգելով ծուլութեան անձնատուր եղողներուն։

Խմբագիրներու միջեւ հրապարակային զրոյցը եւ մտքերու փոխանակումը շահեկան համարելով, քանի մը հարցում կ’ուղղենք Հայերէն պլօկի հիմնադիր եւ գլխաւոր խմբագիր Իշխան Չիֆթճեանին՝ ծանօթանալու եւ մեր ընթերցողները ծանօթացնելու հայ գիր ու գրականութեան շարժիչ ոյժը ցայտուն պահելու կոչուած այս կայքէջին՝ Հայերէն պլօկին առաջադրանքներուն։

1․ Համացանցային անհաշիւ կայքէջերուն մէջ, ի՞նչ առաջադրանքով ճամբայ ելաւ, ինչպիսի՞ սահմաններ հատեց եւ ինչպիսի՞ յամեցող թիւրըմբռնումներ շրջեց Հայերէն պլօկը։

Իշխան Չիֆթճեան – Նախ շնորհակալ եմ ձեր հետաքրքրութեան համար, որ հարցումներով կը դիմէք Հայերէն blog-ին։ Ցարդ մէկը այս քայլին չէ դիմած։ Եւ ինչո՞ւ դիմէ։ Այո, անհաշիւ կայքէջերուն մէջ մենք ալ մեր գոյութիւնը ունինք։ Ձեր այս հարցումին ամէնէն կարճ պատասխանը «Ա՛ռ եւ կարդա՛»ն պիտի ըլլար, սակայն կ’ենթադրեմ, որ դուք արդէն կը հետեւիք մեր կայքէջին, ծանօթ էք, կը թափառիք հոն երբեմն, եւ բնականաբար այդ կարճ պատասխանը ձեզ չի կրնար բաւարարել։ «Առաջադրութիւններ» վերտառութեամբ էջ մը ունինք (https://hayerenblog.wordpress.com/category/հայերէն-պլօկի-մասին/), եւ եթէ չեմ սխալիր, դուք զայն հրատարակած ալ էք ձեր կայքէջին վրայ (http://www.kantsasar.com/news/2017/06/11/20864/), ուր շարադրուած է կարելի մանրամասնութեամբ, թէ ինչո՞ւ ճամբայ ելած ենք, ի՞նչ բան առաջ կը դնենք։ Թերեւս կ’արժէ, եթէ արտօնէք, սկզբնական քայլերու մասին այստեղ քանի մը նշում կատարել։

Համացանցին բարիքէն օգտուելով կապ հաստատեցինք դիմատետրի վրայ ներկայ անձերու հետ, որոնք գրութիւններ կը զետեղէին իրենց անձնական էջերուն վրայ։ Կապը վերածուեցաւ համագործակցութեան եւ ծնունդ տուաւ այն էջին, որ Հայերէն blog (այսուհետեւ՝ ՀՊ) անունով ծանօթ է։

Սկզբնական երեք հոգինոց խմբակը ժամանակի ընթացքին բաւական մեծցաւ աշխարհագրական բաշխումի, մտածելակերպի, մտահորիզոնի եւ այլ իմաստներով։ Սփիւռքի տարբեր գաղութները ներկայ են հոն իրենց նիւթերով ու հարցերով, յուշագրութիւններով ու ակնարկներով տրուած, ինչ որ առանձին ուսումնասիրութեան մը նիւթ կը մատակարարէ։ Էջին ընդհանուր պարունակը, սակայն, գրական է։

Շշմեցուցիչ է ինծի համար այն երեւոյթը, որ մեր աշխատակիցներուն 95 առ հարիւրը անձամբ ինծի անծանօթ է։ Անդամներուն այդ տոկոսը ոչ նախապէս ճանչցած եմ, ոչ ալ անոր հանդիպած, սակայն նոյն աս տոկոսին ու գրեթէ բոլորին մասին կրնամ ըսել, որ անմիջական կապի մէջ են մեզի հետ։ Այս երեւոյթը զիս անձամբ անհուն երախտագիտութեամբ կը լեցնէ մեր բոլոր աշխատակիցներուն հանդէպ, սկսեալ անմիջական գործակիցներէս՝ Սօսի Միշոյեան-Տապպաղեանէն եւ Անի Բրդոյեան-Ղազարեանէն մինչեւ ամէնէն հեռու հեռաւոր աշխատակիցը, որոնք առանց որեւէ ակնկալութեան մեր դիմումին կ’ընդառաջեն՝ գրելով, յուշագրելով, իրենց գրութիւնները վերանայելով ու վերամշակելով, աշխատելով, ճաշակի մը զարգացման հետամուտ ըլլալով, թարգմանելով, բարբառագրելով, հատոր ու վաւերաթուղթ տրամադրելով, երգիծանկար ու լուսանկար փնտռտելով, իրենց աշակերտները քաջալերելով, այս կամ այն դամաբարանը լուսանկարելով. այս բոլորը՝ «ոսկի եւ արծաթ» չունեցող մեր նախնական պայմաններուն մէջ։

Պէյրութ, Շուշի, Երեւան, Պոլիս-Իսթանպուլ, Գահիրէ, Հալէպ, Դամասկոս, Գամիշլի, Ամման, Քուէյթ, Փարիզ, Նիս, Տեն-Հաակ, Համպուրկ, Շթութընզէ, Մոնթրէալ, Նիւ Եորք, Լոս Անճելոս՝ ահա քաղաքներ, ի միջի այլոց, ուր կը գտնուին մեր աշխատակիցները եւ անոնց աշակերտները։ Աշխատակիցներու ցանկը՝ https://hayerenblog.wordpress.com/category/աշխատակիցներ/:

Միջինարեւելեան գաղութներու Սփիւռքը ունի ցրուած այնքան տարրեր, որոնք իրենց ստեղծագործական ու թարգմանչական շնորհներով հատորներ լեցնելու ուժականութիւնն ունին։ Աշխատակիցներու ցանկը նշեցի վերը։ Անոնցմէ շատ աւելի մեծ թիւ մը հասանելի կրնար դառնալ համացանցի միջոցաւ, եթէ մենք տրամադրելիք աւելի ժամանակ ունենայինք։ Ճիշդ է որ ամէն աշխատակից միշտ չի գրեր։ Սպասելի ալ չէ այդ մէկը։ Ամէն գրող ունի իր կշռոյթը եւ հարկ է յարգել իւրաքանչիւրին կշռոյթը։ Ես անձամբ ունիմ հոն անշուշտ իմ նախընտրութիւններս, ինչ կը վերաբերի գրութեանց որակին, սակայն նախընտրութիւններէս առաջ կու գայ մեր առաջադրութիւններուն մէջ նշուած, ձեր ալ հոս մատնանշած մեր նպատակներէն մէկը. մենք գործարան մը բացած ենք, եթէ կ’ուզէք, ուր սկսնակներ իրենց քայլերը կ’առնեն՝ մէկ կողմէ, իսկ արդէն յառաջացած գրիչներ կը հրապարակեն իրենց նիւթերը՝ միւս կողմէ, հետագային ելեկտրոնային կամ տպագիր հատորներու ճակատագրին հասնելու համար։

Կան համացանցի վրայ բաւական գրական նիւթեր ամբարող ու ներկայացնող էջեր, ուր ամէն անդամ կամ չանդամ, ուզած ատեն իր ուզած նիւթը կրնայ տեղադրել, հոն տեղադրածը միաժամանակ հինգ-վեց տեղ տեղադրել, ճիշդ մեր մամուլին պէս, ուր երբեմն բարոյական նուազագոյն պարկեշտութիւնն ալ նկատի չ’առնուիր, նշելու համար գրութեան աղբիւրը։ Ինծի համար դժուար է հասկնալ, թէ գրութիւն մը տարածելու, հեռահաս դարձնելու մոլուցքին նպատակը ի՞նչ է, երբ այսօր համացանցի վրայ ամէն նիւթ արդէն հասանելի է։

Կը խօսիք «առանց շեփորահարում»ի գործելու մասին։ Մեր նպատակներէն չէ եղած ցուցնելը, այլ ըլլալը։ «Ի՞նչ պէտք է ընել», «ինչպէ՞ս պէտք է ընել», «ինչպէ՞ս պէտք է շարժիլ»էն առաջ եւ վերջ, հարցումներէն առաջ եւ վերջ կու գայ արարքը։ Եւ անձամբ ինծի համար զարմանալի է այս հարցումներով ժամանակ անցընելու ամուլ պարապմունքը, որ վերջին տարիներուն նորաձեւութեան վերածուած է։ Ինչո՞ւ խորհրդածել ու տեսաբանել ի վերջոյ։ Ո՞ր նպատակներուն ի խնդիր։

Կը հարցնէք «սահմաններու հատում»ի մասին։ Աշխարհագրականին կողքին շատ անհրաժեշտ է անոր հետ իսկ կապ ունեցող մտահորիզոնի, ճաշակներու, մօտեցումներու, կազմաւորումի, սերունդներու տարբերութեանց՝ սահմաններո՛ւ պարագան։ Երբ խօսքը կը վերաբերի գրական կամ գիրական, ինչպէս մեր առաջադրութիւններուն մէջ կը յիշենք, արտադրութեան, այն ատեն այս տարբերութիւններուն ու այլազանութեան մասին խօսիլը կը դառնայ անհրաժեշտ։ Մենք տասէն եօթանասուն տարեկան գրիչներ ունինք։ Այո, սահմաններ կան, զանոնք կարելի է հատել ու զանցել, երբ մէկ գրողը միւսին գրածը կարդալով փորձառութիւնը կ’ունենայ իր իսկ սահմանները ընդարձակելու, մտնելու պարտէզէն, լճակէն, ծովէն, ովկիանոսէն կամ անապատէն ներս միւսին, իրմէ աւելի կամ նուազ փորձառուին։ Երբ աշխատակիցներ իրարու գրածները կը կարդան եւ մենք կը հետեւինք այս միջգրողական փոխանակումներուն, արդէն վկան կը դառնանք չսպասուած ու մեր կողմէ չառաջադրուած նպատակներու իրագործման, այո, ձեւով մը նոր սահմաններու մերձեցման։

Սահմաններու հատումին կը վերաբերի նաեւ արտատպումի հարցը, որուն ակնարկեցի, եւ որուն մենք սկզբունքով դէմ ենք։ Ժամանակին, երբ համացանց գոյութիւն չունէր, արտատպումը դեռ հասկնալի էր։ Փարիզ լոյս տեսած յօդուած մը Պէյրութ արտատպելով կրնայիր ընթերցողիդ «նոր» նիւթ հրամցնել։ Բայց այսօր համացանցը այդ հարցը միանգամընդմիշտ լուծած է։

Կը հարցնէք «թիւրըմբռնումներ»ու մասին։ Կարելի է յիսուն էջ տեսութիւն գրել, սակայն չունենալ այդ տեսութեան տեսիլքը։ Կարելի է այդ տեսիլքին մասին մատնանշումներ ընել կամ գիտաժողովներ կազմակերպել, սակայն երբեք չհասնիլ շօշափելի արդիւնքի։ Կարելի է հասնիլ շօշափելի արդիւնքի, սակայն չյարատեւել այդ արդիւնքին քով այլ արդիւնք ձեռք ձգելու, ընդարձակուելու, արմատ նետելու համար։ Յաճախ կը խօսուի մարդուժի պակասին մասին, թէ ուժերը կը ցրուին, կը կորսուին, կը հեռանան, կ’անհետանան, չկան, չենք գտներ։ Տեսիլքը տեղ մը կապ ունի սահմաններ հատելու, տուեալով չգոհանալու, ծուլութեան մէջ չընդարմանալու, եւ, այո, թիւր հասկացողութիւնները բանիւ եւ գործով շտկելու հետ։

2․ Ակնառու է կայքէջին հարուստ բովանդակութիւնը: Օրն ի բուն կը հոլովենք, որ արեւմտահայերէն գրող չկայ, կարդացող չկայ, ստեղծագործող չկայ, ամենայն սառնասրտութեամբ մեռնող լեզուներուն շարքին ալ կը դասենք մեր ոսկեղինիկը՝ առանց գործի լծուելու, բայց, ահա՛, Հայերէն պլօկին վրայ կը տեսնենք շաբաթական դրութեամբ տեղադրուող թատերգութիւն, թարգմանական գրականութիւն, պատմուածք, առակ, ակնարկ եւ տակաւին շատ մը բաժիններու նիւթեր, զորս, անկեղծօրէն կ’ըսեմ, հետաքրքրութեամբ կը կարդամ: Բովանդակալից նիւթեր գրողներու փաղանգ մը ի մի բերելը, մանաւանդ երիտասարդ գրիչներ պատրաստելը դիւրին աշխատանք չէ այս օրերուն: Շատ մը խմբագիրներ այս աշխատանքին հարկ եղած կարեւորութիւնը չեն տար ու կը բաւարարուին եղածները պահելով, քաջալերելով: Դուք հոսանքն ի վե՞ր կը թիավարէք, թէ հայերէնի հանդէպ ձեր հաւատքն է, որ մղիչ ոյժ կը հանդիսանայ ձեզի:

Ի.Չ. – «Մարդուժ չունինք», «գրող չկայ». յաճախ կը լսենք ու կը կարդանք, ինչպէս կ’ըսէք, պաշտօնական շրջանակներու մէջ այս մնայուն նահանջերգը։ Մանաւանդ լխկած, մտաքամ ու ցեխոտած հրապարակագրութեան մը մնայուն նիւթ կրնայ հայթայթել այս ընդմիշտ որոճալի «իմաստութիւն»ը։ Նոյն ու նման արտայայտութեանց հեղինակներն են, շատ յաճախ, որոնք դրապաշտութեան դրօշ մըն ալ բարձրացուցած կ’ընթանան, – յստակ չէ՝ դէպի ո՞ւր, – եւ իբրեւ ձրի խրատ կը բաշխեն՝ «Խաւարը անիծելու տեղ մոմ մը վառէ» իմաստալից առածը։ Անմիջապէս հարկ է շեշտել հոս, որ առածներն ու խօսքերը իրենց իմաստը կը ստանան եւ զայն կը կորսնցնեն ի հարկին, նկատի առած, թէ ո՞ւր, ե՞րբ եւ որո՞ւ բերնին մէջ կը գործածուին անոնք։ Փոխանակ վերոյիշեալ ժխտամէտ ու դրապաշտ բանաձեւերուն, եթէ տուեալ դերակատարները իրենց շուրջ նայելու ու այդ շրջապատին մէջ (եւ գիտէք որ «շրջապատ»ը համացանցի միջոցաւ այնքան ընդարձակ է) որոնումներ ու պեղումներ կատարելու, յայտնաբերումներու հոտառութիւն մշակելու հասունութիւնը ցուցաբերէին՝ այսինքն կարենային «մարդուժ» փնտռել եւ «ժողովում» կատարել, ոչ թէ գաղափարախօսական օթեկ բովանդակութիւն մատուցելով, տհաճ ոճ հրամցնելով, այլ նախ այդ «փնտռուողին» ձայնին համար ականջ ունենալով – ահա այս եթէ–էն յետոյ կարելի կ’ըլլար հաւանաբար ուրիշ կացութեան մը, կացութեան փոփոխութեան մասին խօսիլ։

Վստահ եղէք, որ կարելի է, նոյնիսկ՝ շատ աւելի նպաստաւոր, խնայողակա՜ն, այս մանրամասնութիւնները երբեք չարձանագրել այստեղ։ Անցնիլ։ Սակայն որպէսզի ախտաճանաչում բառը, որ եւս ի գիշերի եւ ի տուընջեան կը հոլովուի, գոնէ իմաստ մը ստանայ աս ձեւով, եւ հաւանաբար կարելի ըլլայ կացութեան գէթ անդրադարձը ապահովել, հարկ մըն է թերեւս այս մանրամասնութեան արձանագրումը հոս, հասկնալու համար, ի վերջոյ, թէ ի՞նչ պատճառով նման կացութեան մը մէջ կը գտնուինք, ուր թէեւ դրականն ալ, ժխտականն ալ, անոնց ախտաճանաչումն ալ կը բարձրաձայնուին, սակայն մեր շարժումները կապտուած են։ Պարզ պատասխանս այս է՝ որովհետեւ մենք որոնելու յօրինումը կորսնցուցած ենք։ «Որոնումին յօրինումը»՝ գործածած եմ մէկ բանաստեղծութեանս մէջ (տես Բանաստեղծութիւն, Գիրք Բ., առցանց հրատարակութիւն, 2016, էջ 112, ՀՊի «Գիրքեր» բաժնին մէջ)։ Այս ալ օրինակ մը, ըսելու համար, որ բանաստեղծութիւնը օդին մէջ նստած արարեալ մը չէ, այլ կապ ունի յաճախ շատ կենսական տագնապներու հետ։ Յօրինել հարկ է, ուրեմն, նաեւ ու ի միջի այլոց՝ որոնումը։ Փնտռել, թէ ինչպէ՞ս կարելի է փնտռել։ Պատահական գիւտերը հարկաւ անընդունելի կամ արհամարհելի չեն երբեք, մենք ալ մեր էջին մէջ պայծառ անակնկալներու դէմ յանդիման կը գտնուինք յաճախ, որոնց համար այնքան երախտապարտ ենք, սակայն, պատահականութեան տալու է, ի հարկին, ուղղութիւն։

Անկեղծօրէն լաւ չեմ գիտեր, թէ ի՞նչ է մեր «մղիչ ոյժ»ը աս պարագային։ Ես բնագիտական կրթութիւն չունիմ, սակայն կը զգամ, որ որեւէ ոյժ պարապին չէ ուղղուած։ Փերեզակութիւնն ալ ունի իր ոյժը, սրիկայութիւնն ալ։ Դիտեցէք մեր հաւաքական կեանքը, քիչ մը ամէն տեղ, ձեր նախընտրութեամբ, եւ մի՛ ամչնաք, եթէ կրնաք։ Մենք կը հաւատանք բարի ուժերուն։ Անոնք կը գտնուին երբեմն լերան գագաթը, երբեմն ձորին մէջ։ Երբեմն հարկ է հոսանքն ի վեր, երբեմն ալ ի վար թիավարել։ Կ’ուզեմ որ գիտնաք, որ մեր այս ձեռնարկը պարզապէս «գրական աշխատանք» մը չէ, ինչպէս որ գրականութիւնն ալ իր կարգին միայն «աշխատանք» չէ։

Միւս կողմէ, եթէ մեր աշխատակիցները կը վստահին մեր աշխատանքի որակին ու ճաշակին ու կը շարունակեն իրենց աշխատակցութիւնը, կամ նոյնիսկ չաշխատակցելով մեր թափած ջանքը պարզապէս կը տեսնեն՝ բնական է, որ իրենցմէ ալ մղիչ ոյժ կը ստանանք։

Բ․

3․ Հայերէն պլօկի զանազան բաժինները աչքէ անցընելով մեր կեանքը անոնց մէջ կը տեսնենք այնպէս ինչպէս որ է. հարազատ կերպարներ, գրականին կողքին առօրեայ մեր կեանքին եւ ազգային հարցերուն առնչուող նիւթեր: Այս բոլորը կը ներկայացուին պարզ, յստակ ու անկաշկանդ արտայայտութիւններով, այնպէս ինչպէս կը մտածէ գրողը, երբեմն նոյնիսկ հայհոյելով: Յակոբ Օշական առիթով մը գրած է. «Պոռալը կը շարժէ մեր հոգին, հայհոյելը կը մեծցնէ»: Արծարծուող նիւթերու եւ ոճի այս անկաշկանդ ներկայացումին, յատկապէս արեւմտահայ մեր մամուլին ու վերջին շրջանի գրականութեան մէջ, սակաւ կը հանդիպինք: Գրողին ազատ ոճը հայկական մեր լսարանին յարմարելու հարց ունի՞, թէ գրողը բացարձակ ազատութիւն պէտք է վայելէ , Օշականի խօսքով՝ «մեծնալու» համար:

Ի.Չ. – Շնորհակալ եմ, որ այստեղ նաեւ կայքէջին բովանդակութեան անդրադառնալու առիթ կու տայ այս հարցումը։ Այդ բովանդակութիւնը այլազան է, գիտէք։ Ամէն ինչ «կեանքը ինչպէս որ է» չէ, Զօհրապի ծանօթ բանաձեւին պէս։ Կը սիրենք միշտ դրօշներու վրայ գրել այսպիսի տողեր ու պտտիլ, իսկ այլ տողեր գետնուղի իջեցնել։ Երբեմն մեր «կեանքը այն է, ինչպէս որ չէ», կամ «… չէ եղած», կամ «… կրնայ ըլլալ կամ չըլլալ». ձեւերը շատ են։ Այլազանութիւնը կը քաջալերուի կայքէջին կողմէ։

Իմ տպաւորութիւնս այն է, որ «ազգային կեանք» կոչուածը, ինչպէս որ է ու չէ, տարբեր գաղութներու մէջ, Արեւելք կամ Արեւմուտք, չ’ունենար իր համապատասխան հակազդեցութիւնը կամ արձագանգը քննարկումի կամ երգիծանքի միջոցաւ։ Այնքան խայտաբղէտ ու ծակոտկէն պատկեր մը կը ներկայացնէ ան այսօր, որ կ’արժէ դուրս բերել զայն մութ սենեակներէն։ Մեր հրապարակած շարք մը քերթուածները, ակնարկներն ու կատակախաղերը նիւթ ունին մեր գաղութային կամ հայրենական կեանքի ինչ-ինչ երեսները։

Եթէ ուզենք ակնարկ մը նետել այլազան բովանդակութեան վրայ՝ «թարգմանութիւն» բաժնին մէջ կը գտնէք գրաբարէ, օսմաներէնէ (այս մէկը կ’ուզեմ յատկապէս շեշտել), թրքերէնէ, արաբերէնէ, ֆրանսերէնէ, անգլերէնէ, գերմաներէնէ, յունարէնէ, լատիներէնէ թարգմանութիւններ արեւմտահայերէնի. «բարբառ» բաժնին մէջ կը հանդիպիք Զէյթունի, Քեսապի, Մուսա Տաղի, Համշէնի,Ղարաբաղի, Ապարանի, Կիւմրիի, Համամլուի, Ղափանի, Սիսիանի, Ախալցիխէի, Լոռուայ, լեհահայոց եւ Նոր Ջուղայի բարբառներով պատումներու ու քերթուածներու, յատուկ բառարանի մը ընկերակցութեամբ. «յուշագրութիւն» բաժինը ձեզ կրնայ մատուցել Պոլսոյ, Պէյրութի, Հալէպի եւ այլ գաղութներու անցեալէն բերուած դրուագներ. «ակնարկ»ներուն մէջ կրնաք ծանօթանալ առօրեան խոկումի, պատկերի կամ երգիծանքի բերող կարճ դրուագներու ու պատումներու. «թատերգութիւն» բաժնին մէջ ձեզի կը սպասէ երգիծական կատակախաղերու շարք մը, մեր գաղութային առօրեայէն մասեր ցայտուն դարձնող. «աշակերտական անկիւն»ով եւ «խաչբառ»ով աշակերտներու գրական փորձերը, արձակ կամ բանաստեղծական, ներկայացնելէ անդին փորձառութիւնը կատարած ենք հոս հրապարակուող ինչ-ինչ անուններու կատարած յառաջադիմութեան։ Այստեղ ճակատագրական դեր ունին մեր գործակից ուսուցչուհիները, որոնց անվհատ, անդուլ, երբեմն՝ «կէս գիշերէն մինչեւ արշալոյս» աշխատանքը վեր է ամէն գնահատանքէ։ Անոնց նուիրումը իրենց աշակերտներուն մեզ յուզումով կը լեցնէ յաճախ։ «Բառ ու բան» բաժինը բառերու իմաստի ու գործածութեան եղանակին վրայ բացուող պատուհան մըն է։ «Անտիպ»ին մէջ ծանօթագրութիւններով կը ներկայացնենք գրողներու գրած կամ անոնց ուղղուած նամակներ, որոնց պատճէնահանեալ օրինակները մեզի կը տրամադրուին։ «Առակ», «հեքիաթ» , «քերթուած», «պատմուածք» բացատրութեան չեն կարօտիր։ «Մատենագիտութիւն»ը կը ներկայացնէ վերջին տարիներուն Հայաստան կամ Սփիւռք լոյս տեսնող Սփիւռքահայ Գրականութեան մաս կազմող տպագիր հատորներու տիտղոսաթերթերն ու մատենագիտական տուեալները։ «Լուսանկար»ները կը տրամադրուին մեզի կամ մամուլէն մենք կը գտնենք: «Երգիծանկար»ները՝ նախընտրաբար հին մամուլի էջերէն կամ հատորներէ կը հանուին. «ձեռագիր»ը կը խմբէ մշակութային գործիչներու ձեռագիր արձանագրութեանց նմոյշներ. «դամբարան»ով կը ներկայացուին մշակութային գործիչներու դամբարանները. «միտք եւ խօսք»ը մեր եւ մեր աշխատակիցներուն կատարած ընթերցումներուն ընթացքին ընդգծուած ու առանձնացուած տողեր կու տայ. «գիրքեր» բաժնով ունինք թուայնացած հատորներ, որոնց մէկ մասը միայն մեր էջին վրայ առաջին անգամ լոյս տեսած է։ Ունինք ՀԱՅԵՐԷՆ ՄԱՏԵՆԱՇԱՐը, որուն առաջին հատորը անցեալ տարի լոյս տեսաւ եւ հասանելի է (https://hayerenblog.files.wordpress.com/2017/09/d5a5d680d5a9d5a1d5bd-d5a2d5a1d680d5b8d5be.pdf)։ Կը ծրագրենք ՀՊ-ի նիւթերը հետզհետէ ելեկտրոնային կամ տպագիր հատորներու վերածել։ Այսօրուան հաշուով աւելի քան 50 հատոր ներկայ է մեր էջին մէջ։ Եւ այսպէս շարունակաբար։ Շատ հաւանաբար հետագային աւելնան նոր բաժիններ։

Երբ գրական գործարանի մասին կը խօսինք, հարկ է նաեւ նկատի առնել, որ միայն հրապարակուած արտադրանքը չէ խնդրոյ առարկան, ինչ որ սա կամ նա հանդէսին կամ թերթին պարագային ի զօրու է, այլ այն ամբողջ հոլովոյթը, որուն հանգրուանն է միայն այդ արտադրանքը։ Մինչեւ հրապարակում կայ այն համագործակցական աշխատանքը, որ տեղի կ’ունենայ վարչութիւն-աշխատակից կապին միջոցաւ։ Համագործակցութիւնը հեռաւորութիւնը մասամբ կը շրջանցէ։ Համացանցով սփռուած, բայց միացանցուած ժամանակաշրջան մուտք գործելը անհրաժեշտութիւն մըն է այսօր մեզի համար, այլապէս մեր կորուստներուն թիւը պիտի բազմապատկուի։ «Գրութիւն մը ղրկէ»ով ոչ կը սկսի, ոչ ալ կը վերջանայ մեր աշխատանքը։ Երբեմն շաբաթներու վրայ տարածուած փոխանակութեան մը մասին է խօսքը, նիւթի, ձեւի, մշակումի մասին խորհրդակցութեամբ լեցուն, որ պտղաբեր արդիւնքի պարագային շահաւէտ աւարտ կ’ունենայ բոլոր կողմերուն, բայց մանաւանդ հայերէնին համար։ Երբեմն տող մը կամ նախադասութիւն մը քանի երթուդարձ կը կատարեն մէկ ցամաքամասէն միւսը, մինչեւ որ յստակացումներու հասնինք։

Ձեր հարցումին երկրորդ բաժնով դուք կ’ակնարկէք մեր կայքէջին վրայ լոյս տեսնող կարգ մը գրողներու սուր ու կծու ակնարկութիւններուն ու պատկերներուն, այո, հայհոյալից արտայայտութիւններուն, նոյնիսկ հայհոյանքի գործածութեան։ Ասիկա կը վերաբերի նաեւ ընդհանուր ուղղութեան մը, կամ ուղղութեան երեսի մը, ինչ որ այս օրերուս հայ մամուլի աշխարհին համար գրեթէ անծանօթ երեւոյթ մըն է. ինչ որ ձեռքդ անցնի կամ ինչ որ քեզի ղրկեն՝ կը հրատարակես։ Ծրագիր, թելադրանք, խորհրդակցութիւն, ճաշակ հորիզոնէն անդին կը գտնուին։

Կը մէջբերէք ձեր քաղաքին մէջ իր վերջին հանգիստը գտած Յ. Օշականը, մեր էջին վրայ հրապարակուած մէկ քերթուածին բնաբանը կարդալով («Պոռալը կը շարժէ մեր հոգին, հայհոյելը կը մեծցնէ»), եւ լաւ է որ Պարոնեանի ընդհանրացած խօսքը չէք կրկներ՝ «Հայհոյանքը փաստի սով է»։ Բարոյականութիւն խաղցող մեր հաւաքական ճամարտակութիւններուն աս երկրորդ մէջբերումը աւելի կը սազի, արդարեւ։ Բայց մարդ աւելի հարուստ է, երբ զգացողութիւնը ունի մէկ, երկու եւ աւելի կողմերու, հակադիր ձեւերու։ Չկարծէք, որ Պարոնեան միայն այդ խօսքով բաւարարուած է։ Ազգային կեանքը վերէն վար լուացողներէն մէկն ալ ինք եղած է։

Եթէ մեր մատենագրութեան ու գրականութեան քիչ մը ծանօթանանք՝ չենք զարմանար կամ գայթակղիր։ Կան բազմաթիւ օրինակներ, անարգական նամակներ, օրինակ, հայ եւ ասորի քոյր եկեղեցականներու միջեւ իսկ փոխանակուած։ Չբաւարարուինք միայն Խորենացիին ողբով, որ դեռ այժմէական է։ «Արութեան գործեր»ուն կողքին բաւականաչափ չարութեան գործեր ալ կան։ Կան սուր արտայայտութիւնները Նարդունիի մը կամ Շուշանեանի մը գրիչին տակ, նոր ժամանակներէն։ Ի վերջոյ պարզապէս յանուն գայթակղութեան հայհոյողներ ալ կան։ Ինչ-ինչ գայթակղեցուցիչ բառեր ու տարրեր պիտի գտնէք նաեւ Վ. Օշականի գրականութեան ողջ երկայնքին։

Ան որ գայթակղութեան չի դիմանար, թող տունը նստի ու պատուհանները փակէ։ Կամ անկողինէն դուրս չելլէ։ Բառերէ՞ն կ’ամչնանք։ Աւելի լաւ կ’ըլլայ, եթէ ամչնանք ներկայութենէն մեր ազգային կեդրոնական կեանքին մէջ գիշեր ու ցերեկ թափառող ու յաճախ բարձր պաշտօններ զբաղեցնող, հոգեւորական եւ աշխարհական, անբարոյական տարրերու, որոնք առանց իրենց ամօթոյքը ծածկելու կը շրջին, արժանանալով ամէն տեսակ գնահատանքի։ Գիտէք, չէ՞, որ արիւնարբու սուլթանը ջարդերէն յետոյ ոճրագործները գնահատանքի կ’արժանացնէր։ Հայ սուլթաններն ալ թուրք սուլթանին աւանդութիւնն է որ կը շարունակեն, թերեւս ալ նոյն կորովով, այսօր, մեր աչքերուն առջեւ, երբ ամէն տեսակ «ջարդարարներ» գնահատանքի կ’արժանանան։ Ասիկա թրքահայկական միասնական պատմութիւն մըն է, եթէ կ’ուզէք։

Մեր բարքերուն ինչ-ինչ գայթակղալի երեսները ցուցահանող ահագին, ահաւո՛ր երեւոյթներ կան հայր Օշականի գրականութեան ամբողջ տարածքին։ Եթէ երկերը կարդացուին, արդիւնքը շօշափելի կը դառնայ։ Միայն անձնանուններ ու երկանուններ գոց սորվիլն ու հոլովելը չեն կրնար բովանդակալից դարձնել դասապահերը։ Գիտեմ, շատ բան է պահանջածս։ Բայց աս ալ պահանջատիրութիւն մըն է։

Վերադառնալով նիւթին, շեշտեմ, որ նման ամէն արտայայտութիւն կը համապատասխանէ տուեալ կացութեան մը, երեւոյթի մը, կեցուածքի մը։ Ուղղուած է անոնց։ Զանոնք կը բանայ, կը հրէ, կը սրէ։ «Բարկանայք եւ մի՛ մեղանչէք», կ’ըսէ սաղմոսերգուն։ «Ողորմութեամբդ սատկեցո՛ւր թշնամիներս», կ’ըսէ այլ սաղմոս մը։ Թումանեան կ’ակնարկէ պոէտներու, «որ չեն պղծել իրենց շուրթերն անէծքով»։ Հայհոյանք, բարկութիւն, անէծք – ահաւասիկ ծայրագնացումներ, որոնք մեր կեանքին տուեալ պահուն պատասխաններն են առաջին հերթին։ Այս պատասխաններէն շատ աւելի ծանր են տուեալ պահը եւ այդ պահը ստեղծող անձը կամ անձերը։ Արդարացում չէ որ կը կատարեմ, այլ կը փորձեմ հասկնալ։ Ընթերցողին կը մնայ զանոնք ընկալելու պարտականութիւնը կամ զանոնք անտեսելու կեցուածքը։ Նորութիւն չէ, որ մենք կորսնցուցած ենք միջոցները գիրն ու գրականութիւնը բերելու, բանալու մեր առօրեային, դնելու սեղանի վրայ։ Այնքան ատեն որ առօրեան, օր առ օր գիրին բերուող նիւթը, գիրն ու նիւթը իրարու ագուցող մեր մերձեցումը իրարու հետ յարաբերութեան մը մէջ չեն բանիր, գրական բարձր հարցերը, փիլիսոփայական նկրտումներն ու ամէնէն հետաքրքրական գեղագիտական հարցերը կը մնան անհպելի ու անկապ. չեն խօսիր։ Կը մնան կտակ՝ յաջո՛րդ կամ միւս սերունդին։

Գ․

4․ Յաճախ կը լսենք «Հայերէնը հայրենիքէն դուրս, առանց հողի չ’ապրիր, չի զարգանար» արտայայտութիւնը, մինչդեռ արեւմտահայերէնը իր գագաթնային զարգացումին հասած է երբեմն հողէն հեռու: Լեզուի նահանջը, ուրեմն, կացութեան ու պայմաններո՞ւ արդիւնք է, թէ նաեւ նախանձախնդիր աշխատանքի բացակայութեան:

Ես առիթ ունեցած եմ այս նիւթին մասին ձեր իսկ թերթին մէջ, կարծեմ, որոշ ակնարկութիւններ կատարելու։ Հողը եւ պետականութիւնը, որոնք նոյն բաները չեն անշուշտ, կրնան հաստատութենական զարգացման համար լաւ միջոցներ ու մթնոլորտ ստեղծել, պետական յատկացումներ կատարելով այս կամ այն ծրագրին, կամ ուղղակի ուսումնասիրութիւններ յանձնարարելով։ Ասիկա կարողականութիւն մըն է, որ կրնաս կիրարկել ու կրնաս չկիրարկել։ Սակայն այդ նշածներս կարելի են, եղած են, նորութիւն ալ չեն՝ առանց հողի եւ առանց պետականութեան։ Այս իրողութիւնը եթէ ընդունելու չափ հասուն ենք, կրնանք մտածել, այլապէս կը շարունակենք դատարկ «հողերգութեամբ» զբաղիլ։ Ամէն մարդ ազատ է իր ընտրութիւնը կատարելուն մէջ։ Պարտադրանք ալ չկայ։ Տգիտութիւնը ընտրութեան հարց է երբեմն։ Խաւարը կը «տեսնես» ու խաւարը կ’ընտրես, եթէ ձեռքէդ բռնող մէկը չըլլայ։

Արեւմտահայերէնի ծաղկումը Պոլիս եւ Զմիւռնիա անհող պայմաններու տակ տեղի ունեցած է։ Ճիշդ է, հայրենի հողին հետ կապեր միշտ ալ եղած են, Երուխան, Զարդարեան եւ ուրիշներ աշխարհագրական երթուդարձ կատարած են օսմանեան մայրաքաղաքին ու հայրենիքին միջեւ, տոհմայինը, տոհմիկը, բարբառները լեզուին ու մշակոյթին համար իբրեւ աղբիւրներ ծառայած են, սակայն լեզուն եւ գրականութիւնը կը զարգանան տարբեր-տարբեր միջոցներով ու տարբեր-տարբեր միջավայրերու մէջ։ Հողը չէ միակ աղբիւրը մշակոյթին։ Այստեղ հողին կարեւորութիւնը չէ որ կը նսեմացուի։ Սակայն մեր պատմութիւնը ցոյց տուած է, որ մեր ճակատագրական իրագործումներուն մեծ մասը անհող պայմաններու մէջ կատարուած է։ Հիմա ալ բոլոր տուեալները կան, թէ հողին վրայ, թէ հողէն դուրս լեզուին ու մշակոյթին զարգացում ապահովելու։ Մենք ալ իբրեւ ժողովուրդ կը գտնուինք թէ՛ հողին վրայ, թէ՛ հողէն դուրս։ Ո՛չ հողին վրայինները իրենց «հողի իմաստութեամբ» կը փայլին, ոչ ալ դուրս եղողները իրենց «անհող տգիտութեամբ» խաւարած են։ Ասքանը հասկնալը դժուա՞ր պարտականութիւն մըն է։ Հետեւաբար ինծի համար յստակ չէ, թէ ուրկէ՞ կու գայ այն «մեծ իմաստութիւնը», թէ մշակոյթը հողի արտադրութիւն է։

Ծանօթ ըլլալու է ձեզի «հայաստանակեդրոն» ածականը, որ հագուստի պէս կարելի է հագցնել այս կամ այն գոյականին։ Եւ ձեւելու ու հագցնելու համար դերձակներ չեն պակսիր։ Գաղափարախօսութիւն, մտածելակերպ, նոյնիսկ գիտութիւն կամ գիտակցութիւն կրնան «հայաստանակեդրոն» ըլլալ, ըստ մեր քմահաճոյքին։ Ո՞վ պատասխանատուութիւն կը կրէ եւ ո՞վ պատասխանատուութեան կը կանչուի իր բարբաջանքին համար։ Ազգային «դատարանները» այսպիսի յանցանքներու համար չեն։ Նոյն գիծի վրայ ալ, չեմ զարմանար, եթէ հայաստանակեդրոն գրականութիւն թելադրելի ու նոյնիսկ մշակելի ըլլայ, եթէ չէ արդէն …։

Քաղաքական գաղափարախօսութեան գետնի վրայ այս հողերգութիւնը հասկնալի է մասամբ։ Կրնան մարդիկ իրաւամբ մտածել, որ պետութիւնը լաւագոյն ձեւն է ազգային քաղաքական միջավայրի մը զարգացման համար։ Եւ մեզի պէս իրաւազրկուած ժողովուրդի մը համար բնական է այս մտածողութիւնը։ Ինչ որ անբնական է, սփիւռքեան պատմութեան ուրացումը, այսինքն ինքնուրացութիւնն է՝ մէկ կողմէ, միւս կողմէ ալ՝ մշակութայինին հողային սահմաններ գծելու անհեթեթութիւնը։ Տեղ մը ըսած պէտք է ըլլամ, ինչ որ նորութիւն ալ չէ հարկաւ, որ արեւելահայ մշակոյթի ծննդավայրը եւ ծաղկման միջավայրը ոչ թէ Երեւանն է, այլ Թիֆլիսը։ Մենք հայրենիք պոռալէ քիչ մը դադրելու ենք, – մանաւանդ անոր համար որ այդ պոռչտուքին որեւէ բան չի յաջորդեր առհասարակ, – հայրենիի սահմանազանց կարողականութեան հաղորդակից դառնալու ի խնդիր, եւ առաջին հերթին սկսինք մեր պատմութիւնը ոչ թէ ուրանալ, այլ սերտել։ Երբ դուն քու պատմութիւնդ կ’ուրանաս, ինչպէ՞ս եւ ինչո՞ւ կ’ուզես որ թուրքը ընդունի զայն:

«Լեզուի նահանջը ինչի՞ արդիւնք է», կը հարցնէք։ Ասիկա եկէք իբրեւ «հարց» սահմանենք, «դատ» բառին մէկ իմաստը առնելով, հայկական մակարդակի վրայ (հայկական հարց, հայկական դատ), եւ մենք մեզի ուղղենք հարցումը. հոս ո՛չ Թուրքիան, ո՛չ ալ Ատրպէյճանը կան, որ խանգարեն, որ մենք մեր լեզուն կարգի բերենք։ Խանգարիչ ու արգելակիչ պատճառները դուրսը չեն։ Մեր մէջն են բացայայտօրէն։ Կը նմանի այսօրուան Հայաստանի ներքին քաղաքականութեան։ Ըստ երեւոյթին ունինք այս գետնի վրայ ներքին թշնամիներ։ Ի՞նչ է մեր լեզուի հարցը, մեր լեզուի դատը։ Կամ չենք ուզեր, կամ ալ չենք կրնար այս հարցով զբաղիլ։

Գիտակից եմ, որ մեծ, հսկայական, բազմաբնոյթ ու բազմահոլովոյթ աշխատանքի մը մասին է խօսքը, «լեզուին նահանջ»ին դէմ դնելու հարցերով զբաղիլը, որ ժամանակի եւ ուժերու ճիշդ բաշխումի կը կարօտի, սակայն միաժամանակ գիտակից եմ, որ հսկայական անլրջութիւն մը կայ այս գետնի վրայ մեր վերաբերմունքին մէջ։ Կատարուած փորձերուն մէջ, որոնց կը հետեւիմ, բացակայ են բծախնդրութիւնը, բարեխղճութիւնը, ճաշակն ու որակը, երբեմն նոյնիսկ նիւթին տիրապետումը, որ բաւական մեծ հարց մըն է ինքնին, կը հասկնաք։ Հոս օրինակներ չեմ ուզեր տալ, փորձերը յականէ յանուանէ չեմ ուզեր մատնանշել, որոնց մէկ մասը իբրեւ ցուցադրականութիւն եւ զբօսանք, այլ մասը՝ ձախողութիւն, իսկ երրորդ մաս մըն ալ զուտ խայտառակութիւն կարելի է բնորոշել հանգիստ խղճով։ Գիտեմ, որ ականջ ունեցող չկայ, որպէսզի լսող ըլլայ։ Այս բոլորին կողքին, եթէ կարելի է խօսիլ 10 տոկոս յաջողութեան մասին, հաստատ հիմերու վրայ նետուած նուազագոյն աշխատանքի մը մասին՝ մխիթարուա՞ծ պէտք է ըլլանք։ Ա՞յս է մեր կարողութիւնը։

Լեզուն նահանջէն կարելի է կանչել, գերեզմանէն դուրս հանել անոր որդնոտած մնացորդը, վերակենդանացնել, ու վերստին «ռազմադաշտ» ղրկել (եթէ կը գիտակցինք «նահանջ»ին ռազմական իմաստին), զայն բազմամակարդակ գործածելով, եւ ոչ թէ լլկելով։ Զայն լլկելով «գործածելը» կ’ապահովէ միայն անոր սպաննութիւնը, «ի մահ ածել» մըն է այդ։

ՀՊ-ը կ’աշխատի լեզուն եւ ոչ թէ անոր սպաննութիւնը կենդանի պահելու համար։ Այս իմաստով եւս անիկա «գործ-արան» մըն է, «պահ-արան» մը կամ «մահ-արան» մը չէ։ Ասիկա յոյժ կարեւոր կէտ մըն է։ Թերեւս այս է նաեւ մեր տարբերակիչ ու ընդգծելի յատկանիշը։ Կրնաք անհամեստութիւն սեպել։ Հարց չէ։ Ուրիշ կարեւոր յատկանիշ մըն ալ կ’ուզեմ այստեղ նշել. ՀՊ-ը մէկը մեզի չէ յանձնարարած, մենք պաշտօն մը չենք ստացած, ինչպէս որեւէ պաշտօն ստացած անձ։ Եւ երանի թէ կարելիութիւնը ունենայինք քանի մը հատ նման գործարան բանալու, որպէսզի մեր նպատակները աւելի արագ իրագործումի հասնէին, այսինքն հայերէնին արթնութիւնը կազմակերպուէր եւ անչափահասներու պատրաստած Գողգոթայէն հեռու պահուէր ան։

Ձեր թերթին նախորդ թիւերէն մէկուն մէջ, Ռոպէր Հատտէճեանի հետ կատարուած հարցազրոյցին ընթացքին, յիսուն տարիներու վաստակաշատ խմբագիրը իր խմբագրական ոճին անդրադառնալով կը փորձէր բացատրել, թէ ինչպէս ինք միշտ ճիգ թափած է գրականութիւնն ու լրագրութիւնը իրարու մօտեցնելու, գրականութեամբ լրագրութիւն ընելու եւ լրագրութեամբ գրականութիւնը ծանօթացնելու։ Ինքնին հետաքրքրական մօտեցում մըն է այս, որ թերեւս օր մը առանձին ուսումնասիրութեան ալ նիւթ մատակարարէ։ Այս ոճը յատկապէս մերօրեայ արեւմտահայալեզու տպագիր եւ առցանց մամուլի ինչ-ինչ ներկայացուցիչներուն կրնայ կարեւոր յիշեցում մը կատարել։ Արդարեւ անոնցմէ ոմանք կը կարծեն, նոյնիսկ վստահ ալ են, որ լրագրութիւնը այն ասպարէզն է, որուն համար ոչ թէ գրականութիւն կամ գրական ճաշակ անհրաժեշտ չեն, այլ ոչ իսկ նուազագոյն հայերէնի իմացումը որեւէ դեր կրնայ խաղալ։ Վերը ակնարկեցի անլրջութեան։ Մենք կը գտնուինք կրկնակի ձախողանքի մը դէմ յանդիման։ Եթէ ոմանց լրագրական ոճը իր բովանդակութեամբ աճպարարութեան սահմաններուն կը հասնի, – եւ այս կարծիքին տուն տուող պատճառներ ալ կան, – այս պարագային, իր «լեզուով» եւս անիկա երկրորդ աղիտալի երես մը կ’ունենայ ու կը վերածուի թէ՛ բովանդակային, թէ՛ լեզուական՝ կրկնակի աղէտի մը։ Իսկ այս կացութեան մեր հաւաքական պատասխանը կ’ըլլայ հաւանաբար հաստատել կրկին, որ մարդուժի պակասէն ախտահարեալ ենք։

ՀՊ-ը մարդուժի պակասին դէմ գացող աշխատանք մըն է, որուն գաղտնիքը կը կայանայ ճաշակ ներկայացնելուն եւ մանաւանդ՝ զարգացնելո՛ւն մէջ։ Մեր աշխատակիցները լաւ գիտեն, թէ մենք «եղած»ով չենք կրնար գոհանալ։ Փոթորիկ եւ փրփուր յառաջացնելու մարմաջ ալ չունինք։ Ատիկա ցուցամոլներու կը վերապահենք։ Եթէ տեղ մը բազմութիւն մը հաւաքուած է՝ չի նշանակեր, որ այդ բազմութեամբ կարելի է բանակ կազմել։ Մարդիկ ամլացած են, սակայն չեն ընդունիր իրենց ամլութիւնը։ Եթէ անոնք չեն խոստովանիր իրենց ամլութիւնը՝ ինչպէ՞ս կարենան հրաժարիլ այդ ամլութենէն։

Լեզուի հարցին մաս կը կազմէ արեւմտահայերէնի խնամքին հարցը։ Արեւմտահայերէն անունով գրական լեզու մը կայ, արդարեւ, որ արեւելահայերէնի թարգմանութիւն չէ պարզապէս։ Յուսամ հասկնալի է ըսածս։ Հայաստանեան լուրերը «թարգմանող» լրատուամիջոցներ, որոնց խմբագիրները ո՛չ գրել, ո՛չ կարդալ, ո՛չ արեւմտահայերէն, ո՛չ արեւելահայերէն, ո՛չ ալ երկուքին ուղղագրութիւնը գիտեն՝ արեւմտահայերէնի խնամքին ի՞նչ նպաստ կը բերեն իրենց «ներկայութեամբ»։ Անոնք արեւմտահայերէնի թաղումն է, որ կ’արագացնեն։ Տակաւին, արեւմտահայերէն ասմունքն ու ընթերցումը նոյն ճակատագիրը կը հետապնդեն։ Երբ մէկը իր կարդացածը չէ հասկցած, ու անբնական, անտրամաբանակա՛ն մեղեդայնութիւն կը դնէ ձայնին մէջ, սխալ առոգանութեամբ կը կարդայ, ձայնային մանկական ելեւէջումներ ու կլկլացումներ կը կատարէ հասուն պատմուածք մը կամ քերթուած մը կարդացած ատեն, կը կարծէ՞ք որ որեւէ դրական արդիւնքի կրնայ հասնիլ կատարուած աշխատանքը։

Հոս «խնամք» բառը սխալ է հարկաւ։ Լեզուին «խաչելութիւնը» կը կազմակերպեն այս փորձերը։ Որքան ոչ-արմատական ըլլան այն յայտարարուած ձեռնարկները, այնքան աւելի պիտի ուշանայ, պիտի յետաձգուի, մակերեսայնանայ լեզուին համար թափուած «ճիգին» արդիւնքը։ Իսկ սխալը գիտակցաբար որդեգրելն ու գնահատելը արդէն հակաճիգ մըն է։

Կայ տարածուած կարծիք մը, որուն համաձայն, համացանցը հասարակ խծբծավայր է` աժեմին-չաժեմին կողմէ դիւրաւ հասանելի ըլլալուն համար։ Ասիկա անպատասխանատու մօտեցումներու համար ի զօրու է։ ՀՊ-ը նաեւ այս ըմբռնումին դէմ կ’աշխատի իր գոյութեամբ։

Զ.Պ. – Շնորհակալութիւն Ձեր սպառիչ պատասխաններուն համար:

http://www.kantsasar.com/news/2018/02/23/28974/

http://www.kantsasar.com/news/2018/03/01/29242/

http://www.kantsasar.com/news/2018/03/09/29525/

ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ – Վ․ ԱՐՄԷՆ ԵՒ Ի․ ՉԻՖԹՃԵԱՆ – Ա․ եւ Բ․ ՄԱՍ

«Ճամբայ ելլել, ճամբայ բանալ, որովհետե՞ւ…» — Ա. մաս

ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ

Հայերէն blog-ը երկու տարեկան է։
Առիթն է, որ անոնք, որոնք երբեք չեն լսած իր մասին, գաղափար մը ունենան, թէ ի՞նչ է, ի՞նչ կ՚ընէ այս կայքէջը, ի՛նչ կ՚առաջադրէ։ Իսկ, անոնք, որոնք արդէն անոր այցելուներն են, պարբերական թէ յաճախակի, առիթ ունենան աւելի մօտէն ծանօթանալու անոր հիմնադրին, վարիչին, խմբագրին, ոգիի՛ն։ Այսինքն՝ Իշխանին։Իր ակադեմական ասպարէզին բերմամբ ծուարած Գերմանիոյ մէկ անկիւնը՝ Իշխան Չիֆթճեան հայ գիր ու գրականութիւն ծանօթացնելու, այլեւ հայ գիր ու գրականութեան զա՛րկ տալու աշխատանքին է լծուած։
Ան սիրով ընդառաջեց պատասխանել հարցումներուս։

Վ-Ա. — Իշխա՛ն, մեր այս զրոյցին վերնագիր ընտրեցի վերեւի հինգ բառերը, իրենց բազմակէտով, որոնք կ՚երեւին կայքէջին մասին գրուած «Հայերէն blog — Առաջադրութիւններ» գրութեան մէջ։ Հետաքրքրական է այդ պարոյկը, որ զետեղուած է վերջին բառին վրայ։ Սկսինք այդ պարոյկին ետեւ օրին թերեւս անպատասխան մնացած առաջադրանքէն, որ սակայն անցնող երկու տարիներուն ինքնաբերաբար բացայայտուեցաւ, առանց աւելորդ բացատրութիւններու։ Ուրեմն, կրնա՞ս ուրուագծել կայքէջին ստեղծման գաղափարն ու կտրած ճամբան։
Ի.Չ. — Կը մատնանշես հարցնող որովհետեւը՝ որովհետե՞ւ։
Լաւ ընտրած ես զայն։ Բացայայտիչ, բնորոշիչ պահ մըն է այս անպատասխան հարցումը, որ պատասխանահարցում մըն է՝ հարցում եւ պատասխան միաժամանակ։ Հռետորական հարցում չէ, հարկաւ, որուն պատասխանը գիտենք կամ կ՚ենթադրենք, այլ կ՚ուզէ հարցումը պահել ու երկարել, իբրեւ գալիք։ Հարցումով կենալ վերջաւորութեան, եթէ կ՚ուզես, որովհետեւ հարցումը վերջին մնացողն է։
Ինչո՞ւ ճամբայ ելլել։ Կարելի էր պարզապէս այսպէս ձեւել հարցումը։ Ճամբայ ելլելը, սկսիլը որովհետեւ հարցո՞ւմ կը շալկեն։ Որովհետեւի՞ ուղղուած են։ Ես համաձայն չեմ։ Ես ելլելուն համաձայն եմ, ոչ՝ որովհետեւ-ին։ Ելլել առանց որովհետեւ-ի։ (Ստուգաբանական իմաստով ալ, կը խորհիմ, որովհետեւ-ը ուրիշ բան չէ, այլ այն, որ յետոյ կու գայ, տուեալ նիւթին հետ։ Որովհետեւ-ով թող զբաղին անոնք, որոնք զբաղիլ կ՚ուզեն։ Որովհետեւ-ով անուղղակի, միա՛յն անուղղակի զբաղած է պլօկը իր ամբողջ գոյութեամբ)։ Ան է հարցը, որովհետեւ ան է, որ չի պատահիր։ Ելլելը իբրեւ ելք նաեւ։ Ուրեմն, ճամբայ ելլելը կայ եւ որովհետեւ-ի կարիք չունի։ Ճիշդ այնպէս ինչպէս որեւէ մամուլ-հանդէս կամ ձեռնարկ կը սկսի, կը հատէ ճամբայ, իր գոյութեամբ կրնայ պատասխան մը ըլլալ ելլելուն, ճամբուն եւ որովհետեւ-ին։ Հոն որովհետեւը պարոյկ ստանալով ինքզինք կ՚առաջնորդէ մինչեւ ոչնչացում։

Վ-Ա. — Ուրեմն, ինչո՞ւ այդ կասկածը կամ անորոշութիւնը ստեղծել։ Արդեօք սկզբնական մտավախութի՞ւն մը, թէ գուցէ ձախողիս նախաձեռնութեանդ մէջ, կամ չստանաս արդիւնքը, որ կ՚ակնկալէիր։ Կամ դուն քեզի ինքնավստահութի՞ւն ներշնչելու համար… Անշուշտ յետադարձ հայեացքով այս բոլորը երկրորդական կը դառնան, եւ գործը ինքնին խօսուն վկայ է։ Ուրեմն, շարունակէ, ի՞նչ էր ճիշտ նպատակդ։
Ի.Չ. — Որեւէ հարցում կասկած կամ անորոշութիւն չէ, գոնէ իմ պարագայիս, այլ՝ որոնումի սկզբունք։ Ըստ երեւոյթին, շատ յստակ չէ վերը կատարած բացատրութիւնս։ Ըսել կ՚ուզեմ՝ որովհետե՞ւ, որովհետեւի՞ կը սպասէք։ Ես որովհետեւ-ի չեմ սպասեր, անոր կարիքն ալ չեմ զգար։ Այսինքն կասկածին ու անորոշութեան ճիշդ հակառակը։ Կասկածն ու անորոշութիւնը կը թողում Սփիւռքի մէջ մշակութային ծառայութեան նուիրուած գիտակից կամ անգիտակից մարմիններուն, երեւելի եւ աներեւոյթ, որոնք գիշեր-ցերեկ իրենց իսկ ինքնավստահութիւնը կը կործանեն, կասկած եւ անորոշութիւն կը սերմանեն, ուզելով եւ չուզելով, նախաձեռնողի իրենց սահմանները այնքան կը նեղցնեն, որ իրենց գոյութիւնն իսկ կը դառնայ աժան երգահանդէսի ու պարահանդէսի խամաճիկ։ Եւ իրենց այս վիճակին ոչ թէ գիտակից չեն միայն, այլ նոյնիսկ հպարտ ալ են անով…։
Կը խորհիմ, որ կայքէջին գլխաւոր գաղափարն է համացանցի դարաշրջան հասցնել արեւմտահայերէնով արտադրուող ու արտադրելի գրական ճիգը։ Երբ ճիգ կ՚ըսեմ, որոշ համեստութիւն մը չէ, որ կը խաղամ։ Ճիգը կը ներառէ գրական կարելի եւ ներկայ բոլոր մակարդակները։
Մեր նպատակը չէ միջակութիւններ սնուցանել կամ բուծանել։ Առաջին հայեացքով կարելի է թերեւս գտնել տեղ-տեղ ոչ այնքան «բարձր» ճաշակի արտադրանքի գրական կտորներ։ Բայց, ներողութիւն, ամենէն ընտիր գրական հանդէսներն իսկ, հայ կամ օտար, ունեցած են եւ ունին նման ուղեկիցներ, կողմնակի երեւումներ, եթէ կ՚ուզէք։ Հարկ է գրական մամուլը թղթատել։ Մեր նպատակը գրականութիւն եւ գրականութեան համար մթնոլորտ ստեղծել է։ Կրնա՞ս մատնանշել այդպիսի գործելադաշտ մը, որ այսօր, այս նպատակը կը հետապնդէ։ Գրական փորձեր քով քովի դնե՞լ է միայն գրական հանդէսի մը «առաքելութիւն»ը։ Այդ է արդէն պատճառը, փաստօրէն առաքելութիւն չունեցողներու արջառն է պատճառը, որ այսօր գրական ճահիճ կը պատրաստուի մեր շրջապատին մէջ։
Գրականութիւնը ոչ թէ սովետական իմաստով փողոց իջնելու է, ամէն մանուկի բերանը Շիրազի կամ Սեւակի տողի վերածուելու ի խնդիր, դառնալով ոչ միայն ընտրանիի, այլեւ լայն շրջանակներու սեփականութիւնը, այլ՝ գիրը, գիրականը դառնալու են դէպի օր եւ առօրեայ։ Ահա կարեւոր նպատակ մը, որուն իրագործման ուղղուած է մեր էջը։ Մեր ամենէն շատ կրկնած թելադրանքներէն մէկն է՝ տետրակ մը ունենալ պայուսակին մէջ, թէեւ այսօր ելեկտրական տետրակներու մասին է հարկաւ խօսքը, ու գրուելու արժանին գիրի վերածել։

Վ-Ա. — Իշխան, թոյլ տուր, որ այստեղ փոքր փակագիծ մը բանամ։ Մեծ հայրս ալ գրոց-բրոց էր, թէեւ վերջին հաշուով բան չմնաց իրմէ։ Կը սիրէր յանգաւոր գրել։ Կարեւորը այդ չէ, սակայն. մահճակալին քով գրատախտակ մը ունէր, ու կ՚ըսէր, թէ գիշերը, պառկած ատեն, եթէ աղուոր գաղափար մը կամ բառակապակցութիւն մը գար միտքը, կ՚ելլէր ու անմիջապէս կաւիճով կը գրէր այնտեղ, որպէսզի մինչեւ առաւօտ մտքէն անհետացած չըլլային այդ բաները։ Ահա այդ գրատախտակին է, որ կ՚ակնարկես այստեղ։
Ի.Չ. — Չեմ գիտեր, թէ մեծ հօրդ գրատախտակին վրայ որքան բառ ու բառակապակցութիւն կը բաւէին։ Մեր ունեցած «գրատախտակը» բաւական լայնածաւալ է։ Գրել-սրբելը կարեւոր արարքներ են բոլոր գրողներուն ալ համար։ Ինչ որ որոշ ընդունելութեան մը սահմաններէն ներս կ՚իյնայ, նաեւ արժանի է արձանագրուելու ե՛ւ պահուելու։
Հայերս շատ հեռացած ենք գրաշխարհէն. գաղտնիք չէ կարծեմ։ Ո՞վ, ի՞նչ առիթով գրիչ կը շարժէ, բացի «դասական» գրողներէն։ Եւ ինչո՞ւ միայն դասական գրողներու մենաշնորհը պիտի ըլլայ գրելու արարքը։ Գոյութիւն ունի հարկաւ բարձրաճաշակ գրականութիւն, աւանդութեան մէջ մտնող, աւանդութեան մարտահրաւէր կարդացող ու աւանդութիւն ստեղծող։ Մեր քով ալ կրնաք գտնել նման կտորներ, եթէ կարդաք մեր էջը։ Կան կատակախաղեր, քերթուածներ, յուշեր ու թարգմանութիւններ, որոնք, այո, միայն մեր քով կրնաք… համտեսել։
Զիս շատ կը մտահոգէ գեղարուեստական ծակ մը լեցնելու կոչուած դերը գրականութիւն կամ (ինչ որ մենք մեր «Առաջադրութիւններ»ուն մէջ կը կոչենք՝) գիրականութիւն կոչուածին։ Յաւելեալ շռայլանք մը, աւելորդաբան, աւելցուք։ Ես չեմ ըսեր, որ ամէն մարդ գրող է կամ պէտք է ըլլայ։ Բայց գիրին ու մեր լեզուին հետ մեր կապը հեռացուցած ենք, աւելորդ շռայլանք դարձուցած, մենք իսկ, ոչ թէ անիկա ինքնաբերաբար հեռացած է մեզմէ, որովհետեւ պայմաններու մասին չենք մտածած, որոնք այդ կապը կը ստեղծեն։ Մեր մշակութային միութիւնները յաճախ նուազագոյն ճիգ իսկ չեն գործադրեր այս ուղղութեամբ։ Երբ նման յիշեցում կատարես, ապուշ կը կտրին, կարծես լուսնի կամ մարսի բնակիչներու հետ կը խօսիս։ Լաւագոյն պարագային՝ կ՚արհամարհեն։ Այս է մեր կացութիւնը, որուն հետ հաշտուած ենք, բայց որուն դէմ պայքարելու բոլոր՝ կարելի եւ անկարելի միջոցներով կ՚աշխատինք։ Թող ժամանակը ինք որոշէ, թէ ո՞վ է կարաւանը եւ ո՞վ՝ պառականը։ Կ’ուզեմ ըսել, որ գրական աշխարհն ու աշխատանքը շռայլութիւն չեն, աւելորդ զբաղում չեն, այլ կենսական են, այսինքն՝ կեանքին հետ սերտօրէն կապ ունին։ Մեր կայքէջը այդ կապին վրայ կ՚աշխատի նաեւ։

Վ-Ա. — Ինչ որ ամենէն կենսական աշխատանքն է, որովհետե՛ւ…
Ի.Չ. — Այլ երեսի մըն ալ կ՚ուզեմ հոս անդրադառնալ, որ կրնայ կարգ մը ընթերցողներու համար հետաքրքրական ըլլալ։ Առօրեան այնքան խճողեալ է, որ, մեր էջ այցելութեամբ, ընթերցողին համար գրական, գեղարուեստական դադար մը կրնայ քիչ մը լայն շնչառութեան առիթ ըլլալ։ Երբեմն գրասենեակներու մէջ կը հանդիպիք գրական օրացոյցներու, ուր օր առ օր գրականութենէ մէջբերուած խօսքերով կամ դէպքերու յիշատակումներով օրը այլ կերպով լեցնելու հրաւէր մըն է որ կը կատարուի։ Take away-ի մշակոյթ մը, ի վերջոյ, որովհետեւ մարդիկ «ժամանակ չունին» գրականութեան համար, խօսքը նաեւ նոյնինքն գրողներուն եւ ընթերցողներուն մասին է։ Պահ մ’իսկ, պահիկ մը դադար առնել ժխորէն, ահա, նաեւ մեր կայքէջին միջոցաւ։

Վ-Ա. — Տեսա՞ծ ես արդեօք, է՜ր երբեմնի «Յուսաբեր»-ի օրացոյցները, Բենիամին Թաշեանի խմբագրութեամբ՝ կ՚ենթադրեմ, որուն շաբաթական իւրաքանչիւր էջը գրական գոհար մը կը մատուցէր, կամ անկէ ալ առաջ՝ «Համազգային»-ի կամ թերեւս այլոց օրացոյցները, որոնց ամենօրեայ էջը նոյնը կ՚ընէր։ Տարբեր ժամանակներ, տարբեր բարքեր, տարբեր մտայնութիւններ ու տարբեր սէրեր։ Ափսո՜ս, հեռացեր ենք այդ բոլորէն։ Շնորհակալութիւն՝ անոնց յիշատակը վերապրեցնելուդ համար, սիրելիս։
Ի.Չ. — «Գրական գոհար» բնորոշումն ու բացատրութիւնը կարծեմ Բենիամին Թաշեանի մատուցածներուն համար դժուար է ըսել, ըստ իս։ Դուն, կ՚երեւի, պատանի տարիքիդ գոհար կը տեսնէիր աչքիդ առջեւ։ Խանդավառութիւնը կարեւոր է։ «Ափսոս»ներ ու «աւաղ»ներ չեն կրնար մեր անապատին աւազը թեթեւցնել։ «Ինչո՞ւ»ներ ու «ինչպէ՞ս»ներ կրնան մեզ լաւ ճամբու առաջնորդել։ Ինչո՞ւ կարելի է շէնքեր ու սրահներ կառուցել, գումար յատկացնել, բայց շէնք-շնորհք մէջտեղ բերելու համար ծակ գրպաններ ցուցադրել, աղքատանալ յանկարծ։ Աս հոգեկան աղքատութիւնը մեր մեծագոյն տագնապն է։ Ներողութիւն, անկէ աւելի մեծը կայ, մեծագոյնէն աւելի մեծը. այն, որ այդ տագնապին չենք անդրադառնար։ Գոնէ ես այդ անդրադարձը չեմ տեսներ։ Մարդիկ քով քովի կու գան, մանաւանդ վերջին տարիներուն, իբր թէ աշխուժութիւն մը կայ, իբր թէ տագնապներ ու մարտահրաւէրներ կը կիսեն. կը խորհրդակցին, կը քննարկեն, ուրիշ չեմ-գիտեր-ինչ կ՚ընեն. սակայն երբ իրարմէ կը հեռանան՝ ոչ մէկ արդիւնքի մասին կը խօսուի։ Եւ ոչ մէկ արդիւնք տեսանելի կ՚ըլլայ։ Աչքերս բաց, եթէ կրնաս։

Վ-Ա. — Ի՞նչ հակազդեցութիւններ ստեղծեց ան կայքէջը այցելողներուն («օգտատէրերուն») կողմէ, այլեւ աւանդական գրական հանդէսներու խմբագրութիւններուն կողմէ կամ ընդհանրապէս։
Ի.Չ. — Հանդէսներու խմբագրութիւններուն կողմէ որեւէ հակազդեցութիւն կամ անդրադարձ ինծի ծանօթ չէ։ Կրնամ սխալիլ։ Հակազդեցութիւն չեմ համարեր մեր «Առաջադրութիւններ»ուն արտատպումը, զոր ըրին քանի մը թերթեր, ծանուցողի դեր կատարելով, որոնց շնորհակալ ենք։ Հալէպի «Գանձասար» շաբաթաթերթը հարցազրոյց մը առաջարկած էր, որ լոյս տեսաւ թերթին այս տարուան Փետրուար Դ., Մարտ Ա. եւ Բ. յաջորդական թիւերուն մէջ։
Գալով կայքէջի այցելուներուն, զանոնք կարելի է երկու գլխաւոր խումբերու բաժնել. Ա. Անոնք, որոնք արդէն մեզի աշխատակից են եւ կը հետեւին էջին, կը կարդան մէկզմէկու գրութիւնները, իրարու կը ծանօթանան եւ փոխանակում կը կատարեն. ասոնք մենք կը ճանչնանք. Բ. Անոնք, որոնք անծանօթ հետեւողներ են, որոնք երբեմն շատ պատահաբար կը յայտնաբերենք, որովհետեւ ձայն չեն հաներ, լուռ հետեւողներ են։ Անշուշտ կայ շարքը այնպիսի անհատ մտաւորականներու կամ հետաքրքրուողներու, որոնք լուռ կը հետեւին ու իրենց խանդավառութիւնը առանձին նամակներով արտայայտեցին ու առիթներով կ՚արտայայտեն։ Թերեւս առանձին բաժինով մըն ալ անոնց կարծիքը օր մը կարելի ըլլայ ներկայացնել կայքէջին վրայ։
Այցելուներու այս հարցը նաեւ ունի ուրիշ երես մը։ Այսօր հայկական աշխարհի մէջ տարածուած ըմբռնում մը կայ, թէ համացանցային ու ելեկտրոնային աշխարհը անլրջութեան կամ կիսանլրջութեան տարածք մըն է, որովհետեւ հասանելի է ամենուն։ Աւանդական շրջանակներ նոյնիսկ տագնապի մլաւիւնով կ՚անդրադառնան այս հարցին, որովհետեւ նախապէս ամէն ինչ իրենց ձեռքին ու հակակշռին տակ էր, իսկ հիմա՞…։ Ամէն մարդ գլուխը առած կ՚երթայ։ Անլրջութիւնը մասամբ հասկնալի է, նկատի ունենալով կատարուած հայկական փորձերու պարագան, մինչ օտարներու պարագային կարելի է շշմիլ, թէ մարդիկ ի՛նչ իրագործումներու կը հասնին համացանցային աշխարհին մէջ։ Եօթանասունի շուրջ թափառող սերունդներէ ալ կարելի չէ սպասել համացանցային աշխարհին հետ մնայուն կապ մը, եւ այս ալ հասկնալի պէտք է ըլլայ։ Մեր էջը այս անլրջութեան դէմ ալ պայքարի ելած է։

Վ-Ա. — Ինչպէ՞ս կ՚իրականանայ. ինչպէ՞ս կը ստացուին, կ՚ընտրուին ու կը զետեղուին նիւթերը։
Ի.Չ. — Յատկապէս մենք է որ կը դիմենք աշխատակիցներուն, դիմատետրի կամ համացանցի միջոցաւ։ Շատ պատահական հանդիպումներու արդիւնք է անոնց մէկ կարեւոր թիւին հետ մեր ծանօթութիւնը։ Եթէ անոնք մեր դիմումին ընդառաջեն ու մեզի նիւթ ուղարկեն՝ կամ անմիջապէս կը հրապարակենք, կամ ալ տարբեր հարցերու մասին կը խորհրդակցինք, կը քննարկենք, կը վիճինք եւ եզրակացութեան կը հասնինք։ Երբեմն այս հոլովոյթը շաբաթներ ու ամիսներ կրնայ տեւել։ Երկկողմանի հասունացման գործարանային աշխատանք մը տեղի կ՚ունենայ, իրարմէ շատ բան կը սորվինք, մօտեցումները կը հարստացնեն երկու կողմերը։ Այս գործելակերպին մասին մանրամասնութիւններ կարելի կ՚ըլլայ ձեռք ձգել, երբ օր մը արխիւային տուեալներ տրամադրենք։ Պատահած է, միւս կողմէ, որ մեզի դիմումներ ալ կատարուին, այսինքն ոչ թէ մենք գրենք, այլ աշխատակիցներ մեզի դիմեն ու այդպէս ալ համագործակցութիւն յառաջանայ։
Թարմ օրինակ մը տամ քեզի։ Քանի մը օր առաջ, դպրոցի բազմամեայ տնօրէնուհիի մը միջոցաւ Արժանթինէն մեզի կապուեցաւ անծանօթ երիտասարդ մը, որ երկուքուկէս տարի միայն հայկական վարժարան յաճախած ու հայերէնը հայկական միջավայրի մէջ սորված է։ Այսպէս, «եօթն օտարը», հեռաւոր երկրէ մը համացանցի միջոցաւ կրնայ գտնել մեզ եւ եթէ մեր պայմանները իրեն ընդունելի ըլլան՝ կարելի է երկար ժամանակ համագործակցիլ։ Համագործակցութեան ճամբան կրնայ երկարիլ կէս էջի մը հրապարակումէն մինչեւ հատոր մը մէջտեղ բերելու հոլովոյթը։
Մեր պայմաններէն հոս կ՚ուզեմ շեշտել արտատպումի դէմ պայքարը, որուն պատճառը այն է, որ մենք ծոյլ խմբագիր բուծանելու ծրագիր չունինք, որոնք իրենց թերթը երբեմն ծայրէ ծայր արտատպումներով կը լեցնեն, իրենց առաքելութիւնը համացանցէն՝ աջէն-ձախէն յօդուած հաւաքելով կ՚իրականացնեն։ Եւ քանի որ մենք համացանցի վրայ հասանելի ենք, ունինք այս հարցը։ Պէ՞տք է յիշել անպայման անունները այն վաստակաշատներուն, որոնք տեսիլք խառնած են իրենց թերթին։ Կը բաւականանամ միայն Ռուբէն Դարբինեան անունը տալով հոս։ Թող հետաքրքրուողները պրպտեն, թէ որքան ջանք ու ճիգ կայ այդ անունին տակ, եւ թէ ի՛նչ կը նշանակէ մամուլի խմբագիր ըլլալ ընդհանրապէս։ Իսկ ծոյլ խմբագիր սնուցանելը հակազգային երեւոյթ մըն է, որ կը կիրարկուի մեր մէջ շատ կանոնաւոր ընթացքով մը, շատ տարածուած է եւ թերեւս քանի մը տարիէն ալ պաշտօնական պայմանի վերածուի։ Չեմ զարմանար երբեք։ Մեր էջը իր գոյութեամբ այս երեւոյթին դէմ ալ կը պայքարի։

Վ-Ա. — Կա՞ն յատուկ դժուարութիւններ, որ կ՚ուզես մատնանշել։
Ի.Չ. — Հարկաւ կան դժուարութիւններ, մանաւանդ այն պատճառով, որ իւրաքանչիւրս տարբեր երկրի մը մէջ նստած է, եւ մեզ կապողը միայն համացանցային միջոցն է։ Փոխադարձ հասկացողութիւնը, ժամանակի սղութիւնը դժուարութիւններ են, երբ դէմ դիմաց չենք նստած։ Կան նաեւ այլ դժուարութիւններ, զորս պիտի ներկայացնէի, եթէ զրուցակիցս Ալեքսանդր Մանթաշովը ըլլար։ Բայց որովհետեւ ոչ թէ միայն դուն Մանթաշովը չես, այլեւ Մանթաշովի որակը չէ մնացած մեր ազգին մէջ, իմ նկատումովս, աւելորդ է դժուարութիւններու մասին խօսիլ։

Վ-Ա. — Դժբախտաբար ասիկա իրականութիւն է ոչ միայն Հայերէն blog-ի պարագային, այլ մշակութային-մտաւորական որեւէ նախաձեռնութեան։ Քու կեցուածքդ, սակայն, օրինակելի է անվհատութեան ու յարատեւութեան տեսակէտէն։
Ի.Չ. — Նայած թէ դուն ի՞նչ կը հասկնաս «մշակութային-մտաւորական որեւէ նախաձեռնութիւն» ըսելով։ Վ. Օշական, աւելի քան քսան տարի առաջ, Հայաստանէն Սփիւռք «փոխադրուած» պարարուեստը «կապիկութիւն» կոչած էր։ Կը խորհիմ, որ աժան որակում մը չէր անոր կատարածը։ Սփիւռքին ինքնագիտակցութեան զրկումն ու այդ զրկումին ի հաշիւ բերուած հայրենականին դերն էր, որ հարցականի տակ կ՚առնէր հոն Օշական, ըստ իս։ Երկու տասնամեակ ետք, այսօր, այդ կապիկութիւնները բազմապատկուած են եւ ես կը դժուարանամ տալ որակում մը Սփիւռքին կողմէ կատարուած այդ ներածումին. եւ այս բոլորը՝ յանուն հայրենիքին, ընդդէմ Սփիւռքին, կարծես Սփիւռքը անկարողութեան ցանց մը ըլլար։ Հիմա, եթէ վերի խօսքդ նման կապիկութիւններու մասին է, այո, այդպիսի «նախաձեռնութիւններու» համար ազգովին պատրաստ ենք։ Այդպիսի բաներու համար ամեն ինչ ունինք։ Հայաստանցի երգչուհիին ձեռքէն բռնած Սփիւռքի բոլոր գաղութները պտտցնելով մեր զանգուածները ոտքի հանելը «մշակութային իրագործում», քու բառերովդ՝ «մշակութային նախաձեռնութիւն» կը նկատենք։ Լրջութեանց համար ոչ ժամանակ, ոչ քսակ, ոչ ականջ, ոչ աչք, ոչ ալ ճաշակ ունինք տրամադրելիք։ Երբեմն՝ ոչ խօսք, ոչ ալ լռութիւն։ Սխալ չհասկցուինք. ես հոս ոչ կը պահանջեմ, ոչ կը դժգոհիմ, ոչ կը բողոքեմ, ոչ ալ կ՚ողբամ։ Այդ բոլորէն անդին անցած ըլլալուն արդիւնքն է մեր կայքէջը։ Թող ժամանցով զբաղող հրապարակագիրները մամուլի էջերը լեցնեն նման նիւթերու շուրջ դառնալով։
Մեր տագնապը այն է, որ այսօր հայերէնը կը չարչրկուի ու կը բռնաբարուի, — կարդա՛ դիմատետրի էջերուն մէջ, օրինակի մը համար, Լեւոն Շառոյեանի շարք մը գրառումները, Հալէպէն, դպրոցին մէջ ներկայ (աւելի ճիշդ՝ բացակայ) հայերէնին մասին. գիտես, որ պաշտօնական մամուլը այս հարցերով չէ որ կը զբաղի, — սակայն մեր հաւաքական մտահոգութիւնը միակողմանի խնճոյքի պատրաստութեան սահմաններէն կը յամառի դուրս չգալ։ Հայերէնի բարելաւումը ճառի, քարոզի եւ գիտաժողովի առարկայ է, մտահոգութեան առարկայ չէ, մինչդեռ ուտել-խմելով ըլլալիք խնճոյքի մը պատրաստութիւնը կրնայ նոյնիսկ տագնապի չափ մեզ յուզել։ Տագնապներուն հասցէները փոխուած են։ Ասիկա կը վերաբերի յատկապէս արեւմտահայերէնի գործածութեան, Սփիւռք կամ Հայաստան։ Յանուն արեւմտահայերէնի պաշտպանութեան Հայաստանի մէջ որձեւէգ ու խեղեալ ուղղագրութեամբ ու լեզուով իբրեւ թէ արեւմտահայերէնով նիւթ կը հրամցուի։ Եւ հանգիստ շունչ կը քաշենք։ Գործ է տեսածնիս։ Ըստ երեւոյթին, արեւմտահայերէնի խնամքը, պաշտպանութիւնը որեւէ կապ չունին… արեւմտահայերէնին հետ։
Մեր դժբախտութիւնը այն չէ, որ գէշ մտաւորականներ ունինք, այլ այն, որ երեք-չորս տող շնորհքով հայերէն շարադրել չկրցող գրիչ մը մէջտեղ կ՚իյնայ եւ «մամուլ» կը հրատարակէ, այս օրերուն՝ համացանցային։ Աս ալ չի բաւեր, հովանաւորներ, որոնք աչօք եւ մտօք կոյր են, ըստ երեւոյթին, արեւմտահայերէնի պահպանութիւն կը համարեն նման խեղկատակ առցանց ձեռնարկ մը քաջալերելը։ Այսինքն, հրատարակիչը կը կարծէ, թէ ինք հրատարակիչ է, հովանաւորն ալ կը կարծէ, թէ ինք հովանաւոր է։ Արդի՞ւնքը։ Արդիւնքով զբաղող չկայ։ Արդիւնքը այն է, որ մենք մեր շրջապատին խեղկատակութիւն կը հրամցնենք։ Այս բոլորը տեղի կ՚ունենան մեր աչքին առջեւ, սակայն մենք ոչ լեզու ունինք խօսելու, ոչ ալ այլ միջոց։ Կապիկը կը բռնես ու գահուն կը բազմեցնես իբրեւ թագաւոր։ Յստա՞կ է պատկերը։
Եթէ Թիֆլիսի մէջ 1917-ին կարելի էր արեւմտահայերէնո՛վ թերթ հրատարակել («Հայաստան»), հարիւր տարի ետք ալ կարելի պէտք է ըլլայ Երեւանի մէջ արեւմտահայերէն թերթ հրատարակելը։ Խօսքս հարկաւ մամուլի մասին է, ոչ թէ աջէն-ձախէն լուր հաւաքող «լրատուամիջոցներու», որոնք կը խորհին, թէ արեւմտահայերէնով լոյս կը տեսնեն։ Արեւմտահայերէնի ու արեւելահայերէնի նուազագոյն տարբերութիւններուն իսկ չտիրապետող այս էապէս ձախող արկածախնդրութիւնները ոչ մէկ հորիզոն կրնան բանալ արեւմտահայերէնին, անոր գոյութեան առջեւ։
Մամուլի ներկայացուցիչները յոբելեան տօնելու մէջ մրցումի ելած են, Պէյրութէն մինչեւ Պոլիս եւ այլուր, սակայն միաժամանակ իրենց խեղճութեան մէջ ալ կը մրցակցին իրարու հետ անկասկած։ Տեսիլք կոչուածը ի սպառ բացակայ է։ Ծրագիր՝ նոյնպէս։ Դուն կրնա՞ս երեւակայել, որ Պէյրութի մէջ լոյս տեսնող օրաթերթ մը իր իսկ շրջանակին մէջ վերստուգող սրբագրիչ չունենայ։ Խօսքը տասնամեակներու անցեալ ունեցող մամուլի մասին է, որ կը նմանի այն թռչունին, որ իր զաւակները կը սպաննէ ու կ՚ուտէ։ Բայց յոբելեան տօնելու չի մոռնար։
Ուրիշ երեւոյթ մը։ Բա՛ց «Արեւմտահայերէն Ուիքիփետիա»յի որեւէ մէկ էջը։ Կ’երեւի միայն ինծի կը հանդիպին հոն գտնուող թափթփած յօդուածները, արեւելահայերէնէ կատարուած սխալ ու ծիծաղաշարժ թարգմանութիւնները, ուղղագրական ու քերականական տարրական օրէնք չյարգող էջերն ու գրառումները, նոյնիսկ գիրքէ մը էջ մը ընդօրինակել չկրցող խայտառակութիւնները։ Կ’երեւի այս ձեւով տեղի կ՚ունենայ արեւմտահայերէնի պահպանութիւնը, պաշտպանութիւնը կամ ապրումը, վերապրումը՝ որ մէկը որ կ՚ուզես։ Կարծես տարբեր բառեր գործածելով կացութիւն կը փոխուի։ Լեզուին այս իւրովի ապրելակերպը անոր կենդանի նահատակացումն է, ուրիշ ոչինչ։ Ասիկա գործ մը չընելէն աւելի գէշ ձեռնարկ մըն է, իրականութեան մէջ։
Հանդուրժելով կը հանդուրժենք, որ մեր մայրենին խաչուի գիշեր-ցերեկ։ Ոչ մէկ ձեռնարկ, որ կարելի դարձնէ անոր զարգացումը, անոր երկարակեցութիւնը, բուժումի ու դարմանումի միջոցներ հրամցնէ ի վերջոյ։ Երբ հիւանդանաս՝ ի՞նչ կ՚ընես։ Լճացումը ահաւոր չափի մը հասած է եւ միայն արթնացումն է, որ կրնայ փրկել կացութիւնը։ “Nur noch ein Gott kann uns retten” («Միայն Աստուած մը կրնայ մեզ փրկել»), պիտի ըսեմ Հայտեկըրի հետ։ Ինծի համար մեր պատմութեան մէջ լուսածին պահեր կան, ուր համատարած խաւարին մէջ լոյսը յայտնուելով ու իր լեզուն գործածելով, արշալոյսի գունաւորուով մը երկինքը կը փոխակերպէ։
Այնքան ատեն որ նիւթ եւ ոգի իրարու չեն հանդիպիր, մէկուն կամ միւսին կուրութեան ու համրութեան պատճառով, դժուարութիւնները պիտի բազմապատկուին։
Կը տեսնես, թէ ինչպիսի դժուարութիւններ կան, որոնց դիմաց մեր դժուարութիւնները ոչինչ են…։

(Շարունակելի)
Հարցազրոյցը վարեց
ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ

«Ճամբայ ելլել, ճամբայ բանալ, որովհետե՞ւ…» — Բ. մաս

ՎՐԷԺ-ԱՐՄԷՆ

Մեր անցեալ թիւով տուինք Հայերէն blog կայքէջի հիմնադիր, վարիչ եւ խմբագիր Իշխան Չիֆթճեանի հետ զրոյցին առաջին մասը։ Այժմ ընթերցողին կը յանձնենք անոր շարունակութիւնը։

Վ-Ա. — Ո՞րն է մեծագոյն բարիքը, որ կայքէջը բերաւ։ Բազմերես բովանդակութիւն ունի Հայերէն պլոկը։ Անոր մէջ ո՞ր բաժինն է, որ ըստ քեզի աննախադէպ է մեր իրականութեան մէջ։
Ի.Չ. — Ինծի կը թուի, որ ընթերցողը ինքն է որ այս հարցումով պէտք է զբաղի։ Բայց քանի կը հարցնես՝ պատասխանեմ։ Այս կայքէջին երեւոյթին մէջ է որ պէտք է, չըսենք անոր «մեծագոյն բարիքը», — ծանրակշիռ բառեր են ասոնք, ես չեմ սիրեր բառերը իրենց լրջութենէն, այսինքն նաեւ իմաստէն պարպել, — այլ՝ նկարագիրը փնտռել։
Քանի որ դուն ես հարցումը հարցնողը, պէտք է քեզմով, քու բերած բարիքովդ սկսիմ։ Դուն ազնիւ գտնուեցար քու քանի մը ելեկտրոնային հատորներդ մեզի տրամադրելու, որ տեղադրենք զանոնք։ Այս ձեւով մեր համագործակցութիւնը սկսաւ։ Սակայն անիկա վերածուեցաւ աւելի լուրջ, ոչ-անուանական համագործակցութեան, — քանի որ հատորներդ որեւէ տեղ կրնայիր ու կրնաս տեղադրել, — երբ մենք միասնաբար սկսանք ծանօթագրել ու հրապարակել նամականիդ։ Եթէ չեմ սխալիր, այս առաջարկը մեզմէ եկաւ։ Մեր ԱՆՏԻՊ բաժնին մէջ արդէն այլ գրողներէ ալ նամակներ եւ այլ նիւթեր հրապարակած էինք ու կը հրապարակենք։
Հիմա քանի մը կէտերով ներկայացնեմ կարգ մը երեւոյթներ ու ենթաբաժանումներ, անոնց զուգահեռ տեղ-տեղ կատարելով մատնանշումներ, տալով օրինակներ, շեշտելով հարցեր, որոնց մէջ ընթերցողը թերեւս կարենայ հանդիպիլ «բարիք»ին ու «աննախադէպ»ին։

Ա. Գործարանային երեւոյթը ինքնին նորութիւն մըն է, ըստ իս։ Գրել-ղրկել-հրատարակել. մինչ-հրատարակութիւն այս հոլովոյթը կը գործարկուի ցարդ մեր իրականութեան մէջ։ Եթէ կը սխալիմ՝ կրնաս սրբագրել։ Գրական հանդէս հրատարակելը այս է։ Մինչդեռ մենք մնայուն կապ ունինք մեր մեծ ու փոքր աշխատակիցներուն հետ եւ գրական աճումի հարց կը դնենք երկուստեք, երբեմն ուղղակի, երբեմն անուղղակի։ Չեմ ըսեր՝ դպրոց բացած ենք, այլ՝ գործարան, ուր գործակցութեան, գործարկութեան, խորհրդակցութեան ու քննարկումի յարաբերութիւն մը նոր գաղափարներու առիթ եւ ճամբայ կը բանայ։ Բախումները չեն բացակայիր հոս, որոնց համաձայն նաեւ մեր առաջադրութիւնները միշտ վերանայելի կը մնան։

Բ. Ծրագիր ընդդէմ պատահականութեան։ Թէեւ անակնկալները միշտ օգտակար են, սակայն պատահականութիւնը սկզբունքի չենք վերածած։ Կայքէջի իւրաքանչիւր ենթաբաժին ունի իր ներքին տրամաբանութիւնը։ Իւրաքանչիւր բաժին կու գայ կազմելու ՀԱՅԵՐԷՆին՝ յատկապէս արեւմտահայերէնին արտայայտութեան մէկ երեսը, զայն շեշտելով, պրպտելով, թարգմանելով, գռեհիկն ու գերիվերը անոր մէջ որոնելով. այս լոյսին տակ տեսնել ԲԱՌ ՈՒ ԲԱՆ, ԹԱՐԳՄԱՆՈՒԹԻՒՆ, ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹԻՒՆ ենթաբաժինները։
Գ. Բարբառներ։ Գիտենք, որ հայերս, ճակատագրի բերումով, մէկէ աւելի լեզուներու տիրապետելու բախտը ունինք: Անհատական մակարդակի վրայ մայրենին անտեսելով միւս լեզուներուն տիրապետումը ունի, Սփիւռքի մէջ, իր պատճառները։ Յստակ է, որ մայրենիին, յատկապէս արեւմտահայերէնին, գործածութիւնը, հոգածութիւնն ու զարգացումը, ակադեմական կամ համայնքային մակարդակներու վրայ, հետեւողական անտեսումի ենթակայ եղած է տասնամեակներ շարունակ։ Փորձեր չեն կատարուած լեզուն, որ հայագիտութեան հիմքն է, բերելու կեդրոնական դաշտ, անոր տալու առանցքային դեր։ Ընդհակառակը՝ կեդրոնէն որքան կարելի է հեռու տարուած է ան։ Ասիկա անուրանալի մեղքն է ակադեմական ու համայնքային շրջանակներուն։
Արեւմուտքէն ետք ասիկա անցած ու հասած է այսօր նաեւ Միջին Արեւելք ու նոյնիսկ, մի՛ զարմանար, հայկական դպրոցներ, ուր հայերէնի ուսուցումը խնամքի եւ ուշադրութեան առարկայ չէ։ Եթէ լուրջ ձեռնարկումներ չըլլան, մակերեսի վրայ պտտող ծրագիրներ իբրեւ յաղթանակ հռչակուին ու արձանագրուին, չեմ գիտեր, թէ ո՛ւր կը հասնի այս կացութիւնը։ Երբ լեզուն իբրեւ հիմք չի հասկցուիր, այլ երկրորդական ծածկոյթ է լոկ, զոր կրնաս հանել ու շպրտել, երբոր ուզես, ինչպէս որ ուզես, որ անկիւնը որ ուզես, ուրեմն մեր այս անվարտի կացութեան վրայ զարմանալու հարկ չկայ ընդհանրապէս։ Խաչատուր Աբովեանին ըսածին ճի՛շդ հակառակն է որ կ՚ընենք. ամէն լեզու կը սորվինք, բայց մեր լեզուին կից կու տանք, որքան որ կրնանք։ Եւ ասիկա՝ պաշտօնապէս. վերէն մինչեւ վար։ Ով որ ամչնալ կրնայ՝ թող հրամմէ։ Մեր էջը այս կացութեան դէմ է որ կ՚աշխատի, բանիւ եւ գործով։
Սփիւռքի հովերուն դիմաց, Արեւելքի ու Արեւմուտքի միջեւ տատանող իբրեւ ժողովուրդ, ունեցած ենք բազմաթիւ լեզուներու հետ յարաբերութիւն մշակելու առաւելութիւնը։ Պարսկերէնին, արաբերէնին, թրքերէնին ու ռուսերէնին հետ առօրեայ համակեցութեան մէջ մեր լեզուն ունեցած է իր զարգացումները։ Բարբառները կը ներկայացնեն գրական լեզուին հում վիճակը. անոնք նաեւ մեր ճակատագրին արտացոլացումներն են։ Այսօր, Արեւմտեան Սփիւռքը մայրենիին լքումով ու տեղական այլ լեզուներու իւրացումով կը յատկանշուի, մեր իսկ հաւաքական որոշումով, պարզապէս այն պատճառով, որ Արեւմուտքի մէջ, ուրիշ շատ մը բաներու կողքին, նաեւ լեզուի միջավայր չենք պատրաստած։ Մեր աչքին առջեւ են դեռ Մուրատ Ռափայէլեանը կամ Մելքոնեանը, երկուքն ալ Եւրոպա, որոնց արտադրանքին ծանօթ պէտք է ըլլան հասուն մարդիկ։ Եւրոպան պահ մը կը մոռնանք, երբ դեռ այսօր վարժարաններ կը փակուին Պոլիս եւ Պէյրութ…։
Բարբառները մեր ուշադրութեան մաս կը կազմեն, որովհետեւ անոնք հայերէնին մնայուն ընկերակիցները ըլլալու են։ Անտեսուած երես մը, որ մանաւանդ հայրենակցական միութիւններուն պարտականութեան կրնար ու կրնայ մաս կազմել՝ իրենց բարբառներուն խնամքն ու աւանդումը, սրահներ ու սեղաններ փայլեցնելու, ստամոքս լեցնելու եւ երբեմն ալ, թերեւս սխալմամբ, հատոր մը կամ պատկերագիրք մը հրատարակելու իրենց սովորութեանց քովն ի վեր։
Այսքան երկար մատնանշումներէ ետք, թերեւս աւելի հետաքրքրութեամբ հիմա ընթերցողը մօտենայ մեր ԲԱՐԲԱՌ ենթաբաժանումին, հոն գտնելու համար Ղարաբաղի, Մուսա Տաղի, Զէյթունի, Ապարանի, Համշէնի, Նոր Ջուղայի, Քեսապի եւ այլ բարբառներէ նմոյշներ, ոչ թէ պարզապէս առ ի հետաքրքրութիւն, այլ անոնց՝ մայրենիին բերած նպաստը վայելելու եւ վայելցնելու նպատակով գրուած ու յատուկ բառարանով ներկայացուած, ոչ թէ ի մի խմբուած։
Դ. Կատակախաղեր։ Ըստ իս կարեւոր նորութիւն կարելի է համարել Վա(գ)րի կատակախաղերը, որոնք իրենց բեւեռացնող մօտեցումներով մեր ազգային կեանքին ու առօրեային վրայ նետուած հայեացք եւ հարուած են միաժամանակ, ժամանակակից հայկական լուրջ երգիծանքի նմոյշներ։
Ե. Մատենագիտութիւն։ Անհամեստութիւն թող չըլլայ, սակայն չեմ գիտեր, թէ ո՞ւր կարելի է գտնել ժամանակակից սփիւռքահայ գրականութիւն, քիչ մը լայն իմաստով, ներկայացնող հատորներու ցանկ, մատենագիտական հակիրճ տուեալներով։
Զ. Յուշագրութիւն։ Յատկապէս Սփիւռքի պատմութիւնը շատ բան կը պարտի յուշագիրներուն, որոնք մեր մամուլին մէջ եղած են ու են գրեթէ միշտ պատահական ներկայութիւններ։ Մենք մեր յուշագիրներուն հետ կ՚աշխատինք, ոմանց հետ երկար-բարակ խորհրդակցութիւններ կ՚ունենանք, որովհետեւ յուշագրելի նիւթը եւս որոշ տրամաբանութեան, արեւելումի շարժիչով կրնայ լաւ եւ աւելի լաւ արդիւնքներու հասնիլ։
Է. Աշակերտական անկիւն։ Ամենէն կարեւոր… անկիւնը կամ հրապարա՛կն է ասիկա։ Աշակերտները ոչ թէ անկիւն նետուած են, այլ մեր անկիւնաքարն են։ Շնորհիւ մեր աշխատակից ուսուցիչ-ուսուցչուհիներուն մենք առիթը ունինք ներկայացնելու անոնց կտորները։ Անոնց յառաջդիմութիւնը մեզի յոյս կը ներշնչէ։ Նախ իրենց նուիրեալ ուսուցիչներուն կը պարտինք ատիկա։ Իւրաքանչիւր անուն, որ երկրորդ, երրորդ, չորրորդ գրութիւն կը ղրկէ, կ՚արթնցնէ մեր ուշադրութիւնը եւ անոնց իրարու յաջորդող գրութիւններուն մէջ մենք յառաջխաղացք կը փնտռենք, ու երբեմն կը գտնենք։ Սփիւռքի պատանիներուն աշխարհը կը կարդաք հոն՝ Պոլիս, Պէյրութ, Փարիզ, Քուէյթ, Լոս Անճելոս, Արժանթին եւ այլուր, նիւթերու իրենց տարբերութիւններով ու նմանութիւններով։
Հոս ինծի արտօնէ, որ փակագիծ մը բանամ։ Ձեր «Հորիզոն» շաբաթաթերթին մէջ պատահմամբ հանդիպեցայ այս յօդուածին. «”Հորիզոն” Մանկապատանեկան յաւելուածի խմբագրակազմի հանդիպում» (16 Ապրիլ 2018)։ Սկիզբը կը խորհէի, թէ նորութիւն մըն է Մանկապատանեկան յաւելուածը, յետոյ անմիջապէս տեղեկացայ, որ 25 տարիէ ի վեր լոյս կը տեսնէ ան։ Ի՛նչ լաւ, պիտի խորհինք, հարկաւ, առաջին հերթին։ Սակայն ես այդպիսի թիւերով չեմ խանդավառուիր, գիտես։ Ամեակներու եւ յոբելեաններու սիրահար ալ չեմ։ Ես հարց մը ունիմ, սակայն։ 25 տարին քառորդ դար ժամանակ է։ 25 տարուան մէջ չեմ ըսեր 25, այլ 2,5 գրող կրցա՞ւ պատրաստուիլ այս մանկապատանիներէն։ Ես շատ ուրախ պիտի ըլլամ, եթէ նոյնիսկ ՄԷԿ գրող այդ պատանիներէն դէպի գրականութիւն ճամբան գտած ըլլայ։ Բայց եկուր, անցնինք, հեռանանք ձեր թերթէն, թափառինք, անխտիր ԲՈԼՈՐ դպրոցական թերթերուն դուռը զարնենք, որոնք տարեվերջի «ժպտուն դէմքերու ընկերակից» մը կը մատուցեն՝ դպրոցական տարեգիրք մը ծնողներուն եւ աշակերտներուն ձեռքը տալով։ Այդ բոլոր պատանիներէն քանի՞ն հայերէն գրելուն համը առած է, հայերէն գրելը շարունակելով։ Երբ իրերը իրենց իմաստը կը կորսնցնեն, ուրեմն նաեւ իրենց անունը պէտք է փոխուի։ Մենք նոր անուններու եւ նոր անուանումներու հարկը ունինք։ Եւ խօսքս կը վերաբերի ոչ միայն առարկաներու, երեւոյթներու, հրատարակութիւններու՝ մանկապատանեկան կամ մեծահասակներու, այլ նաեւ, ինչո՞ւ չէ՝ անձերու։ Ըրածս քննադատութիւն չէ։ Ոչ իսկ ախտաճանաչում։ Չեմ ողբար, չեմ աւաղեր։ Ատոնք ընողներուն թիւը քիչ չէ։ Բա՛ց թերթերը եւ կարդա՛։ Ըսածս այն է, որ մենք այլեւս պէտք է քաջութիւն ունենանք հրապարակաւ ընդունելու մեր ձախողութիւնները, որոնց պատճառով, այսինքն մե՛ր իսկ պատճառով սերունդներ կը կորսնցնենք։ Դուն կրնաս անուանում մը ճշդել, բայց ես առ այժմ «ոճիր»է տարբեր անուն մը չեմ կրնար տալ այս անհոգութեան։ Ներող եղի՛ր կամ դատապարտէ՛, եթէ ըրած մատնանշումս յանցանք է։ Երանի թէ սխալ ըլլամ, երանի բերանս գոցես հիմա ու ինծի ըսես, թէ սաքան գրող կայ, ա՛ռ, տե՛ս։ Այսքա՞ն անտաղանդ են մեր աշակերտները, մանուկներն ու պատանիները։ Բայց գիտնալու ես, ոչ թէ իրենք, այլ ովքե՛ր են անտաղանդները։

Վ-Ա. — Կայքէջը բանալով Facebook-ի վրայ, կարելի է տեսնել նաեւ այցելուներու տպաւորութիւնները։ Ասիկա դիմատետրային այդ կայքի առաւելութիւններէն մէկն է։ Արդեօք այդ արձանագրուող տպաւորութիւնները նոր կարելիութիւններ առաջադրեցի՞ն, յառաջացուցի՞ն։ Ի վերջոյ պատկառելի է ոչ միայն մասնակցողներու թիւը (քանի՞), այլեւ կ՚ենթադրեմ այցելուներու, հետեւողներու թիւը (գիտնալու հնարաւորւթիւն կա՞յ)։
Ի.Չ. — Այցելուներու եւ հետեւողներու մասին վերը խօսեցայ։ Դիմատետրային մեկնութիւն-գրառումները շատ հազուադէպ են։ Մենք կեդրոնացած ենք անձնական կապերու եւ խորհրդակցութեանց վրայ, այսինքն «թափանցիկ» չենք, եթէ կ՚ուզես։ Ես լուրջի չեմ կրնար առնել «հիանալի», «սքանչելի», «բացառիկ», «գեղեցիկ», «անուշիկ» եւ նման որակումներ, ուր ալ գրուին անոնք, ովքեր ալ ըլլան անոնց հեղինակները։ ԶՐՈՅՑ ենթաբաժինը (https://hayerenblog.wordpress.com/category/զրոյց/) կը միտի աւելի խոր ու հեռահաս մակարդակի մը վրայ կարծիքներու փոխանակում ու քննարկում կատարել։ Դժբախտաբար հոն միայն մէկ շարք հրատարակուած է ցարդ։ Յուսանք ապագային այդտեղ աւելի ձեռքբերումներու հասնինք։
Աշխատակից-մասնակիցներու ցանկ մը կայ (https://hayerenblog.wordpress.com/category/աշխատակիցներ/), սակայն այստեղ թիւ ներկայացնելը մեծ իմաստ մը չունի։ Այս պահուս (Յունիսի կէս, 2018) աշխատակիցներու ցանկին վրայ կան 91 մեծ ու 96 փոքր՝ այսինքն աշակերտ-աշակերտուհի աշխատակիցներ։ Չի նշանակեր, որ բոլորն ալ կը գրեն միշտ։ Երկու տարի առաւել երկու ամիս կեանք ունի մեր էջը։ Աշխատակիցները կը բնակին Հայաստան, Ղարաբաղ, Եգիպտոս, Լիբանան, Սուրիա, Յորդանան, Թուրքիա, Քուէյթ, Գերմանիա, Ֆրանսա, Հոլլանտա, Զուիցերիա, Յունաստան, Կիպրոս, Իտալիա, Լեհաստան, Ռուսիա, Մ. Նահանգներ, Գանատա, Արժանթին, Ուրուկուէյ։ Դիմատետրի մեր էջին վրայ մեզի հետեւողներուն թիւն է՝ 2919:
Նկատի առ նաեւ, որ մենք համացանցային խմբակ մըն ենք միայն, ոչ մէկ նեցուկ կամ յենարան ունինք, բացի հայերէնէն։ Եւ երբ կ՚ըսենք՝ «Կեցցէ՛ հայերէնը», ըսել կ՚ուզենք այն, ինչ որ կ՚ըսենք։ Մեր էջը այդ գիտակցութեան մէկ տարբերակը կրնաս համարել։
Վ-Ա. — Ի՞նչ նոր առաջադրանքներ ունիս, որոնք արդէն շուտով պիտի հրապարակուին։
Ի.Չ. — Մեր ՀԱՅԵՐԷՆ ՄԱՏԵՆԱՇԱՐը հանգրուանն է՝ վերջին նաւահանգիստը պլօկին վրայ երեւցող նիւթերուն։ Հոն հատորներու ու հատորիկներու մէջ տեղ կը գտնեն հեղինակներուն նիւթերը առանձնաբար ու կը դառնան ելեկտրոնային կամ տպագիր գիրք։ Առաջին հատորը՝ Լեռնա Գարագիւթիւքի «Երթաս Բարով» բանաստեղծութիւններու ժողովածոն լոյս տեսաւ անցեալ տարի եւ տրամադրելի է (https://hayerenblog.files.wordpress.com/2017/09/d5a5d680d5a9d5a1d5bd-d5a2d5a1d680d5b8d5be.pdf)։ Շուտով հանդէս կու գան նաեւ երկրորդ եւ երրորդ հատորները։

Վ-Ա. — Շնորհակալութիւն, Իշխան։ Ուրախ եմ, որ կատարեցինք սոյն հարցազրոյցը, որ դուրս եկաւ Հայերէն blog-ի սահմաններէն ու ընդգրկեց մեր լեզուն ու գրականութիւնը յուզող, աւելի ճիշտ՝ այդ ոլորտներուն առնչուող մե՛զ, — նուազագոյնը մեզ երկուքս, — յուզող կարեւոր հարցերը, որոնց լուծումներ կ՚որոնես այդ ցանցատետրիդ ճամբով։ Բազմարդիւն ըլլայ այդ ճամբան…

(Շար. 2 եւ վերջ)

https://kragan.horizonweekly.ca/?p=527#more-527

https://kragan.horizonweekly.ca/?p=554#more-554