Գիտես որարմատները միշտ շարժուն են Անոնց ծայրերը դիւրաբեկ բջիջներ կան Որոնք դէպի առաջ կը սողան Իրենց ճամբուն վրայ են գետինը Արմատները ամենէն դիւրազգածն են Երբ արգելքի մը զարնուին Բայց նոյնպէս կան սէզին արմատները Որոնք նոյնիսկ ստեպղինը կը ծակեն Երբ յառաջանան
Գիտես որ արմատները նաեւ Կտոր մը ուժանակի յատկութիւնները կ’ունենան Իրենց ծայրերը ամենամանրիկ ճեղքէն ներս կը թափանցեն Եւ յետոյ միայն կ’աճին Մինչեւ քարը ճաթի
Ամենակարեւոր որակը ոյժն է Որ անոնք տունկին կու տան Եւ զայն կը խարսխեն իր տեղը
Միշտ կացութեան մը երկու կողմը կայ Առնուազն Ամէն ինչի Ուրեմն ծառին կը գթաս Որովհետեւ անկարող է ինքզինք տեղափոխելու Որովհետեւ տեղը պէտք է մնայ Ամբողջ կեանքի տեւողութեան Եւ նոյնիսկ աւելի երկար Բայց մի՛ մոռնար Որ արմատները նաեւ ապահովութիւն Եւ հաւատք կու տան
Երբեք պիտի զարմանայի՞ր Եթէ թռչունները վար նայէին գութով Մարդ էակին վրայ Որովհետեւ ան չի կրնար թռչիլ Բայց միայն օդանաւուն մէջ
Կեանքը միշտ պիտի ըլլայ Պարի մը նման դանակի սայրին վրայ Ազատութեան եւ ապահովութեան Սահմանին վրայ Եւ կը յուսամ Թէ մայրդ քեզի ոչ միայն Արմատներ տուաւ աճելու Այլեւ թեւեր թռչելու Առնուազն կերպով մը
Ուրեմն բնաւ մի՛ մոռնար Քարին ազատութիւնը Որ ծառինը չէ Որ ձիունը չէ Որ թռչունինը չէ Որ քուկդ չէ Որ չէ այն ինչ որ տեսար Անձնական ազատութեանդ նման Որ տարիներ առաջ փնտռեցիր
Ազատութիւնը պէտք է սահմանել Ըստ իւրաքանչիւր պահու Կախում ունի․․․ (այս բացը լեցնել)
Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:
1963 թուականին, երբ Հայաստանի Պետական Համալսարանի բանասիրական բաժնին մէջ կ’ուսանէի, կիսամեայի մեր քննութիւնները յաջողութեամբ աւարտելէ ետք, ֆրանսահայ դասընկերս՝ Զաւէն Եկաւեան, առաջարկեց, որ մեր արձակուրդը անցընենք Փարիզ։ Շուրջ 15 օր մնացինք Զաւէնենց տունը։ Այդ օրերուն առիթը ունեցայ հանդիպելու բանաստեղծ, գրող, խմբագիր Բիւզանդ Թօփալեանին հետ։ Ան զիս հրաւիրեց իր տունը, որպէս ճաշի հիւր, եւ մեծ հետաքրքրութեամբ հայրենիքի վերաբերեալ տեղեկութիւններս ունկնդրելէ ետք, ինծի յանձնեց օրինակներ իր հրատարակած «Անդաստան» տարեգիրքէն ու խնդրեց, որ զանոնք կարդալէ ետք փոխանցեմ «Բագին» ամսագրի խմբագիր՝ գրող Պօղոս Սնապեանին, ինչ որ կատարեցի տարեվերջի արձակուրդիս Պէյրութ վերադարձիս։
Տիկին Սոնա Թօփալեան ամուսնոյն նման պարզ ու համեստ էր կեցուածքով եւ խօսուածքով ու մանաւանդ ճաշասեղանին շուրջ իր հաճելի ու հմտալից ակնարկներով։ Հրաժեշտ առնելէս առաջ, ան ինծի նուիրեց որդան կարմիրի գոյնով բաճկոնակ (ժիլէ) մը, զոր, Երեւան վերադարձիս, ամէն անգամ որ հագնէի՝ կը վերզգայի իր եւ ամուսնոյն գորովանքի ջերմութիւնը անձիս հանդէպ։
Մոնթրէալ, 20 Ապրիլ 2024
Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:
Գետնուղին դուրսն է կը սուրայ պատուհաններուն կեանքը կը մնայ անհասանելի տէրերուն նման՝ անդէմ։ Հովանոցէն կաթիլներ գլխարկի ծայրին կը հոսին մէկէն միւսին՝ ցաւեր, ժպիտ, երազներ։ Կառչած ձողին օրօրուելով կ’ընթանան մտքերն տարբեր անհատացած, անանձնացած փոքրիկ տուփն է ուղեցոյցը մտքին, յուշին թէ անգոյին. մոռացումը բոյն հագած է իր մէջ հազիւ նշմար մը. դռները փակուած կը մղեն հետեւելու ձայնին, գիրին։ Հոտը ծանր է, ռունգերը կորսնցուցած էին թանձրութիւնն այղ ճնշիչ, թթուած հոտը՝ ձայնին մտած, դարերը ետ կը հրէ, նոյն զզուանքին, որ ժառանգ ձգուած է իրեն։ Ինկած է դարձեալ յորձանուտին մէջ վաղուան. ելք մը, ճեղքէն գէթ ներս շպրտուէր յոյսին կառչած իր հոգիին մինչ քաղաքին մռայլը իջած է սրտերուն. շուրջը դիտել, տեսնել սեւ ակնոցին ետին սառած ակնակապիճը անյայտ։
Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:
Գիշեր-ցերեկ կը վազենք միշտ դէպի զայն փութալով․ Պարգեւ է. չի պահուիր․ կը պարուրենք զայն լոյս աչքերով․ Կը բիւրեղանայ, յարգ կը գտնէ իր քաղաքը գալով։
Ան կը շրջագայի իբրեւ աւիշ, աւիւն կենսական․ Է՛հ, յամառ ենք. ուրուականի պէս քօղ կը ձգենք վրան, Ապա հոս-հոն կը նայինք, որ գէթ գտնենք անոր նման, Որովհետեւ անթարթ կը մերժէ ժամ-ժամանակ, ատեան։
Պաշտամունքն անոր ունի երգ ու պար, հանդէս անթերի, Իսկ կարօտը՝ քերթուած, դող ու ցօղ վայրի շուշանի․ Շատ անգամ կը բարձրացնենք զայն՝ աստեղաց հաւասար․ Յետոյ ի՞նչ. յար կը մագլցինք անոր հասնելու համար։
Դե՜ռ կ’որոնենք. մեզի տրոփի մը չափ մօտ բացական։
Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:
Ազատ հովուն նման Մինչեւ որ մարդ էակը Զայն գերէ եւ ընտելացնէ
Կրնա՞ս երեւակայել կենդանի մը Որ իր բնավայրին մէջ շարժիլ կրնայ Հարիւր քիլոմեթր Մէկ օրուան մէջ
Կրնա՞ս երեւակայել արգելափակել Այս սիրողը Թարմ օդ սիրողը Լայն դաշտեր սիրողը Մաքուր ազատութիւն սիրողը Տեսակ մը արգելարանի մը մէջ Օրուան մեծ մասը
Կը հասկնամ որ կը սիրես Եւ միայն ամենալաւը կը բաղձաս Մէկու մը զոր կը սիրես
Աշխարհի մէջ շատ սէր կայ Եւ հակառակ անոր շատ մարդիկ Վնասուած են անբուժելիօրէն Եւ շատ վնասուած են Յանուն սիրոյն
«Ես միայն ամենալաւը ուզեցի» Ահա՛ մէկը ամենէն անգութ խօսքերէն Որ արտասանել կրնաս դրական դիտաւորութեամբ մը Եւ որ մօտ է հիմքին մեծ ցաւի մը
Սէրը մարդիկը կը միացնէ Բայց մագնիսի նման Որքան անոնք իրարու մօտ գան Վանողութեան ոյժը նոյնքան կ’աճի Մարդիկ որքան մօտ ըլլան Նոյնքան կրնան վնասել իրարու Եւ նոյնքան ծանր կ’ըլլայ ներքին վնասուածքը
Բայց ատիկա պատճա՞ռ է սիրելէ դադրելու Եւ յուսոյ կեանք մը ապրելէ դադրելու Կամ արգելարանի մը մէջ պահուըտելու Եւ սպասելու որ մինակութեան սառուցիչ հուրը սիրտս քարացնէ
Կեանքը ամենալաւը ուզելու մասին է
Ամենալաւը կը փափաքիմ մարդոց համար որ կը սիրեմ եւ նոյնպէս ինծի համար արդարեւ պարկեշտութեամբ Եւ ասիկա այն է որ յաճախ ըրի շատոնց Բայց անոնք տառապեցան
Վերջապէս Ես եմ որ եմ Եւ դէպի առաջ կը նայիմ Որովհետեւ Երբ ժամանակս վատնեմ դէպի անցեալ նայելով Միայն մէկ բան Կրնայ անպայման պատահիլ Ապագան աչքէս կը վրիպի
Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:
ՎԿԱ․ «Երևանյան դպրոցներից մեկը արևմտահայերենի ուղղություն է ունենալու. վերակառուցում ենք»։ Այդ ուղղութիւնն ալ եթէ դուք պիտի որոշէք՝ վայ է եկեր այդ արեւմտահայերէնին։
ՎԿԲ․ «Գաղտնիք մը չէ, որ մեր ազգային կեանքին մէջ վերջին իրադարձութիւնները ցոյց տուին, որ մենք այս յատկութիւններուն չենք տիրապետեր, մեր ղեկավարները կը կարծեն, որ ճանկեր ունին, եւ այս վիճակով կրնանք դիմադրել թշնամիին. այս քաղաքականութիւնը մեզ կործանումի պիտի տանի, որովհետեւ այս ճանկերը սրելու կարիքը ունինք»: Չունեցած ճանկերդ ինչպէ՞ս պիտի սրես։
ՎԿԳ․ «Մարդ կերտելը կամ կազմելը դիւրին գործ չէ, ո՛ւր մնաց Հայ Մարդ պատրաստելը այս դժուար օրերուն, երբ համաշխարհայնացման փոթորիկները կը հարուածեն մեզ ամէն օր: Մեր ուսուցիչները, կամ աւելի ճիշդ է ըսելը՝ մարդակերտները, հսկայական գործ կը տանին: Թերեւս աւելի ճիշդ կ’ըլլար, եթէ «գործ» բառը փոխարինենք «առաքելութեամբ»: Հազար անգամ կրկնուած այս մարդակերտ-զարդակերտ-վարդակերտ-յարդակերտ-զարդզուրդակերտ խօսքերէն ու միտքերէն հրաժարելու պահը ե՞րբ պիտի գայ։ Պիտի գա՞յ ընդհանրապէս։
ՎԿԴ․ Մեր «Ս. Աստուածածին եկեղեցին կարիքը ունի նոր ժամկոչի մը: … Փափաքողները անհրաժեշտ է կարող ըլլան հայերէն կարդալու եւ գոնէ ծանօթ ըլլան շարականներու»: Հայերէն կարդալու կարողութիւն ունեցող ժամկոչ ուրկէ՞ պիտի գտնուի։ Իսկ հեռուէ-հեռու ծանօթութիւն մը շարականներու հետ կը բաւէ՞։
ՎԿԵ․ «Այս ամբողջ ճամբան կտրած եւ յաջողութեամբ աւարտած ուսուցիչ Ս. Ե. իր անձնական վկայութեամբ հաստատեց, որ այս օրերուս աւելի քան անհրաժեշտ է հայերէնի ուսուցիչին դերը ոչ միայն հայերէն լեզուն լաւապէս սորվեցնելու, այլեւ հայութեան հոգիին վրայ օրըստօրէ կուտակուող պարտութեան ոգին փարատելու եւ հզօրացնելու գործին մէջ»։ Հայութեան հոգիին․․․ հոգին հանեցիք՝ չի բաւեր, հիմա ալ անոր վրայ կուտակուող պարտութեան ոգին պիտի փարատէ՞ք, թէ պիտի հզօրացնէք՝ չէք կրցած որոշել, գոնէ լեզուական մակարդակի վրայ։
ՎԿԶ․ «Շարունակելով մեր նախնիներու երթը, վճռած ենք կանգուն պահել մեր կրթօճախը եւ մնալ անոր կողքին։ … «Եկէ՛ք միասին զուարճանանք եւ քաջալերենք վարժարանիս պարանցիկ երեկոն»։ Վարժարան պահելու համար «պարանցիկ երեկոյ» կազմակերպելէ զատ ուրիշ ձեւ կա՞յ։ Եթէ չպարես, չուտես-չխմես, ինչպէ՞ս կրնաս դպրոցին կարեւորութեան անդրադառնալ։ Հապա, դուք ըսէ՛ք, եթէ այս մեր պարանցիկով գալիք եկամուտը չունենանք, ինչպէ՞ս պահենք մեր դպրոցը։
ՎԿԷ․ «Պարոյր Սեւակի ծննդեան 100-ամեակի առիթով, մեր հրատարակչատան կազմակերպած միջդպրոցական արտասանական մրցանքի դատական կազմը գումարեց իր հանդիպումը։ «Դատական կազմին մաս կը կազմեն լիբանանահայ երեք վաստակաշատ բեմադրիրներ՝ … … … լիբանանահայ վաստակաշատ արուեստագէտ-ասմունքող … եւ վաստակաշատ նախկին կրթական մշակ.․.»։ Այս շատավաստակ-վաստակաշատներուն վաստակը եթէ վրայ վրայի դնես՝ մէկ ընթերցող չ’ելլեր բոլորէն, որ Սեւակը կարդացած կամ հասկցած ըլլայ։ Վկայ, ի միջի ալոց, անոնց խօսած կամ բեմէն կմկմալով կարդացած հայերէնին մակարդակը, վկայ անոնց բեմադրած կտորներուն վիճակը։ Բայց, ի վերջոյ, ո՞վ դատական կազմի անդամ պիտի ըլլայ։ Ունեցածնիս ասոնք են։
ՎԿԸ․ «Ան շեշտեց լիբանանահայ մեր ժողովուրդի զաւակներուն մասնակցութեան անհրաժեշտութիւնը Ապրիլ 24-ի առիթով տեղի ունենալիք ձեռնարկներուն, ինչպէս նաեւ կայանալիք եկեղեցական ու ժողովրդային հաւաքներուն՝ ցոյց տալու մեր շրջապատին ու յատկապէս ցեղասպաններուն, մեր ժողովուրդին հաւաքական կամքն ու պահանջատիրական աննկուն ոգին»։ Այդ հաւաք-մաւաքներուն, ձեռնարկ-ոտնարկներուն մասնակցութիւնը ըստ երեւոյթին միայն ուրիշներուն՝ ցեղասպան-մեղասպաններուն ցոյց տալու համար է։ Ե՞րբ պիտի սկսինք մենք մեզի ալ ցոյց տալ մեր ըրածն ու չըրածը։
ՎԿԹ․ «Աննախընթաց եւ օգտաշատ համախմբում հալէպահայ կրթական հաստատութիւններու ներկայացուցիչներուն հետ»։ Նախընթաց չունեցող… համախմբում։ Արդեօք ի՞նչ որոշումներ առնուած են եւ պիտի չգործադրուին, զի հայերը որոշում առնել կամ տալ լաւ գիտեն, իսկ անոնց գործադրութիւնը կը մնայ իրենց կարողութենէն անդին։ Բայց ինչո՞ւ կ’աճապարէք։ Մարդիկը «աննախընթաց եւ օգտաշատ համախմբում» – կրնար անօգուտ ալ ըլլալ, բայց վստահաբար «անօգուտ» պիտի չգրուէր հոն, ամօթ է ի վերջոյ ճշմարտութիւնը գրի առնելը – կատարած են։ Որոշումները ի՞նչ կապ ունին համախմբումներուն հետ։ Միտքերու փոխանակումը չի՞ բաւեր՝ կրթական հարցեր սեղանի վրայ դնելու համար։ Սակայն երբ կը կարդաս այս եռատող գրութիւնը եւ կը դիտես լուսանկարը, դուն քեզի հարց կու տաս, թէ ինչի՞ ծանուցում կը կատարուի. «աննախընթաց եւ օգտաշատ համախմբում»։ Աննախընթացներն ու օգտաշատները շատ տեսած ենք, ասկէ յետոյ ալ պիտի տեսնենք։ Մէկ բառ ալ գրէիք «…եւ արդիւնաւէտ», որ գոնէ համոզուէինք, վստահէի՜նք ձեզի ու բերաննիս գոցէինք, դուք ալ ուրիշ աննախընթացութիւններու խնդակցութիւններուն անցնէիք։
ՎՀ․ «Ունի՞նք կրթական մշակը, մայրը, գրողը գնահատելու, անոնց ճիգը խթանելու ռազմավարութիւն, մշակոյթ, կ’ունենանք առողջ ու բանիմաց սերունդ, աւելի՛ն՝ զարգացող հասարակութիւն: Անտարբերութեա՞մբ կը նայինք այս տարրերու դերին սերունդներու կերտման ու զարգացման մէջ, կ’ունենանք նոյնքան անտարբեր սերունդ մը, այլեւ՝ հասարակութիւն մը, որ իւրաքանչիւր դժուարութեան դիմաց դիւրաւ կը խամրի»: «Ունի՞նք» կամ «չունի՞նք» հարցումներով չէ որ կ’ունենաս կամ չես ունենար այդ «բանիմաց սերունդ» կոչուածը, որուն ինչ ըլլալն ալ չես գիտեր վստահաբար։ Եթէ գիտնայիր՝ այդ ուղղութեամբ աշխատանք կը տանէիր, աշխատանքիդ արդիւնքն ալ կը տեսնէինք, բանիմաց սերունդն ալ մէջտեղ կու գար։ Երբ չես ցաներ՝ չես կրնար հնձել։ Ասիկա ամենապարզ, ամենախոնարհ, ամենատգէտ պարտիզպանն ալ գիտէ։ Երբ որոմ կը ցանես՝ որոմ պիտի հնձես։ Դուն որոմ իսկ չես կրնար ցանել, ցանելուն ինչ ըլլալն անգամ չես գիտեր։ Եւ այդ է աղէտը։
Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:
Մեր համայնքը Շատ հին է Ամենահինն է կարծեմ Հիմա կը գիտնաք որքան հին Մեր ով ուր ըլլալն ալ Հոգ մի՛ ընէք Մեր առօրեայ լեզուն թրքերէնն է Հայերէն գիտցողն ալ չգիտցողն ալ Թրքերէնին կը դիմէ Բայց ամենաշատ հայկական դպրոցները ունինք Եկեղեցիներ քանի մը տասնեակ Աստուած տուեր է Մերոնք ալ շիներ են Բայց մեր լեզուն օր մը կտրեցին նետեցին Գիտէք ովքեր ու երբ Մենք ալ այդ կտրուած լեզուն բաւական փնտռեցինք Դեռ չգտանք Մինչեւ հիմա կը փնտռենք Բայց հարց չէ Գտնելու պէտք չունինք Մեր լեզուն սորվելու պէտք ալ չունինք Թրքերէն կը խօսինք Ոչ թէ միայն կը խօսինք Այլ թատրոն եւ տեսանիւթ կը պատրաստենք Մեր հայերէնով Որ շատ աւելի թրքերէն է քան հայերէն Բայց մենք հպարտ ենք Որովհետեւ հայերէնին մէկ ճիւղը Մեր քաղաքին մէջ զարգացած է Հոն ալ թաղեցինք զայն մենք Առօք ու փառօք Դամբարանը մէկու մը չենք տար Մեր սեփականութիւնն է Միշտ կը մաքրենք կը փայլեցնենք Ինչպէս վայել է նման լեզուի մը Մենք հտպիտներ ալ կ’արտադրենք Որոնք հայախօս են Մէկը տակը քաքած ատեն կը խօսի անընդհատ Եւ կը խորհի թէ թատրոն է ըրածը Դերասանութիւն Կարծես միայն պէտքարանին մէջ Կարելի է թատրոն խաղալ Միւսն ալ իր մամային կամ մօրքուրին Ձայնը կը կապկէ Եւ կը խորհի թէ շրջապատը խնդացնելով Հայերէնին ոյժ կու տայ Երկու հտպիտ Երկու լարախաղաց Մէկ թելի վրայ կը խաղան Հիմա չէ քիչ ետք պիտի իյնան Ահա արդէն ինկան Զահրատն ալ վարը չէ Որ գոնէ մէկէն մէկը բռնէ Խելք-շնորհք տայ Բացատրէ Որ հայերէնը կարելի է սորվիլ Որ հայերէնը թրքերէնէն չէ ծնած Միայն ցուցադրելու Ցոյց տալու համար ալ չէ Կեղծաւորի ձեւեր առնելու Կապկելու Դեր մը խաղալու Դերի մը մէջ մտնելու Ու հոն մնալու ու մեռնելու համար չէ Մարդ խնդացնելու կամ լացնելու Համար չէ լոկ Այլ այդ դերէն դուրս գալու Առօրեային մէջ մարդու պէս Մարդ ըլլալու եւ Խօսելու համար է Մայրենիի վայրենի տօն տօնելու համար ալ չէ սոսկ Այլ ուտելու խմելու Համար եւ պէս Բան մըն է Ու մանաւանդ Սորվելու համար է Սա մեր ու ձեր Լեզու կոչածը
Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:
– Երաժշտութիւն՝ ըսէ, Ալին, երգը մարդուն երգածն է, որ բառեր կ’ունենայ. ուրեմն այսպէս. Փականինին ոչ միայն յօրինող էր, այլ նաեւ՝ բացառիկ ջութակահար. ծներ է 1782ին. այդ ժամանակուայ համար այնքան լաւ կը նուագէր, որ մարդիկ սկսան չարախօսել իր մասին եւ ըսին, որ սատանային հետ դաշինք կնքած է, այդ է պատճառը, որ կրնայ այդ հմայքով նուագել…
– Իրա՞ւ,- սարսափահար Ալինը հազիւ կրցաւ այդ մէկ բառը արտասանել։
– Անշուշտ որ ոչ. այդ մարդը մեծ տաղանդ ունէր ու նաեւ՝ խելք, որպէսզի սովորական, ընդունուած ձեւէն տարբեր ձեւով օգտագործէր աղեղը եւ շարժէր մատները լարերուն վրայ։
– Հիմա ո՞ւր պիտի երթանք,- խօսքը փոխեց Ալինը. Բէբին, իր խօսքերով, իր աղուոր երազը պիտի աւրէր, պիտի մոռցնէր։
– Գործիքներու թանգարանը։
Ալինը կ’ուզէր հարցնել, թէ ո՞ւր է այդ թանգարանը եւ թէ ինչպէ՞ս պիտի երթան հոն. բայց Բէբին արդէն հեռացեր էր։
Քանի մը վայրկեան ետք եղնիկին հետ վերադարձաւ։
Ալինին համար, ամբողջ ճամբորդութեան ընթացքին տեղի ունեցած դէպքերէն լաւագոյնը, անբաղդատելին, եղնիկին հետ ըրած այս ճամբորդութիւնը եղաւ։ Եղնիկը իր երկար ոտքերը նազելի շարժումներով կը նետէր եւ իրենք, անոր վզին փաթթուած, մէկ ոստումով ահագին տարածութիւններ կը կտրէին։ Վարէն անտառներ, լիճեր, գետեր կը սահէին, ինչպէս պատկերները քարթուն ֆիլմերուն մէջ, բայց իրաւ, եւ ատով իսկ շատ աւելի գեղեցիկ։ Եղնիկը սկսաւ վար իջնել եւ Ալինը նշմարեց, որ անցան բարձր ու գեղեցիկ աշտարակի մը քովէն։
– Թուր Էյֆէլը,- պոռաց Ալինը,- Բէբի, նայէ՛ որքան մեծ է։
Իջան հանդարտ հրապարակ մը։
– Ասիկա, Ալին, «Եւրոպա» հրապարակն է․ այս հրապարակէն սկսող բոլոր փողոցները եւրոպական երկիրներու մայրաքաղաքներուն անունները կը կրեն, օրինակ՝ Կոստանդնուպոլիս փողոց, Լիէժ փողոց, Լենինկրատ փողոց․ մենք պիտի մտնենք Մատրիտ փողոցը։ Սիրելի եղնիկ, երկու ժամէն կը վերադառնա՞ս մեզ տանելու։
Եղնիկը՝ նազելաճեմ, բարձրացաւ ու հեռացաւ։
Ալինը Բէբիին հետ մտաւ Մատրիտ փողոց։ Երկու կողմերը երաժշտական խանութներ էին, ցուցափեղկերը՝ գիրքերով եւ երաժշտական գործիքներով ծանրաբեռն։
Մտան մե՜ծ շէնքէ մը ներս, որուն անցքը տժգոյն, նիհար, մօրուքաւոր երիտասարդներով լեցուն էր։ Ալինին թուեցաւ, որ անոնք բոլորն ալ դասական նկարի մը մաս կը կազմեն, հրաշքով վար իջեր են նկարին շրջանակէն եւ սկսեր են ապրիլ:
– Ասիկա Փարիզի շատ նշանաւոր պետական բարձրագոյն երաժշտանոցն է. այս շէնքին ետեւն է գործիքներու թանգարանը։
– Հիմա հասկցայ թէ բոլոր տղաքն ալ ինչո՞ւ ուրիշ տեսակ են. բոլորն ալ նուագողներ են,- մտածեց Ալինը եւ կրկին յիշեց իր սքանչելի երազը։ Եթէ ինք ալ նուագող ըլլար, ի՞նք ալ ուրիշ տեսակ պիտի երեւէր արդեօք։
Կիսամութ սրահ մըն էր, խճողուած զանազան տեսակի երաժշտական գործիքներով. Բէբին սակայն առանց ուշք դարձնելու կ’ուղղուէր մուտքի դրան ճիշդ հակառակ կողմը, ուր մեծ պաստառ մը կախուեր էր. եւ մինչ Ալինը դժուարութեամբ կը կարդար՝ «գործիքներու գործարան», Բէբին կամացուկ հրեց պաստառին վրայ երեւցող մեծ թաւջութակը, որ բացուեցաւ պարզ դրան մը պէս։
– Ալին… հրամէ՛:
Ալինը ներս մտաւ ու զարմացած մնաց։
Առաջին սրահին հակառակ, այս սրահը լուսաւոր էր, աղմկոտ եւ մարդոցմով լեցուն. սղոցներ կ’աշխատէին, լարեր կը փորձուէին, տղաք ասդին-անդին կը վազէին։
– Ասիկա վարպետ Սթրատիվարիուսի գործարանն է, որ անշուշտ կը գտնուի Իտալիա եւ ոչ թէ Ֆրանսա…
– Բայց մենք կարծեմ Փարիզ էինք,- Ալինը նշեց։
– Այո, Ալին, անշուշտ, բայց գիտես․․․- ըսաւ Բէբին այնպիսի ոճով, որ կարծես ըսել ուզէր՝ չընտելացա՞ր տակաւին հնարքներուս։
– Գործիքներու կատարելագործումը աշխարհը կը պարտի իտալացիներուն, մասնաւորաբար վարպետ Սթրատիվարիուսին, որուն շինած ջութակները իրենց ձայնային բացառիկ գեղեցկութեամբ մեծ հռչակի տիրացան։ Կ’ըսեն թէ ձայնի այդ գեղեցկութիւնը կը պարտին վարպետին ստեղծած խէժին, զոր կը գործածէր տախտակեայ մասերը փակցնելու համար։
Ալինը թէ՛ մտիկ կ’ընէր, թէ՛ շուրջը կը դիտէր. սրահին չորս կողմը սեղաններ կային եւ անոնց վրայ՝ տախտակեայ մեծ ու փոքր կտորներ. Ալինը ուշադրութիւն ըրաւ, որ աջ կողմի սեղաններէն կը սկսէին հաւաքել ու կազմել գործիքները, ամէն քայլի նոր բաժին մը աւելցնելով, մինչեւ որ ջութակները հասնէին ձախ կողմի սեղանները՝ ամբողջացած։ Յետոյ այդ ամբողջացած ջութակները կը ներկուէին եւ թելերու վրայ կը կախուէին, չորնալու համար։
– Այս որքա՜ն տախտակի կտորներ կան մէջտեղերը,- ըսաւ Ալինը։
– Ալին, երբ ջութակ մը կը բաղկանայ եօթանասուն մեծ ու փոքր բաժիններէ, պարզ է որ այսքան տախտակ ըլլայ մէջտեղերը։
– Օ՜,- Ալինը զարմացաւ. իր կարծիքով, ջութակը ունէր վիզ մը, փոր մը եւ հինգ լարեր։ Բաւական դիտելէ ետք, կրկին գաղտնի եւ անտես դռնէ մը մտնելով, անցան յաջորդ սրահը։
Ալինին աչքերուն առջեւ զարմանալի տեսարան մը պարզուեցաւ։ Սրահ մըն էր, բաւական մեծ, որուն չորս կողմն ալ բեմ կար. այսինքն սրահը ամբողջ բեմ էր, իսկ մէջտեղը՝ լայն անցք մը. Բէբին զինք աջ կողմ առաջնորդեց։
Քովէ քով շարուած էին դաշնամուրի նմանող գործիքներ, որոնց առջեւ նստած կը նուագէին կիներ կամ մարդեր։ Տեսարանը քիչ մը անիրական թուեցաւ Ալինին. անսովոր հագուստներ հագած էին այդ նուագողները, ճիշդ օփերային սրահը տեսած ժողովուրդին նման, մանաւանդ մարդերը, որոնք ճերմակ, ոլորուած եւ ժապաւէններով կապուած մազեր ունէին։
– Այս սրահը տրամադրուած է դաշնամուրի զարգացումին։
– Ո՞վ են այս մարդիկը,- հարցուց Ալինը շշուկով։
– Ասոնք մարդիկ չեն, այլ մոմէ արձաններ։
– Հը՜մ,- Ալինը հասկցաւ թէ ինչո՛ւ անիրական կ’երեւէին։
– Այս առաջինը կը կոչուի սփինէթ. ասոնք բոլորն ալ դաշնամուրին նախահայրերը կը սեպուին։ Երկրորդը՝ վիրճինալ. կը տեսնե՞ս, ոտքեր չունի. երրորդը՝ քլավիքորտն ալ ոտքեր չունի. զանոնք որեւէ սեղանի վրայ դնելով կը նուագէին։ Քլավիքորտը շատ մեղմ ձայն ունի, հետեւաբար կարելի է ամէ՛ն տեղ նուագել զայն. օրինակ փոքրիկ Հենտըլը կրցած է գաղտնօրէն քլավիքորտ նուագել սորվիլ, իրենց տան ձեղունին մէջ փորձ ընելով։ Յետոյ կայ հարփսիքորտը, շիտակ, սովորական դաշնամուրը եւ համերգային դաշնամուրը։
Ալինը զմայլած կը դիտէր. վերջին երկու գործիքներէն զատ, միւս բոլորն ալ սիրուն նախշերով զարդարուած էին եւ գեղեցիկ ձեւ ունէին։ Իսկ համերգային դաշնամուրը, սեփ-սեւ, փայլուն, նուրբ ու հսկայ միաժամանակ, պարզապէս տպաւորիչ էր, այնքան, որ Ալինը մտածեց՝ արդեօք չփոխէ՞ գործիքը եւ սկսի դաշնամուր սորվիլ, ճամբորդութենէն վերադարձին։
– Լիցը,- կ’ըսէր Բէբին,- բարձրօրէն կը գնահատէր դաշնամուրին կարելիութիւնները, կ’ըսէր թէ անոր լարերուն վրայ կարելի է նուագախումբի մը բոլոր գործիքներուն ձայնային տարողութիւնը ստանալ. կ’ըսէր նաեւ, թէ մէկ մարդ, իր տաս մատներով, դաշնամուրին վրայ կրնայ ամբողջ նուագախումբի մը չափ ձայն ստանալ։ Հիմա հասկցա՞ր, թէ ինչո՛ւ Պէթհովէնը օրաթորիօ եւ քանթաթա չէ գրած, այլ սիմֆոնի, քոնչերթօ եւ սոնաթ,- յանկարծ հարցուց Բէբին։
Կը սպասէին եղնիկին։ Ալինը մեծ հետաքրքրութեամբ կը դիտէր դէպի երաժշտանոց շտապող տղաքը։ Շատեր իրենց գործիքները ունէին իրենց հետ. ուրիշներ՝ իրենց գիրքերը. շատեր մատները կը շարժէին օդին մէջ, ուրիշներ մեղեդիներ կը սուլէին. անցան երկու աղջիկներ, որոնք նոյնիսկ զուգերգ կ’երգէին։
– Դժուար բան չկայ, եթէ աշխատիս, մոռցա՞ր այս խօսքը. մտածէ՛ եւ փորձէ՛ գտնել պատասխանը։
Ալինը գոցեց աչքերը. հայրիկը այդպէս սորվեցուցեր էր՝ եթէ կ’ուզես բանի մը մասին մտածել, պէտք է աչքերդ գոցես, որպէսզի շուրջիդ անցուդարձերը չխանգարեն քեզ։ Ալինը աչքերը գոցեց. միտքին առջեւ պարզուեցաւ Ապէ Կիտոյին վիճակը, երբ ան կը փորձէր մանուկներու երգչախումբին նոր երգ մը սորվեցնել։ Որքան դիւրին պիտի ըլլար, եթէ Ապէ Կիտօն դաշնամուրին վրայ նուագէր եւ պզտիկներն ալ սորվէին ու երգէին։ Բայց ո՞ւր էր դաշնամուրը. Ալինը փորձեց յիշել սրահը, այսինքն վանքին ախոռը, ուր փորձ կ’ընէր Ապէ Կիտօն. Ալինը նայեցաւ անկիւնները. դաշնամուր չկար. բայց անշուշտ չկար, որովհետեւ…
– Գիտցայ,- պոռաց Ալինը աչքերը բանալով։ Եղնիկը, որ ճիշդ այդ վայրկեանին հասեր էր, խոշոր ցնցում մը ունեցաւ։
– Ալին, վախցուցիր մեր եղնիկը,- Բէբին ներողամտաբար ժպտեցաւ Ալինին,- գիտցա՞ր։
– Անշուշտ, այն ատեն գործիք չկար։
– Ապրիս. միակ գործիքը մարդկային ձայնն էր, կամ շատ նախնական գործիքներ կային. ուրեմն հեղինակները զանազան տեսակի երգեր կը յօրինէին, բոլորն ալ մարդկային ձայնին համար։ Պէթհովէնին շրջանին սակայն տեսար թէ գործիքները ի՛նչ զարգացում ունեցան, հետեւաբար հեղինակներն ալ սկսան յօրինել ա՛յդ գործիքներուն համար։ Ալին, ելի՛ր եղնիկին քամակը, երթա՛նք։
Եղնիկը զիրենք իջեցուց ճիշդ ա՛յն ճամբուն վրայ, որ կը տանէր դասականութենէն դէպի վիպապաշտութիւն, հոն, ուր հանդիպեր էին «լուսնի լոյսը» մրմնջող Պէթհովէնին։
Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:
11 Ապրիլ 2024 Շունը մարդուն հաւատարիմ ընկերն է։ Ընդհանրապէս շանս հետ կը սիրեմ ժամանակ անցընել, որովհետեւ աւելի ապահով եւ հանգիստ կը զգամ կենդանիի մը ներկայութեան քան թէ մարդ արարածի։ Մարդ արարածը նախանձ է ու ագահ, կենդանին չունի գէշ միտքեր, մարդուն պէս։ Մարդը շահագործման յանձնուած է, կենդանին պարզապէս իր գոյատեւման պայքարին մէջ է։ Շանս հետ կը խաղամ, կը խօսիմ, գաղտնիքներս կը պատմեմ, կու լամ, ինծի մտիկ կ’ընէ եւ արժէք կու տայ։ Կենդանին այս աշխարհին բնիկն է, իսկ մենք՝ մարդերը, հիւրերը։
12 Ապրիլ 2024 Խաղաղութիւն։ Հոգիս խաղաղութիւն կը բաղձայ։ Ականատես եղած եմ պատերազմի եւ անոր սարսափելի հետեւանքներուն, տեսած եմ մարդ արարածին վայրագութիւնը ու ագահութիւնը, մեռած եմ եւ ետ յարութիւն առած եմ, վախերով գիշերներ անցուցած եմ, ձեռքովս փորուած փոսին մէջ, գերեզմանս ձեռքովս փորած եմ․ հոգիս կը տառապի, ես տխուր եմ, կը փնտռեմ հանգիստ քունը, բայց շատ դժուարաւ կը քնանամ, կը հեռանամ մարդոցմէ, որովհետեւ գիտեմ մարդուն իսկական երեսը․ վայրի անասուն մըն է մարդը․ որո՞ւն պատմեմ, որո՞ւն խօսիմ, ամէնքն ալ իրենց շահերը կը փնտռեն, մէկուն ալ հոգը չէ։ Հոգիս միայն խաղաղութիւն կը փնտռէ։ Կանաչ խոտերով, հանդարտ ջուրերով գեղեցիկ ու խաղաղ երկիր մը կը փնտռեմ, որպէսզի ապրիմ խաղաղ ու պատերազմէ հեռու, իսկական ու ազնիւ մարդոց հետ։
Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:
Հայերէն blog 