ԿԱՐՃ ՀԱՆԴԻՊՈՒՄՆԵՐ․ ՇԱՀԱՆԴՈՒԽՏԻ ՀԵՏ

ՓԱՆՈՍ ՃԵՐԱՆԵԱՆ

Շահանդուխտ 60ական թուականներուն կը պաշտօնավարէր Պէյրութ հրատարակուող «Այգ» օրաթերթի խմբագրատան մէջ։ Իր գրաւած պաշտօնին մասին ճշգրիտ տեղեկութիւն չունէի, սակայն գիտէի, որ պաշտօն մը ունէր Տիգրան Թոսպաթին պատկանող «Այգ»ին մէջ։ Այդ տարիներուն Մխիթարեան Վարժարանի աւարտական դասարանի ուսանող էի։ Քաջալերուելով Շահանդուխտի ներկայութենէն, փորձեցի ոտանաւոր մը ներկայացնել «Այգ»ին։ Գրագիտուհիին անձնապէս անծանօթ ըլլալով, գրութիւնս թողուցի խմբագրատան մուտքին զետեղուած նամակատուփին մէջ։ Ամէն օր կանուխէն «Այգ»ը կը փնտռէի գտնելու համար պատանեկան տարիներուս այդ առաջին գրութիւնս։ Շաբաթ մը անց, յանկարծ նկատեցի զայն թերթի երկրորդ էջին վրայ։ Ամբողջ օրը զայն կարդալով անցուցի։ Այնուհետեւ, դպրոցական տետրակիս էջերուն առատօրէն ներշնչումներս կ՚արձանագրէի։

Տարիներ ետք, երբ քաղաքի ապահովական վիճակը սկսաւ վատթարանալ, Վահէ Սէթեան տպարանը եւ «Ազդակ» օրաթերթի ու «Բագին» գրական հանդէսի գրասենեակները փոխադրուեցան Պուրճ-Համմուտ, համախմբուելու համար Շաղզոյեան կեդրոնին մէջ։

«Բագին»ի խմբագրութեան յաճախակի այցելութիւններուս ընթացքին, շէնքի առաջին յարկին, «Ազդակ»ի գրասենեակներէն մէկուն մէջ պատահաբար նկատեցի Շահանդուխտը, որ կը պաշտօնավարէր որպէս թերթին խմբագրութեան կազմի անդամ։ Ան յօդուածներ կը պատրաստէր «Ազդակ»ին եւ երբեմն իր գրութիւններով կը յայտնուէր նաեւ «Բագին»ի էջերուն։

Անկէ ետք, «Բագին»ի խմբագրատուն այցելութիւններուս ընթացքին, կը հանդիպէի Շահանդուխտին, զինք ողջունելու եւ երբեմն զրուցելու «Ազդակ»ի մէջ երեւցած յօդուածի մը կամ նոր լոյս տեսած «Բագին»ի բովանդակութեան շուրջ։ Կը խօսէինք նաեւ այդ տարիներուն Պուրճ-Համմուտի հայութիւնը յուզող ապահովութեան վերիվայրումներուն մասին։

Շահանդուխտ «Ազդակ»ի մէջ պաշտօնավարած շրջանին ժողովրդականութիւն վայելող, սիրուած գրող մը կը նկատուէր։ Պուրճ-Համմուտի տուներէն ներս իր հեղինակած գործերէն գոնէ մէկ կամ երկու հատոր կը գտնուէր։ Իր գործերուն մէջ կ՚ապրի հայ ընտանիքի առօրեան. կը զգացուին օրապահիկը վաստկող հայ մարդուն աշխատանքը, հայ կնոջ առաքինի նկարագիրը, ազգային վարժարաններն ու եկեղեցին։ Իր հրատարակած գիրքերուն մէջէն «Պուրճ Համուտէն կու գամ» հատորը կը նկատեմ իր լաւագոյն գործերէն։ Անոր մէջ մանրամասն ու ամբողջական ակնարկով կը բացայայտէ Պուրճ-Համմուտի հայ բնակիչներուն կեանքը եւ միջավայրը։ Շահանդուխտի լեզուն պարզ է եւ անմիջական։ Ան կը գրէ իր խօսած ձեւով։

Օր մը, ան ինծի յայտնեց գիրք մը հրատարակելու իր ծրագիրը վաղամեռիկ հոգեբան Յակոբ Գոճեանի մասին եւ առաջարկեց ինծի մասնակցութիւնս բերել գրութեամբ մը։ Պրն. Գոճեան, Նոր Մարաշի Մեսրոպեան Վարժարանի սերթիֆիքայի դասարանի թուաբանութեան ուսուցիչս եղած էր։ Գիրքը լոյս տեսաւ 2007ին, Վահէ Սէթեան տպարանէն, «Մեկնում առանց հրաժեշտի» անուան տակ, ներփակելով «Յակոբ Գոճեան ուսուցիչս» խորագրեալ իմ գրութիւնը։

Ատեն-ատեն ապահովութեան վիճակը աւելի կը վատթարանար. ռմբակոծումները կ՚ընդգրկէին նաեւ հայահոծ շրջանները, սակայն «Ազդակ»ի եւ «Բագին»ի, ինչպէս նաեւ Համազգայինի տպարանը չէին դադրեր աշխատանքէ, շնորհիւ հայկական թաղերու մէջ գիշեր-ցերեկ հսկող մեր խիզախ տղոց զինեալ ներկայութեան։

Շաբաթ կէսօր մը, երբ Շաղզոյեան կեդրոնի գրասենեակները կը փակուէին, Շահանդուխտ առաջարկեց ինծի ընկերանալ իրեն մինչեւ իր բնակարանը։ Անկեղծ ըսած, Շահանդուխտի առաջարկը զիս շփոթի մատնեց։ Այդ ժամերուն Պուրճ-Համմուտի քաղաքապետարանի աշխատաւորները խմբագրատունէն դէպի Նոր-Մարաշ փողոցի եզրերը երկար եւ խորունկ փոս բացած էին, առանց անցքի դիւրութեան, եւ աշխատանքը դադրած էր շաբաթավերջի պատճառաւ։ Պէտք էր որ ուղեկիցիս հետ լայն ոստում մը կատարէի ձերբազատելու համար այդ փոսի փորձանքէն։ Շահանդուխտ իր ձեռքի սովորական պայուսակը ինծի երկարեց եւ քաջալերական խօսքերէս սիրտ առած, ափը ափիս մէջ, մեծ ոստումով մը յաջողեցաւ փոսին միւս կողմը անցնիլ։ Ինք հազիւ կրցաւ իր ուրախութիւնը զսպել նման ոստում իրականացնելու համար։ Ես փոսին մէջ գլորուելու վախէս ձերբազատած՝ շարունակեցի ընկերանալ Շահանդուխտին, մինչեւ Նոր-Մարաշի իր տան մուտքը։

16 Մայիս 2019

Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:

Advertisements

ՀՈՎԸ ՔՈՎԷՆ

ԱՆԻ ՊԱՐՈՆԵԱՆ

Կեսուր մայրիկս շատ կը սիրէր պատուհանէն դուրս դիտել: Մանաւանդ ամռան տաքուն, բարձ մը դրած պատուհանին առջեւ, եկող-գացողը կը դիտէր: Այդ տարիներուն մեր փողոցը ամայի էր, քիչ անցորդներ կային, որոնց մեծամասնութիւնը՝ ծանօթ դէմքեր, արդէն կը բարեւէին մէկզմէկու ու աչքերնին մեր պատուհանին սեւեռելով բարեւ կու տային կեսուր մայրիկիս:

Օր մը, երբ զբաղած էի տնային գործերովս, լսեցի կնոջ մը ձայնը.

– Հայտէ՜, տիկին Ալիս, եկո՛ւր, միասին երթանք եկեղեցի, այսօր գաւազանատուուչութիւն պիտի կատարուի:

– Չէ՛, չեմ ի գար, դո՛ւն գնա:

Հետաքրքրուեցայ, արդեօք ո՞վ էր այդ եկեղեցասէր տիկինը, փութացի դէպի պատուհան: Աստուած իմ, այդ ի՜նչ պճնասէր կին մը. կարմիր գլխարկին վրայ կապած էր մանուշակագոյն քօղ մը․ հաւանաբար կը խորհէր, թէ հովը կրնար թռցնել գլխարկը: Կանաչ զգեստ մը հագած էր․ յայտնի էր, որ շատ հին զգեստ մըն էր. փէշերը երկար ու քանի մը կարգ վոլաններով: Վրան ալ առած էր դեղին ժաքէթ մը: Ձեռքը սովորականէն աւելի խոշոր պայուսակ մը ունէր:

Միտքս եկաւ հօրս արտասանած մէկ արտայայտութիւնը՝ Ափոքրիա մասքարասը (յունարէն՝ Բարեկենդանի համար ծպտուած անձ):

– Մայրի՜կ, ո՞վ է այս տիկինը:

– Ա՜խ, աղջիկս, հովը քովէն է, ի՜նչ ըսեմ:

– Բաներ մը ըսաւ քեզի:

– Հա՜, այո՛, մէկուն սօփա (գաւազան) պիտի տան եղեր:

Խնդա՞մ, թէ լամ՝ չհասկցայ, գաւազանը վերածուած էր՝ սօփայի: Ֆրանսական կրթութիւն առած էր կեսուր մայրիկս եւ քիչ մըն ալ հեռու մնացած՝ եկեղեցական կեանքէն: Անշուշտ բացատրեցի իրեն այդ արարողութեան կարեւորութիւնը:

– Բայց իրաւունք ունիմ, չէ՞, քա՛ ասոր հետ ընտո՞ր ելլեմ, երթամ, սոխախը (փողոց), ետի տիւվէլ (համայն աշխարհ) մեզի կը նայի, չե՞ս նայիր խըեաֆէթին (զգեստ):

Կեսուր մայրիկս պատմեց, որ լուսահոգի կեսրայրս շատ բարեսիրտ մարդ էր: Գրեթէ բոլոր չքաւորներուն տէր կ’ելլէր. տէր կ’ելլէր նաեւ այսպէս «հովը քովէն» եղողներուն: Իր կենդանութեան օրերուն դուռը բաց էր բոլորին առջեւ:

Հովը քովէն տիկինը անշուշտ ի ծնէ չէր, որ այդպէս էր… կեանքը, որ բոլորիս համար փոթորկոտ կ’անցնի ատեն-ատեն եւ մենք հանդուրժել կը ջանանք այդ խօլ հովերուն, մեզ այսպէս կ’ընէ: Մեզմէ ոմանք Տիրոջ օգնութեամբ եւ մեր զօրաւոր նկարագրով դուրս կրնան ելլել այդպիսի դժուար կացութիւններէն: Իսկ ոմանք կը յանձնուին շուտով փոթորիկին ու չորցած տերեւներու նման կը թափառին փողոցներուն մէջ, եւ արդէն աղբահաւաքը պատրաստ է զանոնք նետել աղբամանին մէջ:

Ահաւասիկ մեր տիկին հովը քովէնը ունեցած էր տարաբախտ կեանք մը: Միջին եկամուտով ընտանիքի մը աղջիկն էր։ Խեղճը սիրահարուած էր հարուստ տղու մը: Անշուշտ տղուն ընտանիքը մերժած էր զինք, արդէն տղան ալ միջոց մը վերջ տեղի տուած էր հօրը սպառնալիքներուն դիմաց: Հովը քովէնը լացուկոծի մատնուած՝ ժխտական պատասխան տուած էր բոլոր թեկնածուներուն: Հօրը եւ մօրը մահէն վերջ ինկած էր աղքատութեան մէջ. եկեղեցին կ’օգնէր անոր, նաեւ՝ բարեսիրտ մարդիկ: Ս. Ծննդեան եւ Զատկուան օրերուն կ’երթար այն ընտանիքներուն տուները, որոնք սիրայօժար կ’ընդունէին զինք: Անոնց հետ կը բոլորուէր սեղանի շուրջ, կը զուարճանար: Կեսրայրս ալ իր կարգին կը հիւրասիրէր այս խեղճ կինը: Նախապէս պարտէզներով շրջապատուած էր ամուսնոյս տունը, եւ այդ խոշոր ընտանիքին մաս կը կազմէր նաեւ ան: Պարտէզին մէջ ուրախ-զուարթ կ’ուտէր կը խմէր: Յետոյ խոշոր պայուսակն ալ կերակուրներով լեցնելով տունը կ’երթար:

Քանի տարիքը կ’առնէր, կը սկսէին խելագարութեան նշանները։ Մարդիկ անշուշտ քիչ մըն ալ վախնալով, այլեւս կը փակէին իրենց դռները մեր հովը քովէնին դիմաց:

Օր մը, զանգակը հնչեց, դուռը բացի: Դիմացս էր ան՝ ձեռքը խոշոր պնակ մը տապկուած ձուկով:

– Ա՛ռ ասիկա, պարոնտատիդ հոգւոյն համար տապկեցի:

Սահմռկած կը նայէի իրեն:

– Քա՛, ապո՞ւշ ես, ի՛նչ ես, մէյմն ալ ըսին քի, տիկին Ալիսին հարսը ուսուցչուհի է, ա՛ռ սա պնակը ծեռքէս:

Կեսուրս վրայ հասաւ:

– Ա՜խ, զախմէթ (յոգնութիւն) ըրեր ես, մերսի, մերսի, մենք ալ հիմա տիկին Ռամէլային կ’երթանք, ուրիշ օր մը եկո՛ւր տէ, խախվէ մը խմենք:

– Չէ՛, զաթէն (արդէն) խախվէն չարբընթի (բաբախում) կ’ընէ կոր:

Սանդուխներէն գլտորելու պէս գնաց: Կեսուրս ձուկերը կատուներուն բաժնեց: Մինչ կատուները ձուկերը կը յափշտակէին, կեսուրս խոշոր շունչ մը առաւ:

Ուրիշ օր մըն ալ ճամբան դէմ առ դէմ եկանք:

– Քա՛, ինծի նայէ՛, կեսուրդ գոհարեղէնները քեզի՞ մի տուաւ, չէնէ մի միւս հարսին. ա՜խ, ի՜նչ բըրլանթաներ, էլմասներ (ադամանդ) ունէր: Նայէ՛, կէնէ (նորէն) պիշ-պիշ կը նայիս կոր: Քա՛, քեզի ընտո՞ր ուսուցչուհի ըրեր են, ամա՜ն,  օ՜ֆ, նէ կիւնլերէ գալտըք (ի՜նչ օրերու մնացինք):

Հովը քովէն տիկնոջ հետ քանի մը անգամ եւս դէմ առ դէմ եկանք, ամէն անգամուն բան մը ունէր ըսելիք:

Օր մը լուր առինք, թէ մահացեր է, լոյսերուն մէջ ննջէ, հողը թեթեւ ըլլայ:

Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:

ԿԱՐՃ ՀԱՆԴԻՊՈՒՄՆԵՐ․ ՅԱԿՈԲ ՄԱՆՈՒԿԵԱՆԻ ՀԵՏ

• 

ՓԱՆՈՍ ՃԵՐԱՆԵԱՆ

Մեր մտերմութիւնը սկիզբ առաւ վաթսունական թուականներուն, «Բագին» ամսագրի խմբագրատան մէջ տեղի ունեցած դասախօսական հանդիպումներուն ընթացքին։ Խոշոր սեղանի մը շուրջ կը բոլորուէին գրողներ եւ մտաւորականներ, ինչպէս Եդուարդ Պօյաճեան, Վահէ Օշական, Յ․ Գեղարդ, Պօղոս Սնապեան, Տօքթ․ Բաբգէն Փափազեան, Մելքոն Էպլիղաթեան, Կարօ Սասունի, օրակարգի վրայ գտնուող հեղինակի մը գիրքը քննարկելու․ Համաստեղ, Յակոբ Օշական, Լեռ Կամսար եւ այլն։ Վիճաբանութիւն տեղի կ’ունենար, երբեմն՝ աղմկոտ։ Վահէ Օշական կը մնար դրօշակակիրը բուռն քննադատութիւններու։ Ամենավերջը Կարօ Սասունի կը համադրէր կարծիքները ու մթնոլորտը կը հանդարտէր։ Հանդիպումները կը տեւէին մինչեւ ուշ գիշեր։

Յակոբն ու ես, ըլլալով նոյն թաղի բնակիչներ, միասին հետիոտն կը վերադառնայինք Նոր Մարաշի մեր բնակարանները։

Այն տարիներուն Պէյրութ տակաւին խաղաղ էր։ Գիշերները լուսաւոր էին, մանաւանդ կեդրոնական շուկաներու շուրջ, ուր գինետուներն ու շարժանկարի սրահները կը գործէին մինչեւ կէս գիշերուան ժամերը։ Մենք գրեթէ ժամ մը միասին կը քալէինք մինչեւ Նոր Մարաշ։

Յակոբ բարձրագոյն ուսում ստացած էր Պէյրութի Ամերիկեան Համալսարանը, մասնագիտանալով անգլիական գրականութեան ճիւղին մէջ։ Որոշ ժամանակ, որպէս այցելու ուսուցիչ անգլերէն լեզուի, պաշտօնավարեց Նոր Մարաշի Շամլեան-Թաթիկեան վարժարանին մէջ, ապա պաշտօնավարեց լիբանանեան Միտըլ Իսթ օդանաւային ընկերութեան մէջ։ Մեր բնակարանները մօտ էին իրարու․ յաճախ իրարու այցելելու առիթ կ’ունենայինք։

Յակոբ ընդհանրապէս ներամփոփ կեանք մը կը վարէր։ Ամուսնալուծուած ըլլալով, իր դստեր եւ քրոջ հետ միասին կ’ապրէր։ Կը կարծեմ, թէ ամուսնալուծումը իր հոգւոյն մէջ վէրք մը պահած էր։ Ընդհանրապէս տխրադէմ էր ու թերահաւատ ընկերային նիւթերու շուրջ, իր արտայայտութեանց մէջ կը զգացուէր այդ։ Զգայուն էր։ Քնարերգական իր քերթուածներուն առարկաները կը կազմէին սէրը, կինը, գեղեցիկը, հայրենիքն ու բնութիւնը։ Երկու ժողովածոներ հրատարակեց՝ «Լուսնային Ճանապարհով» (Պէյրութ, 1971) եւ «Անրջական Վաղորդայն» (Անթիլիաս, 1979)։ Կը ստորագրէր նաեւ գրախօսականներ «Բագին» ամսագրին մէջ։ Կը սիրէր կարդալ նաեւ օտար հեղինակներու գործերը։ Կը յիշեմ, երեխայի նման ուրախացաւ տօնական օր մը, երբ իրեն նուիրեցի Gérard de Nervalի Les chimères բանաստեղծական գիրքը։

Օր մը, Պօղոս Սնապեան զիս հրաւիրեց ներկայ ըլլալու իր տան մէջ Հայաստանի Գրողներու Միութեան նախագահ Լեւոն Անանեանի այցելութեան առթիւ հիւրասիրութեան մը ու խնդրեց, որ փորձեմ Յակոբ Մանուկեանը հետս բերել։ Կրցայ համոզել Յակոբը, որ այդ երեկոյ ընկերանայ ինծի։ Երկու շիշ գինի եւ օղի շալկած ուղղուեցանք Սնապեանենց, որ մեր տուներէն երկու թաղ անդին կը գտնուէր։ Հրաւիրեալ սեղանակիցներն էին՝ Լեւոն Անանեան, Թորոս Թորանեան, Սարգիս Կիրակոսեան, Յակոբը եւ ես։ Տիկին Սնապեան ճոխ սեղան մը պատրաստած էր։ Բաժակաճառեր եւ ջերմութեամբ լի կենացներ շարունակ փոխանակուեցան Սնապեանին եւ հիւրերուն միջեւ։ Ճաշի ընթացքին արծարծուող նիւթերն էին Հայաստանի մէջ ազատութեան ամրապնդումը, գրողներու անկաշկանդ արտայայտութիւնը եւ սփիւռքահայ գրողներու գործերուն տպագրութիւնը հայրենիքի մէջ։ Պօղոս Սնապեանի առաջարկով Յակոբ եւ ես մեր բանաստեղծութիւններէն արտասանեցինք, գովասանական խօսքեր լսելով Անանեանէն եւ Թորանեանէն։ Կէս գիշերուան մօտ բաժնուեցանք։

Ես բնաւ հաշիւ չէի ըրած, որ Յակոբ ալքոլի հանդէպ ինձմէ աւելի տկար կրնար ըլլալ։ Հազիւ փողոց ելանք, փոխանակ արեւմտեան կողմ ուղղուելու, Յակոբ՝ ձախ ու աջ նետուող քայլերով սկսաւ դէպի արեւելեան կողմ քալել։ Ես հետեւեցայ։ Այդ գիշեր, մինչեւ լուսածագ, մենք երկուքով Պուրճ-Համմուտի փողոցները շրջեցանք, Սնապեանի բնակարանէն երկու քայլ անդին գտնուող մեր տուները փնտռելու․․․։

4 Մայիս 2019

Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:    

ԳԵՂԱԹՈՅՐ ՀԱՂՈՐԴԱԿԻՑՆԵՐՈՒ ՀԵՏ

Գործ՝ Սիրան Աւընեան Ամպարճեանի

ՍԻՐԱՆ ԱՒԸՆԵԱՆ ԱՄՊԱՐՃԵԱՆ

Կրկին ճամպրուկը լեցնելու արարողութեան ընթացքը․ շուարած եմ․ ինչպիսի՞ հագուստեղէն տեղադրեմ․ ամառնայի՞ն թէ ձմեռնային: Թերեւս մնանք մինչեւ Յունիս։ Ո՛չ, ո՛չ․ անկարելի է, ես պէտք է վերադառնամ Լաթաքիա, պարտաւորութիւններ ունիմ եւ խոստացած եմ: Հապա՞ եթէ ամուսինիս գործը երկարի Հալէպ… լուծում մը կը գտնուի․ հիմա դնեմ աս մի քանին ալ: Պահարանը ինչե՞ր ձգած եմ: Վեց ամիս առաջ հոն էի, բայց չէ՞ որ ծնողքիս քով մնացած էի, մօրս անհանգստութեան պատճառով։ Է՜հ, փառք Տիրոջ, լաւացաւ: Այս անգամ տունս-տեղս ինծի կը սպասեն անհամբեր: Վերջերս այս է վիճակս․ քիչ մը հոս, քիչ մը հոն, քիչ մը տղոցս քով, եւ կրկին հոս ու հոն: 

Այսքան պէտք չէր ուշանար Հալէպ երթալս, բայց կարգ մը պարտականութիւններ աշակերտի մը հոգեբանութեամբ կատարեցի, թէ ոչ այնքան յանցաւոր պիտի զգայի․ եւ միշտ մօրս խօսքը կը յիշեմ․ «Ֆի լազեմ, ֆի ալզամ»: Թէեւ արաբական առած է, բայց այսքան տարի կ’ապրինք այս ժողովուրդին հետ, անշուշտ իր սովորութիւններէն ու վարժութիւններէն առինք եւ մերիններէն ալ տուինք: Բայց ինչո՞ւ իրենք իրենց լեզուին մէջ չեն խառներ հայերէն բառեր, իսկ մենք կը խառնենք արաբերէն: Պարզապէս մենք հայերս արագ օտար լեզուի կը տիրապետենք․ չէ՞ որ մեր այբուբենը 38 տառերէ կը բաղկանայ, իսկ արաբերէնը ընդամէնը 28 տառ ունի․․․:

Այս այնգամ դպրոցին մէջ մայրերու նուիրուած ձեռնարկը մեզմէ շատերուն ժամանակը խլեց։ Դպրոցի ծնողաց խորհուրդին հետ լաւապէս յիշատակեցինք այդ նուիրական տօնը: Թէեւ նախապատուութիւնը կ’ուզէի, ինչպէս տարիներ շարունակ, ընտանիքիս տալ եւ ընտանիքիս անդամներով մեր զոյգ մայրերուն այցելել, պատկերազարդ բացիկի մը վրայ սրտի խօսքեր գրել, թաղար մը տանիլ, մի քանի տեսակ գարնանային ծաղիկներով, որոնք ամիս մը եւ աւելի այնքան գոյն եւ բոյր կու տային սենեակին: Եւ անշուշտ՝ նուէր մըն ալ: Որքան գեղեցիկ սովորութիւններ են, որոնք տեսնելով ու դիտելով սորված ենք:

Եւ կը սկսի ինքնաշարժը բեռնաւորելու արարողութիւնը: Կոկիկ ամուսինս այնքան օրինաւորապէս կը դասաւորէ: Եւ ճամբայ կ’ելլենք, առաւօտ կանուխ, գարնանային անձրեւուն կաթիլներուն բոյրովն ու նուագովը։ Իմ շատ սիրելի պտոյտներէս մէկը, որ յաճախ կը կատարէի անձրեւուն տակ․ ինքնաշարժով պտտիլ եւ նախասիրած երաժշտութիւնս ալ մտիկ ընել, անջատուիլ արտաքին աշխարհէն եւ խորասուզուիլ երեւակայական այդ շատ գեղեցիկ աշխարհը: Այդ վայրկեանին ինչեր տեղի կ’ունենան: Չես գիտեր ուրկէ՛ կը ծագին միտքեր, գաղափարներ, նոր ծրագիրներ, նայած այդ օր ի՛նչ նիւթի վրայ կեդրոնացած ես:

Եւ ճամբայ կ’ելլենք, անձրեւուն մեղմիկ կաթիլներն ալ մեզ հալածելով, մերթ ընդ մերթ ճամբայ բանալով, նազանի աղջիկներու նման մեր չորս կողմն են, այնքան չափաւոր կշռոյթով մը՝ ցնցուղէն իջած ջուրի հոսանքին նման: Մէկ կողմէ ալ ինքնաշարժի ապակիին վրայի սրբիչները հանդարտ, համահաւասար շարժումներով կը քալեն աջ-ձախ, աջ-ձախ, մեթրոնոմի գործիքը կապկելով: Ականջակալները դրած՝ ձեռնահեռաձայնիս մէջ ձայնագրուած երաժշտութիւնն ու երգերու հաւաքածոն մտիկ կ’ընեմ։ Սուրիոյ ծովեզերեայ շրջանէն կ’ընթանանք մինչեւ շեղում մը դէպի արեւելք, որմէ ետք՝ դէպի հիւսիս:

Նախկին երեք ժամնոց ճամբան պատերազմին եղած էր տասներեք ժամնոց ճամբայ եւ շատ վտանգաւոր, իսկ հիմա հինգ ժամէն կարելի է հասնիլ Հալէպ: 

Կը քալենք բաւական․ հիանալի կլիմայ, բնութիւն, բարձրահասակ ու խիտ տերեւներով բարտիներու շարաններ ճամբուն եզերքը, վերը մուգ ամպերը թէեւ խափանած են արեւուն գեղեցկութիւնը, բայց տեղ-տեղ անոր երեսին արտայայտութիւնները զգալի են: Որքան ալ խափանեն, արեւուն ներկայութիւնն ու գեղեցկութիւնը չ’աներեւութանար: Պարապի չէ որ բնութեան մասին բազմաթիւ չափածոյ գրութիւններ հիւսուած ու երգի վերածուած են եւ կամ գեղանկարներ ստեղծուած։

Իտալացի տպաւորապաշտ դաշնակահար Ճիովանի Մարատիի շատ ազդեցիկ նուագին հետ, արցունքոտ աչքերով, հիացած կը դիտեմ ու կը վայելեմ  երաժշտութեան հետ ներդաշնակ՝ նորածին բնութեան արթննալու պահը, երկինքն ալ այս գեղեցկութեան չդիմանալով ուրախութեան արցունք կը թափէ: 

Կը շարունակենք յառաջանալ։ Աջին կանգ առնելով, փոքրիկ կրպակէ մը, բոլոր այդ ճամբայէն գացող-եկողներուն սովորութեան համաձայն, մենք ալ խաւաքարտէ գաւաթով սուրճ եւ շիշ մը ջուր գնելով կը շարունակենք այդ շիտակ ճամբան: Տակաւին մի քանի ժամ կայ հասնելու․ ձանձրացուցիչ ու երկար է ճամբան դէպի Ասրիէ, որմէ ետք՝ «հռչակ» առած Խանասէրը եւ ապա՝ մեր սիրելի ծննդավայրը:

Կ’երթանք ու կ’երթանք։ Հեռուէն բամպակ ամպեր զիս կը հրապուրեն իրենց մաքրամաքուր սպիտակութեամբ, առաւել՝ չարաճճի արեւուն ճառագայթները։ Ճարպիկօրէն ամպերուն ճեղքերէն ցատկելով, յաղթականի ժպիտով մը, անձրեւ-մանձրեւ վտարած, արեւը ինքն իր ոսկեայ վրձինին մազերով թէ՛ ծովու հանդարտ ջուրերուն եւ թէ գունաւոր մարգագետիններուն վրայ լեռնէն-ձորէն գիծեր քաշելով կը գունաւորէ ու մութ գոյները կը պայծառացնէ: Որքա՛ն զարմանալի է, թէ՞ կախարդական. գլխերնուս վերեւ՝ ամպ ու մոխրագոյն, իսկ հեռուն՝ հակասութիւնը, եւ ես այնքան կը սիրեմ ներկելու ժամանակ գործածել այսպիսի հակասական գոյներ՝ շատ բացը եւ անոր շատ մութ երանգը:

Իսկ մեր վերեւ եղող մոխրագոյն երկինքը սքէչ մըն է կարծես, պատրաստութիւնը այդ գարնանային թէ ամառնային, գալիք, վառ ու պայծառ գոյներով ներկուած գեղանկարին:

Կրկին կանգ կ’առնենք: Թէեւ այսօրուան ճամբորդութեան նպատակակէտը Հալէպ է, բայց յատուկ ժամու մը հասնելու պարտաւորութիւնը չունինք, պտոյտ մըն է որ կ’ընենք:

Քով քովի շարուած սնտուկներ, ծովեզերքը, մէջը շարուած համեղ, քաղցրիկ ու թթուիկ պտուղներ: Ամենագրաւիչը ելակներն են, որոնք իրենց կաս-կարմիր շրթնաներկով կը կախարդեն անցորդները: Եթէ Սարեանը ըլլար, բոլոր պտուղները սնտուկներէն գետին թափելով պիտի ստեղծագործէր եւ ներկայացնէր արուեստի իւրայատուկ գործեր, իսկ սրամիտ վաճառականը ծախելու նպատակով նախ շարած է այդ հրապուրիչ ելակները, իսկ անոնց քով՝ նարինջներու շարան մը, ետքը կիտրոններն ու կրիֆոնները: Ամենածայրն ալ՝ թաւշականաչ ջաղալաները: 

Կրկին կը քալենք ու կը քալենք: Անձրեւուն կաթիլները անհետացած են այլեւս:  Գուշակութիւնս տեղին էր, այդ բամպականման ամպերը Լիբանանի ձիւնածածկ լեռներուն գագաթներն էին: Իսկ մենք ձախ շեղելով կ’ուղղուինք դէպի այդ երկար ու շատ երկար ճամբան:

Խիտ ու առատ, դեղին, ապրիլեան ծաղիկները կարծես բարտիներու հասակին նախանձելով անբնական հասակով բարձրացած էին, այնքան բարձրացած ու հպարտօրէն արեւածաղիկի հովեր առնելով գլուխնին դէպի երկինք ու դէպի ուշացած փոքրիկ արեւիկին անմեղունակ ժպիտը դարձուցած կը ծիծաղէին ու կը խաղային:

Այս տարուան առատ անձրեւուն արդիւնքն էր, որ կը վայելէինք: Տարիներ շարունակ այս խեղճ դաշտերը ինչե՞ր չտեսան․ սեւ օրեր էին, փամփուշտները մարախներու նման մեռցուցին ծառ ու ծաղիկ, խլելով դաշտերուն ուրախութիւնն ու կեանքը:

Եթէ խեղճ գիւղացին վախը չունենար այդ թաքնուած ականներուն, ո՞վ գիտէ ինչե՜ր  ցանած պիտի ըլլար: 

Ճամբու զինուորները նոյնիսկ ազդուած են գեղատեսիլ բնութեան ցուցահանդէսէն, տարբեր ուրախութեամբ կը դիմաւորեն կանգ առնողները:

Կը շարունակենք յառաջանալ, եւ կը սկսի վեր, վար, երկար, բարակ, անծայրածիր ճամբան, կ’երթաս ու կ’երթաս առանց կենալու: Այս վախազդու ճամբան շատ շատերու կեանքին վերջ տուած էր, շատ շատերու ճակատագիրը փոխած էր, իսկ հիմա կակաչապատ թէ մանուշակապատ եւ շփացած, բարձրահասակ դեղին ծաղիկներով լիառատ դաշտերով մեզ իր գիրկը կը հրաւիրէր: Բայց ո՞վ պիտի կենայ, տակաւին երեք ժամուայ ճամբայ ունինք: Ձեռնահեռաձայնով միայն ու միայն կը լուսանկարեմ, մէկ կողմէ ալ կը նշմարեմ ամուսինիս քիթին տակէն քմծիծաղը: 

Կակաչները կոկոն գլուխնին համահաւասար, կոկիկ, աչքով փոքրիկ Սիրանը կը կանչեն, որպէսզի քաղէ, բայց կրկին կը յիշեմ մօրս խօսքը այդ օրերուն իմ եւ քրոջս ուղղուած՝ «Մի՛ քաղէք կակաչները․ մինչեւ տուն հասնիլը ոչ մէկ թերթիկ պիտի մնայ: Կակաչները բնութեան կը պատկանին եւ ոչ ծաղկամանին»:

Կը սկսիմ վրձինով երեւակայութեանս կտաւին վրայ նախ դեղնորակ կանաչ մը ներկել, կապոյտ երկնքին տակն ու վրան փոքր վրձինով կէտեր կը շարեմ ուլունքի նման՝ կարմիր ու դեղին, մանուշակագոյն ու ճերմակ, տպաւորապաշտ գեղանկար մըն ալ գծելով կը նուիրեմ զայն բնութեան ցուցահանդէսին:

Ոստոստելով ինքնաշարժը կը շարունակէ իր արշաւը, եւ արդէն հասած ենք Հալէպի արուարձաններրը, քիչ ետք պիտի երեւի աղի նշանաւոր հանքը, նայիմ թէ ի՛նչ վիճակի մէջ է: 

Գիւղացիներ, տեղ-տեղ հողկիթ հաւաքելու գործին լծուած, գետին նայելով դաշտերուն մէջ կորսուած են: Այս առատ անձրեւներուն արդիւնքը, տեղ-տեղ, գետնին տակ պայթած էր։ Սեւ սունկերը սեւ ադամանդի հանքի վերածած էին մարգագետինները: 

Քիչ մըն ալ կը քալենք, եւ ահաւասիկ աշխարհի ամենատաքուկ քաղաքը գրկաբաց կը սպասէ իրմէ հեռացած հարազատներուն: Որքան ալ մութն ու խաւարը իշխած ըլլան այս երազային քաղաքին վրայ, ան հոգիիս, մտքիս ու սրտիս փայլք տուող միակ վայրն է․․․:

Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:

ԱՐԱՔՍԻ ԵԱԵԱ

ԱՆԻ ՊԱՐՈՆԵԱՆ

Մօրաքրոջս ամուսինը՝ Սմբատ քեռայրս, հօր կողմէ ակնցի էր: Ակն. հին ժամանակներու երազային քաղաքը…: Շատ մը բանաստեղծներու ծնունդ տուած, շատ մը բանաստեղծներու ներշնչման վայրը…: Իր հոյակապ բնութեամբ, արգասաբեր հողերու տէր Ակնը իր զուլալ ջուրերով զովացուցած էր մեր նախնիները: Ահաւասիկ այս հողերուն վրայ ծնած էր քեռայրիս հայրը՝ Յակոբ աղան։ Կեանքի դժուարին պայմանները անշուշտ անոր ընտանիքին ալ հասած էին: Բալանճեան ընտանիքը եկած ու հաստատուած էր Պոլիս, հացի դրամի համար: Հացի դրամը արդէն անոնք կը շահէին, նոյնինքն հացը ծախելով: Փռապան Յակոբ աղան անշուշտ կ’ուզէր ընտանիք կազմել: Այսպէս դուռ-դրացիի նախաձեռնութեամբ կ’երթան խնդրելու Արաքսի եաեային (մեծ մայրիկ) ձեռքը:

Արաքսիին ընտանիքը, պոլսեցի, համեստ պայմաններու տէր մարդիկ, սիրով կ’ընդունին այս աշխատասէր տղուն առաջարկը: Հաւանաբար խորհած էին, թէ հացը արդէն միշտ գոյութիւն ունի փռապան Յակոբին տունը, ուրեմն միւս բաներն ալ կամաց-կամաց կ’ըլլան: Այսպիսով նշանախօսութիւնը կը կատարուի: Արդէն այդ թուականներուն ո՞վ պիտի հարցնէր Արաքսիին կարծիքը:

– Արաքսի, աղջիկս, նայէ՛, ձեռքը հաց բռնող մարդ է,- կ’ըսէր հայրը:

– Այո՛, գիտեմ, հայրիկ, ամէն օր հաց կը ծախէ:

– Այդ իմաստով չըսի, ամբարտաւանութիւն մի՛ ըներ, Արաքսի, այս վախտին (ժամանակին) միլլէթը (ժողովուրդ) նեղ պայմաններու մէջ կ’ապրի, փարա շահող մարդ գտանք, կը բաւէ, հէ՛:

Արաքսի անձայն, սակայն շատ սրամիտ աղջիկ մըն էր: Շատ գեղեցիկ չէր, կը սիրէր երաժշտութիւնը եւ իսկապէս տաղանդ ունէր: Բարեկամի մը օգնութեամբ սորված էր քանոն նուագել: Յաճախ կը նուագէր թրքական երաժշտական օրինակներ: Արդէն այդ թուականներուն մեծամասնութեամբ հայ յօրինողներ էին, որոնք թրքական երաժշտութիւն կ’արտադրէին:

Հարսանիքը կատարուեցաւ Պաքըրգիւղի Ծնունդ Ս. Աստուածածնայ Եկեղեցւոյ մէջ: Արաքսի Յակոբին կինը դարձաւ: Սիրեցին մէկզմէկ կամ ոչ՝ չեմ գիտեր. կրկին այդ թուականներուն, մէկզմէկ սիրելը կարծեմ հրամանով էր: Բախտաւորուեցան մանչ զաւակով մը, որ Սմբատ կոչեցին: Իր ընտանիքը ամէն կարելիութիւն ի գործ դրաւ զինք լաւագոյն տեղ հասցնելու համար:

Ան յաճախեց շրջանի ամենալաւ ուսումը ջամբող Պէզազեան Վարժարանը: Ունեցաւ ընկերներ, որոնք աւելի ուշ հասան շատ լաւ դիրքերու, դարձան բժիշկ, իրաւագէտ եւ այլն: Տիկին Արաքսի, միշտ հնազանդ իր ամուսնոյն, այլես չնուագեց իր քանոնը: Ամէն ինչ Յակոբ աղային ուզածին պէս ըրաւ: Որքա՞ն ճիշդ է՝ չեմ գիտեր, սակայն ակնցիներուն համար կ’ըսուի, թէ կծծի մարդիկ են: Ահա՛, իմ մտքիս մէջ մնացած կարճ մէկ-երկու հարցում, որ կը յիշէր Արաքսի եաեան: Իրենց այցելութեան եկող հիւրերուն՝

– Սուրճին վախիտը անցաւ, թէյ մը կը խմէի՞ք:

– Նարի՞նջ մի կ’ուզէք, չէնէ մի նումայ:

Յակոբ աղան ի՜նչ հիւրասէր մարդ է եղեր…

Սմբատ քեռայրս մեր տունը փեսայ եկաւ, իր հետն ալ բերաւ մէկ հատիկ մայրիկը՝ Արաքսի եաեան: Յակոբ աղան մահացած էր արդէն: Մեր քով ապրեցաւ երկար տարիներ, մենք շատ սիրեցինք զինք: Ճերմակ ժանեակով սեւ զգեստ մը կը հագնէր: Երկար զգեստին փէշին ծայրը մատ մը ժանեակը անպայման պէտք է երեւէր: Ան եկող-գացողին հետ կը շաղակրատէր, բայց միշտ զուսպ էր: Իրիկուան ժամերուն զիս քովը կը կանչէր ու կ’ըսէր.

– Անի, հատէ ռատիօն բաց, ֆասըլը պիտի սկսի:

Ֆասըլը՝ թրքական երաժշտութեան տեսակ մըն էր, երկսեռ երգչախումբին կ’ընկերանային երաժշտութեան գործիքներ, որոնց մէջ շատ յայտնի էր քանոնին ձայնը:

Արաքսի եաեան իր ծեր ձեռքերով կարծես քանոն կը նուագէր այդ պահուն: Դէմքին վրայ նստած կ’ըլլար ժպիտ մը: Ան իր հօրենական տան մէջ ապրած օրերը կը վերյիշէր:

Բնական է, որ մարդ կ’ապրի զանազան տեղեր, կ’ունենայ աղուոր կամ գէշ օրեր. այս բոլորը կը պահէ իր սրտին, իր յուշերուն մէջ, սակայն ինքն իրեն կ’ապրի հոն, ուր իր անձը երջանիկ զգացած է: Հո՛ն, իր մտքին մէջ կը վերականգնէ վայր մը, որ ոեւէ մէկուն ծանօթ չէ: Ըստ իս, Արաքսի եաեային այդ անծանօթ վայրին մէջ կը բնակէին քանոնը եւ իր երազները:

Ան խոր ծերութեան մէջ հրաժեշտ տուաւ մեզի: Այսօր այցելեցի իր գերեզմանը․ վարդենի մը ու բալենի մը իրարու փաթթուած շուք կու տային իր շիրմին: Խորհեցայ, որ այս երկու տարբեր ծառերը, երկու տարբեր նուագարաններու նման, ներդաշնակ բուն մը հաստատած էին Արաքսի եաեային շիրմին քով:

Հողդ թեթեւ ըլլայ, Արաքսի եաեա:

Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:

ՀԱՅՐՍ՝ ԽՈՆԱՐՀ ՀԵՐՈՍ ՄԱՀՈՒԱՆ 20ՐԴ ՏԱՐԵԼԻՑԻՆ ԱՌԹԻՒ

ՄԱՐԳԱՐԻՏ ԱՍՈՅԵԱՆ-ԼԻՆՔ

Ի՞նչ կը նշանակէ «հերոս» բառը: Ըստ «Հայոց Լեզուի Նոր Բառարան»ին, հերոս բառը ունի հետեւեալ բացատրութիւնները․ «1. Հին Յունաստանի մէջ կը կոչուէին երեւելի մարդիկ՝ որոնց կը վերագրուէր աստուածային ծագում․ 2. Դիւցազ[ու]ն, քաջ, խիզախ, արի, կտրիճ․ 3. գլխաւոր դէմքը՝ անձնաւորութիւնը վէպի՝ պատմուածքի՝ ողբերգութեան՝ երկի մը: Օրուան հերոս՝ ա՛յն անձը՝ որ իր նշանաւոր գործով (լաւ կամ վատ) կամ աչքի ինկող իր յատկութեամբ կը գրաւէ ընդհանուր ուշադրութիւն» (Պէյրութ, 1992, էջ 1230):

Հայրս չունէր աստուածային ծագում, բայց խիզախ էր: Հայրս վէպի մը գլխաւոր դէմքը չէ եղած, բայց մեր ընտանիքի գլխաւոր անձն էր: Իր աչքի ինկող յատկութիւններն էին՝ քրիստոնէական խոր հաւատքը, պաշտամունքը մեր ազգային արժէքներուն եւ աւանդութիւններուն, երդուեալ հաւատարմութիւնը իր պաշտած կուսակցութեան, համեստութիւնը, անսահման սէրն ու գուրգուրանքը իր ընտանիքին հանդէպ:

Հայրս հերոսասիրտ, խոնարհ հերոս էր:

Ան ծնած էր 1905 թուականին, Վանայ նահանգի հիւսիսային կողմը գտնուող Գաւառ շրջանի Կղեր գիւղը, մեծ գերդաստանի մը մէջ: Հայրը՝ Ասատուր (կոչուած է նաեւ Ասօ), մայրը՝ Նանէ, ունեցած են Աբգար, Սեդրակ, Մարգարիտ, Աւետիս, Վրէժ եւ Քնարիկ անունով զաւակներ: Հայրս կրած է Աւետիս անունը, որով ան ծնած է Յիսուսի ծննդեան տօնի խթման գիշերը:

Ցեղասպանութեան ահուսարսափի օրերուն, ընտանեօք տարագրութեան ճամբան բռնած, Պարսկաստանէն անցնելով կը հասնին Պաղտատ, եւ, ինչպէս հարիւրաւոր հայ գաղթականներ, կը տեղաւորուին Իրաքի Պա’աքուպա քաղաքին վրաններուն տակ: Հոն կը մահանայ 102 տարեկան ծերունի մեծ հայրս՝ Ասօն: Այդ վրաններուն տակ գաղթական մանուկները Պաղտատի եկեղեցիի անխոնջ, հայրենասէր ուսուցիչներուն աշխատանքով կը սորվին հայերէն գրել-կարդալ եւ կը ծանօթանան հայ մշակոյթին: Փոքր հասակիս կը զարմանայի հօրս շատ գեղեցիկ ձեռագրին վրայ եւ իր ասմունքին, երբ քոյրերս ու զիս իր շուրջը հաւաքած դիւցազնական երկարաշունչ կտորներ կ’արտասանէր: Մանկութեանս ժամանակ չկային հեռատեսիլ կամ համացանց: Առաջին ելեկտրական գործիքը, որ ունեցանք, ռատիոն էր, որու միջոցաւ ուշ գիշերները արտասահմանի հայութեան նուիրուած բաժնին մէջ Հայաստանի ռատիոկայանէն հայերէն երգեր մտիկ կ’ընէինք:

Հայրս արագօրէն կը սորվի անգլերէն լեզուն եւ ապա կ’անցնի Իրաքի անգլիական Փեթրոլիում ընկերութեան (IPC) մէջ աշխատանքի, իբրեւ վարորդ եւ ինքնաշարժներու մեքենաները նորոգող աշխատակից: Ան կը հաստատուի նախ Պասրա քաղաքը, ապա՝ Քէրքիւկ: Քէրքիւկի մէջ 1943ին կ’ամուսնանայ մօրս՝ Արաքսի Մինասեանին հետ եւ կ’ունենան հինգ աղջիկ զաւակներ՝ Անահիտ, Մարգարիտ, Աստղիկ, Կիթառիկ եւ Յասմիկ: Մարգարիտ անունը իր քրոջ անունն էր, որ ծնունդէս կարճ ժամանակ առաջ մահացած էր:

– Վա՛յ, պրն. Աւետիս, հինգ աղջիկ, ինչպէ՞ս գլուխ պիտի հանէք:

Իր ընկերներուն այս հարցման հայրս միշտ կը պատախանէր․

– Իմ փեսաներս իմ տղայ զաւակներս պիտի ըլլան:

Հայրս իր զաւակները հայեցի դաստիարակելը, անոնց բարձր կրթութիւն առնելու փափաքը կատարելու համար ոչ մէկ ջանք խնայելը իր չարքաշ աշխատանքով երաշխաւորեց:

Մեր ընտանեկան հաւաքոյթներուն եւ խրախճանքներուն հայրս հանդէս կու գար իբրեւ Սայաթ Նովա. ամէն անգամ, երբ ան իր հրաշալի ձայնով կ’երգէր «Թամամ աշխարհ»ը ու մօրս կը նայէր, մօրս դէմքին մեղմ ժպիտ մը կու գար, որ ցոյց կու տար իր ներքին հրճուանքը:

Զաւակներուն մեծնալէն ետք ընտանիքով փոխադրուեցանք Պաղտատ։

Հայրս, մօրս հետ միասին, անսահման սէր ունէր ընթերցանութեան: Չկար նոր լոյս տեսած գիրք մը, որ հայրս չփորձէր ձեռք բերել: Գիրքերը կու գային Պէյրութէն։ Հայրս կը նախընտրէր, որ «հացէն պակաս մնայ եւ ոչ գիրքէն»․ այդպէս ալ միշտ կ’ըսէր: Մեր տան մէջ մենք ունէինք փոքրիկ գրադարան մը ու հաւաքածոյ մը հրաշալի գիրքերու՝ Ռաֆֆի, Ա. Ահարոնեան եւ շատ ուրիշներ։ Հայրս կը քաջալերէր իր շրջանակին մէջ եղող ծանօթ, բարեկամ երիտասարդները, որ գան եւ մեր գրադարանէն ընտրեն իրենց սիրած գիրքը, կարդալու եւ ապա վերադարձնելու պայմանով, այնպէս որ կային շատ գիրքեր, որ ձեռքէ ձեռք անցած էին: Հայրս միշտ կ’ըսէր, որ ամէն երիտասարդ պէտք է որ կարդայ Ռաֆֆիի «Կայծեր»ը, «Խենթը», «Սամուէլ»ը եւ Մալխասի «Զարթօնք»ը: Մեր տան մէջ, երեկոները հիմակուայ պէս սերիալ նայիլ չկար, այլ կար վէպի մը բարձրաձայն ընթերցումը շարունակական ձեւով․ մէկը կը յոգնէր, գիրքը կը փոխանցէր միւսին, մինչեւ վէպի մէկ գլուխը աւարտէր, գիրքը կը գոցուէր՝ յաջորդ պատեհ առիթով շարունակուելու համար:

Դժբախտաբար, իր ծերունի հասակին, հայրս կորսնցուց աչքին լոյսը․ հզօր կամքով մարդ՝ ան չէր ընդուներ կեանքի պայքարին մէջ նահանջել ու կ’ըսէր, որ իր հօր պէս 100 տարի պիտի ապրի: Պաղտատի մէջ ապրող թոռնիկներէն մին կամ միւսը պէտք է որ օրուան թերթը կարդային իրեն համար: Աշխարհի բոլոր լուրերուն ան կը հետեւէր ձայնասփիւռի միջոցաւ եւ տեղեակ էր իր սուր յիշողութեամբ ամէն անցուդարձերուն՝ հիներուն ու նորերուն:

2 Յունուար 1999ին, կարճատեւ հիւանդութիւնէ մը ետք, 94 տարեկանին, իր ծննդեան 95րդ տարեդարձէն երեք օր առաջ, հայրս կնքեց իր մահկանացուն եւ անցաւ յաւերժութեան մէջ ապրելու, իբրեւ մեր «խոնարհ հերոս»ը:

Խունկ ու աղօթք իր յիշատակին:

Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:

ԿԱՐՃ ՀԱՆԴԻՊՈՒՄՆԵՐ․ ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ՇԻՐԱԶԻ ՀԵՏ

• 

ՓԱՆՈՍ ՃԵՐԱՆԵԱՆ

1965 թուականն էր։ Օր մը լուր մը շրջեցաւ, որ Շիրազ պիտի այցելէ մեր հանրակացարանը։ Ես անգամ մը Շիրազին հանդիպած էի, «Արմենիա» հիւրանոցին մօտ, հրապարակին վրայ, երբ դասընկերոջս՝ Զաւէն Եկաւեանին հետ կը շրջէի։ Զաւէն, որ նախապէս կը ճանչնար բանաստեղծը, զիս ներկայացուց որպէս համալսարանի հայագիտական բաժնի ուսանող եւ երիտասարդ բանաստեղծ։ Շիրազ, յուզուած, գինի բուրող համբոյր մը դրոշմեց ճակատիս եւ խրախուսիչ խօսքեր արտասանելէ ետք բաժնուեցաւ մեզմէ եւ գնաց Տէրեան փողոցի ուղղութեամբ։

Մեր հանրակացարան այցելութեան առաւօտուն, երկսեռ ուսանողութիւնը, շէնքի մուտքէն մինչեւ մօտակայ «Նայիրի» շարժապատկերի սրահ երկարող մայթի երկայնքին շարուած՝ տղաք ու աղջիկներ, անհամբեր կը սպասէին անուանի բանաստեղծին ժամանման, երբ յանկարծ ծափահարութիւն լսուեցաւ․ պարթեւահասակ Շիրազ յայտնուեցաւ։ Ան կը մօտենար տօնական բացագանչութիւններ խլելով ուսանողներէն։ Երբ հասաւ հանրակացարանի մուտքին, ձեռքերով նշան ըրաւ ուսանողներուն, որ իրեն հետեւին։

Այն տարիներուն, Երեւանի պետական շէնքերու եւ հաստատութիւններու մուտքի, ինչպէս նաեւ մեր հանրակացարանի մուտքի սրահին մէջ, Լենինի արձանը կը գտնուէր, որ ձախ ձեռքը բարձրացուցած ցոյց կու տար դէպի նոյն վերնայարկը բարձրացող զուգահեռ աստիճաններուն ձախակողմը։

Շիրազ պահ մը կանգ առաւ Լենինի արձանին առջեւ, կարծես ինք եւս արձանացած, ապա անմիջապէս հրահանգեց մեզի Լենինին ցոյց տուած աստիճաններուն հակոտնեայ աստիճաններէն բարձրանալ․․․։

Լենինին նշած ուղղութիւնը անտեսելու բանաստեղծ Շիրազին անակնկալ եւ յանդուգն այդ քայլը եւս ծափահարութեան արժանացաւ խուռներամ ուսանողներէ, որոնց մէջ կը գտնուէին նաեւ կրթական մարզի կուսակցական եւ վարչական պատասխանատուներ։

Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ: