Քերքուկի հայ գաղութի կենդանի պատկերն է․ Խրիմեան վարժարանի սրահի բեմէն բոլոր կառոյցները ներկայացուած՝ Կարօտելոցը, մարզիկները, նուագախումբը, կրթական յանձնախումբը եւ այլն: Նկարին ճակատին՝ պատանի Ֆէյսալ Բ․ թագաւորին նկարը իր մօրեղբօր՝ Ապտուլ Իլահին հետ:
ՄԱՐԳԱՐԻՏ ԱՍՈՅԵԱՆ-ԼԻՆՔ
24 Ապրիլին, Գերմանահայոց Կեդրոնական Խորհուրդի, Գերմանիոյ Հայոց Թեմի Առաջնորդութեան եւ Գերմանիոյ մէջ Հայաստանի Դեսպանութեան միասնական կազմակերպութեամբ, Ֆրանքֆուրթ քաղաքի պատմական Փաուլուս Եկեղեցիի սրահին մէջ հոծ բազմութեան մը ներկայութեամբ ոգեկոչուեցաւ հայոց ցեղասպանութեան 109ամեակը, ճառեր խօսուեցան, ամէն տարուան պէս յիշողութեան մասին խօսուեցաւ եւ շեշտուեցաւ անոր կարեւորութիւնը ներկայ եւ ապագայ սերունդներուն համար:
Օրեր առաջ, հին լուսանկարներու պատկերագիրքիս մէջ կը դիտէի Քերքուկի հայ գաղութէն պատմական լուսանկարներ, որոնք կ’արտացոլացնէին Քերքուկի հայերու ապրած կեանքը անցեալ դարու յիսունական թուականներուն, եւ մտքովս թռիչք ըրի անցեալի հին օրերը, դէպի մանկութիւնս եւ պատանեկան տարիներս:
Յիշեմ, որ ես կը պատկանիմ ցեղասպանութենէն փրկուած, Վասպուրականի գիւղերէն (հօրենական) եւ Էրզրումի շրջաններէն (մօրենական) գաղթած մեծ հայրերուս եւ հօրս յաջորդող առաջին սերունդին, ծնած եւ մեծցած եմ Իրաքի Քերքուկ քաղաքի հայաշատ գաղթօճախին մէջ մինչեւ երկրորդական վարժարան աւարտելս: 1962 թուականին Պաղտատ փոխադրուած եմ՝ բժշկական համալսարան յաճախելու համար:
Ցեղասպանութենէն մահապուրծ եղած, մինչեւ Իրաք հասած, վրաններու տակ ապաստանասծ գաղթականները կեանքի հազարումէկ դժուարութիւններ անցընելէ ետք ցիրուցան եղած էին Իրաքի մեծ քաղաքներուն մէջ եւ զերոյէն նոր կեանք մը սկսելու համար ապրուստի ճամբայ գտնելու փնտռտուքի մէջ էին:
Քերքուկ կը գտնուի Իրաքի մայրաքաղաքէն (Պաղտատ) մօտաւորապէս 277 քմ․ դէպի հիւսիս հեռաւորութեան վրայ եւ Իրաքի նշանաւոր քաղաքներէն մէկն է, որովհետեւ հոն կը գտնուին 1927ին յայտնաբերուած Իրաքի քարիւղ արտադրող հանքերը եւ ուր 1928 թուականէն սկսեալ կեդրոնն է եղած այն ժամանակ անգլիական Իրաքի նաւթային ընկերութեան (IPC – Iraqi Petroleum Company): Այս ընկերութեան եկամուտին 5 տոկոսը բաժին եղած էր մեծահարուստ հայու մը՝ Գալուստ Կիւլպէնկեանին, զոր կը կոչէին «Պարոն հինգ տոկոս» (Mr. 5%):
1972 թուականին, Իրաքի Պաաս կուսակցութեան կառավարութիւնը ազգայնացուց IPC ընկերութիւնը, ներկայիս ան կը կոչուի Իրաքի ազգային նաւթային ընկերութիւն։
Այդ թուականներուն, անգլիական Իրաքի նաւթային ընկերութեան (IPC) հիմնադրութիւնը հայերուն համար մեծ պատեհութիւն էր գործ գտնելու․ շատ մը հայեր Իրաքի տարբեր քաղաքներէն եկան Քերքուկ եւ որպէս արհեստաւորներ սկսան աշխատիլ ընկերութեան զանազան բաժիններուն մէջ: Հայրս ալ անոնցմէ մէկը եղած է:
Այսպիսով Քերքուկի մէջ բնակող հայ ընտանիքներուն թիւը բարձրացած էր: Հազիւ հաստատուած՝ գաղթական հայերը կը փորձեն օտարութեան մէջ ստեղծել հայկական օճախի մթնոլորտ, ամէն գնով պահպանելու իրենց հաւատքը եւ լեզուն:
Նախ վարձու շէնք մը իբրեւ աղօթատեղի եւ դպրոց (1931) կ’ունենան, ապա գաղութը կը կարողանայ շէնքը իւրացնել, եկեղեցի եւ դպրոց կառուցել: Եկեղեցին կոչուած է Սուրբ Աստուածածին: 1952 թուականին Երուսաղէմէն բերուած էր օծուած հիմնաքարը: Փոքր էի, բայց լաւ կը յիշեմ, թէ ինչ մեծ հանդիսութեամբ կատարուեցաւ քարին զետեղումը եկեղեցիի գաւիթին մէջ:
Հայոց դպրոցը 1948ին կոչուած է Խրիմեան Ազգային Վարժարան, ուր ստացած եմ նախակրթական ուսումս մինչեւ հինգերորդ դասարան:
Կարճ ժամանակի մէջ Քերքուկը դարձած էր հայաշունչ աշխոյժ գաղութ մը: Փոքր գաղութ ըլլալով հանդերձ, 1950ական թուականներուն Քերքուկի հայերը ունեցած են միութենական եռանդուն կեանք, ըլլայ ան մշակութային, մարզական (ՀՄԸՄ, 1959ին հիմնուած) կամ բարեգործական:
Բեղուն գործունէութիւն ունեցած Քերքուկի Հայ Կարօտելոց Խնամակալութեան Միութիւնը հիմնուած է 1931ին․ այսօր ան պիտի կոչուէր Հայ Օգնութեան Միութիւն: Առաջին օրէն իսկ ան յանձն առած է նուիրական պարտականութիւնը օժանդակելու չքաւոր ընտանիքներուն, մանաւանդ՝ դպրոցի աշակերտներուն կարիքները հոգալու: Իր ծրագիրները իրականացնելու եւ նիւթական եկամուտ ունենալու համար միութիւնը կը կազմակերպէր թէյասեղաններ եւ մշակութային ձեռնարկներ, ունէր նուագախումբ, թատրոն եւ պարախումբ։
Քերքուկի կարօտելոցը ունեցած է շատ մը անձնազոհ եւ նուիրեալ տիկիններ, աւագ սերունդի յանձնախումբէն ես կը յիշեմ միայն մի քանին, որոնց շուքին տակ սերունդս մեծցած է․ տիկին Քալիլեան, գաղթէն մահապուրծ կարօտելոցի երէցն էր եւ բոլորս մեծ ակնածանք ունէինք իրեն հանդէպ․ տիկին Ռեբեքան, տիկին Ատրինէն եւ մայրս՝ տիկին Արաքսին:
Այսօր բոլորն ալ հանգուցեալներ են, երկրային կեանքէն հեռացած եւ շատերէն արդէն մոռցուած, բայց իրենց երկնային կեանքին մէջ լոյսերու մէջ հանգչած Աստուծոյ պարգեւներուն արժանացած, յաւերժացած խոնարհ հերոսուհիներ են:
Վերջին տարիներուն, իրարու յաջորդող պատերազմներու եւ անապահով պայմաններու պատճառով շատ մը ընտանիքներ հեռացած են Քերքուկէն, գաղութը չունի այլեւս առաջուան եռանդը:
26 Ապրիլ 2024
Իրաքի Կարօտելոցի խնամակալութեան միութիւններու ընդհանուր ժողովի խմբանկար, Պաղտատի մէջ Քերքուկի Հայ Կարօտելոցի Խնամակալութեան ներկայացոցիչներուն մասնակցութեամբ: Տիկին Քալիլեան եւ տիկին Ռեբեքան՝ նստած աջէն առաջինը եւ երկրորդը, մայրս՝ կեցած է առաջին շարքը՝ աջէն վեցերրորդն է, իսկ տիկին Ատրինէն կեցած է երկրորդ շարքը՝ աջէն չորրորդը:
Խրիմեան վարժարանի աւարտական դասարան մը դպրոցի վարժուհիներուն հետ:
1952ին Երուսաղէմէն բերուած, օրհնուած հիմնաքարը՝ Քերքուքի Սուրբ Աստուածածնայ եկեղեցիին գաւիթին մէջ զետեղման արարողութեան պահուն:
Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:
Երկար փող մը հնչեց Այնթապի մէջ։ Տեղացի հայերուն հասած էին ցեղասպանութեան ցաւալի լուրերը։ Օսմանեան կայսրութիւնը հայերու տեղահանութեան եւ բնաջնջման իր ծրագրին եւ անոնց ունեցուածքի թալանման աշխատանքին գործադրութեան սկսած էր:
Թուրքին երազը կ’իրականանար՝ հայուն վերացումով:
Օսաննա ինը տարեկանը նոր բոլորած էր, եղելութիւնը չէր հասկնար․ Այնթապի Գատի Կարապետին մէկ հատիկ աղջիկն էր՝ իր երեք եղբայրներուն մէջ: Ան իր կապոյտ աչքերով կը նայէր երկինք, չէր հասկնար անցուդարձը։ Մայրը արագօրէն զինք կառքի մը վրայ դրաւ եւ վերցուց տան արժէքաւոր կարգ մը իրերը՝ տախտակէ շրջանակով երկու հայելիները, պատի ժամացոյցը, մի քանի խոշոր խալիներ, տան պղնձեղէնն ու արծաթեղէնը։ Կառքը սկսաւ քալել դէպի Հալէպ․ ճամբան այնքան երկար թուեցաւ, որ Օսաննա հարցուց մօրը․
Կարծես իրենց ամբողջ ճամբորդութեան ընթացքին արեւ չէր ծագած:
Էլիզը Օսաննան շալկած էր ձախ ծունկին վրայ, միւս կողմէն իր պզտիկ տղան՝ Անդրանիկը կը քալէր, իսկ Կարապետ իր անդրանիկ տղան՝ Մանիէլն ու փոքրը՝ Մարտիրոսը իր կողքը առած էր:
Այնթապի հայերէն շատեր օսմանեան պետութեան կողմէ բռնի թրքախօս դարձած էին: 1912-1915 թուականներուն, ճնշումներու եւ բռնութիւններու հետեւանքով Այնթապի հայերուն մեծ մասը հայերէն չէր խօսեր:
Գատի Կարապետը Այնթապի մէջ կը զբաղէր նաեւ ոստայնանկութեամբ, ունէր իր ձեռքին տակ աղջիկներ, որոնք ճախարակի վրայ կ’աշխատէին եւ կը հիւսէին բրդեղէններ:
Գատի Կարապետը իր երկու եղբայրներուն՝ Գատի Գէորգին եւ Գատի Եուսուֆին հետ, մեծ համբերութեամբ խաղողներուն տերեւներն ու ճիւղերը հեռացնելէ ետք, չլուացուած խաղողները կը լեցնէր տարայի մէջ եւ մեծ զգուշութեամբ ու երգով կը ճզմէր զանոնք: Անհրաժեշտ էր, որ խաղողը այդ վիճակին մէջ ձգէին 4-5 օր, ետքը տարան կը ծածկէին մարլայով, որպէսզի խաղողի հիւթը «եփի»: Ետքը յատուկ ծիսական երգով կը քամէին խաղողը եւ շաքարը կ’աւելցնէին:
Էլիզ, Գատի Կարապետին կինը, չէր մոռցած այդ տարաներէն մէկը հետը առնելու եւ յատուկ տեղ մը զետեղելու կառքին մէջ:
Այնթապի հայերը մեծաւ մասամբ կը զբաղէին առեւտուրով, ոսկերչութեամբ. հին ու տարածուած արhեստն էր ոստայնանկութիւնը:
Էլիզ իր արժէքաւոր իրերուն կողքին դրած էր Ս. Գիրքը, որ թրքերէն էր, եւ զոր ամբողջ ճամբուն ընթացքին չհեռացուց իր քովէն:
1911 թուականին Այնթապի հայոց թեմը ունէր 6 եկեղեցիներ, հաւատացեալներուն թիւը 30․000 էր:
Գատի Կարապետ անընդհատ ետեւ կը նայէր, այն յոյսով, որ պիտի դառնար ետ իր տունը, կարծես կարճ ժամանակի մը համար ելած ըլլար Այնթապէն:
Կառքը Այնթապէն կը քալէ եւ կ’անցնի Պաղլարպաշի ճամբով դէպի Զէյթունի գիւղը․ արագ պէտք էր հասնէր Սուրիա, բայց կը շարունակուի ճամբան, քիչ մը հանգստանալէ ետք, յետոյ կառքը կը թեքի դէպի հիւսիս եւ կը մտնէ Քիլիսի եւ Այնթապի ճամբան ու կ’ընթանայ դէպի Հալէպ:
Կարապետ մութ ամպերու տակ է, որոնք հետզհետէ կ’ընդարձակուէին իր գլխուն վրայ։ Փախչիլ եւ իր ընտանիքը ապահով Հալէպ հասցնել կը նպատակադրէր, բայց ինք պէտք էր ետ դառնար իր տունը։ Ձեռքը երկարեց գրպանին՝ վստահ ըլլալու համար, որ տան դրան բանալին տե՞ղն է․ ետքը դարձեալ նայեցաւ ետ…:
Կառքը կը շարունակէր իր ճամբան եւ վերջապէս կը մտնէր Սուրիոյ հողերը՝ Մաղպար պապ ալ սալամէ:
Վերջապէս, երկու օրուան ճամբորդութենէ ետք, մտան Սուրիոյ հողերը:
Անդրանիկ կու լար, Օսաննան մօրը փէշը չէր ձգեր, իրենց կ’ընկերակցէին նաեւ ուրիշ կառքեր:
Վերջապէս հասան Հրեդան գիւղը եւ ուղղուեցան դէպի Հալէպ: Եկան Հալէպի Ճտէտիէ փողոցը։ Հոն կային արաբական գեղեցիկ տուներ՝ իրենց բակերով:
Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:
Հայելիին կը նայէր երկա՜ր-երկա՜ր, Իր տամուկ աչքերուն մէջ, Եւ կը խորհէր. Այս պատկերին մէջ Ինք ո՞ւր էր։
Եթէ վերն էր, Պէտք էր լսէր Եօթներորդ երկինքէն Եկող ձայնը Սաղմոսերգուներուն․ Եթէ վարն էր, Ինչո՞ւ իր վրայ եւս չէին տեղար Գարնանային բարիքներ։
Իր սենեակին մէջ Ատեն-ատեն լոկ առարկաները կը փսփսային Եւ կ’ընդմիջէին խօլ պարը լռութեան․ Կը կարծէր, Թէ տակաւ առ տակաւ ձեւեր էր Անփայլ երեւոյթին վարժութիւնը։
Բայց եւ այնպէս Չարաչար կը սխալէր. Պաղ պատերը մէկ առ մէկ Երեսին կը զարնէին Իր իսկ գծած տրտմաշուք պատկերը։
Չէ՞ որ տեսակ մը գաղթ էր…։
Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:
Եթէ դուն հայ ես Ինքզինքդ հայ կը զգաս Ինչ որ շատ յստակ բան մըն է կարծես Ուրեմն Ապրիլ 24ին պէտք է գործի անցնիս Հայուն գործի օրը ատ է միայն Կրնայ ամբողջ տարին քնանալ Հոգ չէ Բայց Ապրիլ 24ը Քունէն արթննալու կը ծառայէ Ատ է իմաստը արդէն Արթնացման կոչ է Զարթօնք ըսուածը Զանգերը կը ղօղանջեն յանկարծ այդ օր Կը թափեն իրենց ժանգը Ազգային պարտքը կատարելու օր է Նահատակները յարգելու Ծաղիկ-ծաղկեպսակ Քայլարշաւ-մայլաշաւ Ցոյց-մոյց Պահանջ-նահանջ Ցուցադրութիւն-ցուցահանդէս Ուրիշին ուղղուած Մենք ամէն ինչ շատ լաւ գիտենք Բողոք եւ պաստառ Չենք մոռնար կը պահանջենք Արդարութիւն Պայքար պայքար Որովհետեւ այսօր արթուն ենք Առիթէն կ’օգտուինք Իսկ վա՞ղը կամ միւս օր Չէ մենք ամէն օր կը պայքարինք Միայն մէկ օր չէ մեր պայքարը Դուք մեզ լաւ գիտէք Պատնէշի վրայ ենք Ասանկ խօսքեր կրկնելով կը պայքարինք գոնէ Ատ ալ պայքար է Կը բաւէ որ բեմերէն ձաբռտենք Նոյն բանը հազար անգամ Առանց որեւէ նորութեան նորոգութեան Մարդկային անմարդկային արդարութեան Երեսին թքենք Մեր ճակատը բաց է Ատ է պատճառը որ մեր վէրքը Սպի չի դառնար Գալ տարի կը տեսնուինք Նոյն յայտագրով Քիչ մը վեր քիչ մը վար
Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:
Բեգասը կը միացնէ ձիուն ոյժը եւ գեղեցկութիւնը Կարապին ոյժին եւ գեղեցկութեան հետ Անոր ճերմակ փայլքը հակում ունի շլացնելու Իրեն չհաւատացողին տեսողութիւնը Այնպէս որ անոնք ինչ որ կը տեսնեն Միայն գեղեցիկ ձի մըն է Բայց մենք հաւատացողներս աւելի լաւ գիտենք Կրնանք զայն ճանչնալ Անոր գեղեցկութեամբ Երբեմն կը հանդիպինք ծպտուած միեղջերուներու Անոնք փայլուն սեւ ձիերու նման են Բարկութեամբ եւ դժգոհութեամբ լի Եւ վտանգաւոր Երբ իրենց մօտենալ ուզես Որովհետեւ անոնք իրենց իրական գոյութեան մասին աւելի լաւ գիտեն Եւ իրենց իրական նկարագրին համար կ’ափսոսան
Երբեմն նաեւ սփինքսներու կը հանդիպինք Որոնք սովորաբար կատուներու նման կը ներկայանան Եւ շէկ ու շերտաւոր մորթ կ’ունենան Այս ծպտուած կատուները Վայրենի եւ յամառ ըլլալու սովորութիւն կ’ունենան Եւ ամէն ինչ ու ուզես կը վերլուծեն Եւ կ’որոշեն ինչ որ ուզեն Նոյնիսկ աւելի շատ քան սովորական կատուները Որովհետեւ կը սիրեն Երբ շուարիս եւ անխօս ես
Նաեւ հրեշտակներ կան Որոնք մարդկային էակներու մորթով կը ծածկուին Երբ անոնց մասին կը խօսիմ Քու մասիդ կը մտածեմ Դուն ամէն ոքի համար որ շուրջդ է Ամենալաւը կ’ուզես Անձ մըն ես որ ամենալաւը ուրիշներուն Կը վերապահես Անձնազոհութեան սահմաններէն շատ անդին Բայց ինչ որ կեանքը քեզի կու տայ Ցաւը եւ վէրքն են Յաճախ աւելի շատ քան տանիլ կրնաս
Գէշ արարածներ կան աշխարհին մէջ Որոնք ճիւաղներ են բայց ծպտուած Իբրեւ բարեացակամ եւ ընկերներուն հոգացող Անոնք չարակամութիւնն են Որ կեանքին մէջ կը քալեն Եւ անոնք են որ միւսները կը կործանեն Դիւրութեամբ երեւան չեն գար Ինչպէս վամփիրները Որովհետեւ անոնք ոչ ցոլացում ունին Հայելիին մէջ Ոչ ալ տունս կրնան մտնել Առանց արտօնութեան Բայց ատիկա տարբերութիւն չ’ըներ Որովհետեւ դուն վստահելով արդէն հրաւիրեցիր Դէպի տունդ եւ կեանքդ
Ուրեմն ինքզինքիս պէտք է յիշեցնեմ Որ տողերուն միջեւ պէտք է կարդամ Եւ ճակատներուն ետեւը պէտք է տեսնեմ Որպէսզի այլեւս երբեք խոցելի չըլլամ Բայց միաժամանակ այս ծպտուած միեղջերուները Տեսնել կ’ուզեմ Սեւերը Որպէսզի միասին իրարու ցաւը Թեթեւցնել կարենանք Որովհետեւ երբեք ամբողջովին զայն թօթափել Պիտի չկարենանք Այս աշխարհին մէջ Որովհետեւ ծովանոյշներ ենք Որոնք իրենց պոչերը կորսնցուցած են Եւ պէտք է քալենք ցամաք երկրին վրայ Մեծ ցաւով
Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:
Էն թուերին, որ հլա գիտութինն ու տեխնիկան ըսքան աղաք ընգած չէին, ջահելութեան ծանօթութինը շատ վախտ նամակով ըլէր։ Գրէին. «Էսինչ քաղաքի, էսինչ դպրոցի էս կամ էն դասարանի մատեանի 22 համարին»։ Ամէն մինը իրա համարը գրէր, որ նոյնը ըլէր։
Մըն էլ տենէին՝ պատասխան էկաւ։ Է՛լ Ռուսաստան, է՛լ Ուկրաինա, է՛լ Բելառուսիա, է՛լ Վրաստան ու Էստոնիա, տեղ չթողէին՝ գրէին։ Հայաստանի մասին էլ՝ ասըմ չեմ։ Ինչքան քաղաք ու գեղ կար՝ նամակաբոլի էին էկել։
Էմիլն էլ մի օր վեր կացաւ ու գրեց դպրոցը պրծնող մի ախչըկայ։ Մի քանի վախտ եդը պատասխան ստացաւ Ռուսաստանիցը։ Ղրգողը Անիա անունով ախչիկ էր։ Աչկերին հըւատէր ոչ։ Գրածին պատասխանեց, Անիան էլյետ գրեց։ Մի քանի շափաթ եդը իրար նկարնի ղրգեցին։
Բանակի տարիներին էլ նամակագրութինը շարունակեցին։ Մի տարի էլ բանակիցը եդը գրեցին։
Մի օր հերը թէ. «Տղա՛յ ջան, պսակուելուդ վախտն ա, որ եդացնես, ըրեխէքդ ահլուկ տեն ընգնիլ։ Աչկադրած ախչիկ ունե՞ս»։ «Հա, հերա, հըմա՝ ռուս ա»։
«Վիի՜, ֆողը գլխիս, հայի ախչիկը գլխներուցս կտրել ա՞, որ ըռըսի եդնա գնաս», ծնգանը տւուց մերը։ Հըմա Էմիլը ասաւ. «Թէ համաձայն էք, գնամ, բերեմ, թէ չէ՝ ուրշին ուզըմ չեմ»։
Խեխճերը տազ արին։
Գեղըմը մի ռսի ախչիկ էլ կար։ Մարթը բանակիցն էր բերել։ Արթէն իրեք էրեխայ ունէին։ Մինը մի գէշ բան չէր լսել էդ հարսիցը։ «Էռնակ քու հըւանածն էլ ըթքամ լաւը դուս գայ», տղին Ռուսաստան ճամփելիս եդնէն ջուր շպըրտեց ու ասաւ մերը։
***
– Մե՛րա, Անիային հըւանըմ ե՞ս,- մի օր հարցրուց Էմիլը։
Էրես չառաւ, հըմա երջակութինից բան էր պակսըմ. չորս տարուայ էկած էր, հըմա ըրեխայ չըլէր։
Մի օր էլ լսեց, որ կեսուրը հըրեւանին ասըմ ա. «Բա հըմի սըհէնց բան կ’ըլէ՞ր, հայ ախչիկը գըլխներուցս կըտրել էր, գնաց աշխարի ծերիցը ռուս բերուց, որ թոռան կարօ՞տ մնանք»։
Աղի-արտասունք լաց էլաւ։ Իրիգունը որ Էմիլը տուն էկաւ, աչկերի ուռածը տեհաւ, մլորուած հարցրուց.
– Խու գէշ բա՞ն չի էլել։
– Ըրեխայ չըլելուց էլ գէշ բա՞ն։
Էմիլը ձէն չըհանեց։ Անիան սրտին գնաց։ Ըռաւօդը վեր կացաւ, շորերը հըւըքորեց ու կեսուրիցը թաքուն տանիցը գնաց։ Էմիլը ըրիգունը տուն էկաւ ու մի զապիսկա գդաւ. «Մի լաւ ախչիկ ճարի, ուզի։ Ափսուզ ես, որ անըրեխայ մնաս»։
Էմիլը շատ ծանդրը տարաւ Անիայի գնալը։
Մընին էլա սիրտը կըպաւ ոչ, թըհէնց էլ մենակ ապրէր։ Անիան մէմէն նամակ գրէր նրա քւորը, հարցուկընէք անէր Էմըլիցը։ Մի օր էլ գրեց. «Ես ըստի ինձ չուժոյ եմ ըզգըմ։ Հայերի հետ ապրեցի, հայ չըդառայ, հըմա ռուս էլ չըմընացի»։
…8 տարի անց կացաւ։ Ոնչ Էմիլը ջխտուեց, ոնչ՝ Անիան։
– Չէ՛, մե՛րա, իմ բախտը Անիան էր, ձեռիցս բաց թողի։ Քիրս հետը կապ ունի, ասըմ ա՝ մարթի չի գնացել, ընդի էլ դըժար ա կենըմ,- մի օր սիրտը վեկացած ասաւ Էմիլը։
ՎՁԱ․ Եթէ դուք մշակութային միութիւն մըն էք, սակայն խելք, միտք, տեսիլք, ծրագիր եւ նպատակ չունիք, թէեւ տասնամեակներու կեանք ունիք, կրնաք հպարտօրէն ու պարզապէս պարգեւատրումներ կատարել, շքանշաններ բաշխել․ հարկաւ ձեր շրջապատին մէջ քանի մը վաստակաւորներ գտնուելու են, լաւ նայեցէ՛ք ձեր շուրջը. աս ձեւով մէկը չի կրնար ձեզի ըսել, որ դուք որեւէ գործունէութիւն չէք ծաւալեր։ Ո՞վ ըսաւ որ շքանշան բաշխելը որեւէ միութեան գործունէութեան մաս չի կազմեր, նոյնիսկ եթէ անիկա խելք, միտք, տեսիլք, ծրագիր եւ նպատակ չունի եւ չի փափաքիր ալ ունենալ։
ՎՁԲ․ Հայկական, պատուական, հարազատ ու վաւերական ռատիոկայանէն հայ հոգեւորականը կը բացատրէ «ճրագալոյց» բառին իմաստը հետեւեալ ձեւով. ճրագը ԱՌՆԵԼ եւ ԼԵՑՆԵԼ։ Իսկ հաղորդավարն ալ, որ միշտ «այո՛, այո՛» ըսելով կը հաստատէ իր խօսակիցին ըսածները, – նոյնիսկ եթէ անիկա օր մը, Աստուած չընէ, սատանան ըլլայ, – հարկաւ «ճրագալոյց» կամ «լուցանել» բառերուն ինչ ըլլալը չի գիտեր։ Եւ այսպէս, մենք սերունդ կը դաստիարակենք, չէ՞։ Դուք միայն զաւեշտի նիւթ կը հայթայթէք, որուն համար ալ պէտք է ի սրտէ շնորհակալ ըլլանք ձեզի։
ՎՁԳ․ «…այլեւ իր սրտառուչ պատգամներով գօտեպնդելու ժողովուրդը իր քրիստոնէական եւ ազգային ինքնութեան մէջ»։ Արդէն ժողովուրդին գօտին միայն «սրտառուչ պատգամներով», – որոնք, ի դէպ, տակաւին չեն իսկ տրուած, սակայն մենք մարգարէաբար գիտենք, որ «սրտառուչ» պիտի ըլլան․ հապա ի՞նչ ըլլան, մարմնի ո՞ր անդամներուն ուղղուած ըլլան ու զանոնք իրենց հմայքին մէջ ու տակ առնեն. դուք ըսէ՛ք – կը պնդուի։
ՎՁԴ․ «ՕՐՀՆՅԱԼ ՄԵԶ ՏԵՐ ՍՈՒՐԲ ԶԱՏԻԿ»։ Սորվեցէ՛ք. ասանկ մաղթանքներ ալ կան։ Կրնաք անմիջապէս իւրացնել։
ՎՁԵ․ «Թերեւս քիչ ժողովուրդներ կան աշխարհի վրայ, որ այս համարձակութեամբ, այս հպարտութեամբ ու այս արդարութեամբ կարենան ըմբռնել յարութեան իմաստը եւ կեանքին արժէքը։ Պարբերական յարութիւնները կանխող շրջաններուն՝ մենք չստեղծեցինք պարբերական տանջանքները, տէգն ու նիզակը մենք չխրեցինք մեր կողերուն, մեր կամքով չբարձրացանք Գողգոթա, բայց յարութիւն առինք մե՛ր որոշումով եւ կեանքը ենթարկեցինք մե՛ր կամքին»։ Դուք մաշալլա ունիք, դուք ձեր ձեռքով տանջանք չէք ստեղծեր, միայն յարութիւն․ վստահ ենք։
ՎՁԶ․ Ամերիկայի այդ տէր հայրը, որ գիշեր-ցերեկ դրամ հաւաքելով զբաղած է, Ծաղկազարդին կամ Զատկին շուրջը հաւաքած է մանուկները եւ Աւետարան կը կարդայ։ Կ’երեւի ի տղայ տիոց կ’ուզէ անոնց մէջ արմատաւորել տալու առաքինութիւնը, որովհետեւ «տալը աւելի լաւ է քան առնել»ը, որպէս գրեալ է ի Գիրս։
ՎՁԷ․ «Հայ Ուսուցիչ Ըլլալ` Կը Նշանակէ Իւրաքանչիւր Օր Աշխատիլ Նպատակի Մը Համար»։ Այս ալ հին ու նոր փիլիսոփայութիւն մը։ Նպատակի՞ համար, իւրաքանչի՞ւր օր։ Հոյակապ ու մանաւանդ՝ անհաւատալի ու անըմբռնելի։
ՎՁԸ․ «Անհամբերցայ»՝ կ’ըսէ աւելի քան երկու տասնամեակ հայկական ռատիոկայանի մէջ աշխատող խօսնակուհին։ Եթէ փողոցը խօսուի ասիկա՝ կրնանք հասկնալ ու ընդունիլ, սակայն երբ պաշտօնական․․․ ի՞նչ պաշտօնական․․․ զրոյցի ընթացքին ըլլայ, փողոցային կիւլկիւլահայերէնի պէս, կրնանք գիտնալ, թէ այս մեր «պաշտած» լեզուն որքան կարելի է տակաւին․․․ պաշտել։
ՎՁԹ․ «Անոր առաքելութիւնն է լոյսին բերել արեւմտահայ գրողներու գործերն ու ստեղծագործութիւնները, ինչպէս նաեւ ամրապնդել արեւմտահայերէնի զարգացումը»։ «Գործերն ու ստեղծագործութիւնները» – ուշադիր, աստեղ մե՜ծ տարբերութիւն կայ, կը գիտակցի՞ք, թէ ի՞նչ կը նշանակէ գործ եւ ի՞նչ կը նշանակէ ստեղծագործութիւն․ լաւ մտածեցէ՛ք։ Իսկ արեւմտահայերէնի «զարգացման ամրապնդում» կոչուածն ալ, շատ մի՛ մտածէք, շատ պարզ բան մըն է․ եթէ, օրինակ, հինգ էջնոց պատմուածք մը կը հրատարակես գրական հանդէսիդ մէջ եւ տասէ աւելի ուղղագրական ու լեզուական տարրական սխալներ կան այդ էջերուն մէջ՝ արդէն ամրապնդած կ’ըլլաս «արեւմտահայերէնի զարգացումը»։ Ընթերցող չունենալը աս պարագային բարեբախտութիւն է, որպէսզի հանգիստ շարունակես արեւմտահայերէնի «զարգացման ամրապնդման» աշխատանքը։
ՎՂ․ «Մենք հայերէն չենք գիտեր» խորագրով թատերգութիւն մը ներկայացուած է տեղ մը, որ իբրեւ «կատակերգութիւն» կը բնորոշուի։ Աւելի ճիշդ կ’ըլլար, եթէ կատակերգութեան փոխարէն «ինքնախոստովանանք» կոչուէր, իսկ ամենաճիշդը կ’ըլլար հետեւեալ խորագիրը․ «Մենք հայերէն չենք ուզեր գիտնալ»։
Արտատպումի պարագային կը խնդրուի նախապէս կապ հաստատել Հայերէն Blog-ի վարչութեան հետ:
Հայերէն blog 